اردبیل؛ استان انقلاب اسلامی

تدبیر24: اردبيل، شهر مقدس و خاستگاه تشيع در ايران است و به عنوان بخشي از آذربايجان ايران در دوره ي پيش از اسلام و نيز به عنوان پاره اي از سرزمين پهناور اسلامي در دوره ي بعد از اسلام، يكي از كانون هاي مهم فرهنگ و تمدن ايران و اسلام به شمار مي رود.

با فتح اردبيل به دست اعراب مسلمان در سال 22 ق، دين اسلام جايگزين آئين زرتشتي گرديد و نخستين مسجد جامع اين شهر در سال 36 ق توسط « اشعث بن قيس كندي »، حاكم اردبيل تأسيس شد که امروز به نام مسجد جمعه پا بر جا و یکی از جاذبه های این شهر می باشد.

اگر چه ريشه تاريخي علاقه ايرانيان به تشيع و ارادت ايرانيان نسبت به جانشين پيامبر اسلام(ص) حضرت علي ابن ابيطالب(ع)، به زمان حيات حضرت رسول خدا(ص) برمي گردد، ليكن در عصر صفوي، اين مذهب به عنوان مذهب رسمي در ايران شناخته شد.

علاوه بر این، نقش صفویان در وحدت ملی و تمامیت ارضی ایران جایگاه اردبیل را در تاریخ ایران بیش از پیش برجسته و درخشان کرده است.

اگر چه اردبیل در بیشتر دوران تاریخی به سبب واقع شدن در مرز ایران و روسیه، از اهمیت تجاری و استراتژیکی فراوانی برخوردار بوده و در دورههایی مرکز بزرگ تجاری، فرهنگی و هنری ایران و قفقاز بوده است، با این حال دوره¬ی صفوی (907 -1148 ق) را باید اوج اعتلای اردبیل نامید. زیرا با ظهور دودمان شیخ صفی الدین اردبیلی، این شهر علاوه بر توسعه ی سیاسی ، فرهنگی و اجتماعي، به دارالارشاد تبدیل شد و در شمار شهرهای مقدس شیعیان درآمد و مقام پایتخت معنوی صفويان رايافت .
این شهر در نهضت مشروطیت ایران سهم بزرگی داشت و بدنبال تاسیس اولین انجمن ولایتی اردبیل، روسیه به بهانه¬ی حفظ جان و مال اتباع خود، در این شهر نیرو پیاده کرد.

در سوم شهریور سال 1320 شمسی، اردبیل توسط سپاه روس اشغال شد و حضور آنان تا سال 1325 شمسی تداوم پیدا کرد و در دوره¬ی حاکمیت یکساله فرقه دموکرات بر آذربایجان اردبیل هم تحت سلطه ی آنان درآمد.

با آغاز قیام اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) علیه رژیم پهلوی، مردم اردبیل هم برحسب اعتقادات مذهبی و غیرت ملی، علم مخالفت بارژیم شاهنشاهی برافراشتند و در پیروزی انقلاب اسلامی و نیز تداوم آن بر وظایف اسلامی و انقلابی خویش عمل نموده اند. حضور چهره های برجسته مذهبي، سياسي، علمي، فرهنگي و ورزشي همچون آیات عظام موسوی اردبیلی، مرحوم مشگینی، مرحوم مروج، مرحوم صادق خلخالی، آیت الله شیخ ابوالفضل صائینی نيري، علی دایی، حسین رضازاده، ظهیرنژاد، و نیز شهیدان بزرگواری همچون شاپور برزگر، بنی هاشم و شهید دکتر دادمان و بسیار اشخاص سرشناس دیگر این دیار نشانگر نقش و جایگاه خاص این استان در فرایند مبارزات انقلابی و اداره امور کشور می باشد.

با توجه به نقش ارزنده و سهم موثر منطقه اردبیل در کشور و با عنایت به ضرورت توسعه و رفع عقب ماندگیهای آن و پیرو مطالبات تاریخی و پیگیریهای وسیع معتمدین منطقه، سرانجام در تاریخ 1372 و در دوره ریاست جمهوری آیت ا.. هاشمی رفسنجانی و با مساعدت ایشان استان اردبیل به عنوان بیست و پنجمین استان کشور موجودیت یافت.

این استان با 17953 کیلومتر مربع وسعت در شمال غربی فلات ایران جای گرفته و حدود 09/1 درصد مساحت کل کشور را تشکیل می دهد.

این استان از شمال با جمهوری آذربایجان، از جنوب با استان زنجان، از غرب با استان آذربایجان شرقی و از شرق با استان گیلان همسایه است. استان اردبیل حدود 369 کیلومتر با کشور جمهوری آذربایجان مرز مشترک دارد که در 159 کیلومتر آن رودهای ارس و بالهارود جریان دارد.

سبلان با وسعت حدود 6 هزار کیلومتر مربع و 4811 متر ارتفاع در بین دو دشت پهناور مشکین شهر و اردبیل واقع شده است.

سه عامل، توپوگرافی، زاویه تابش نور خورشید و جریانات هوایی، شکل دهنده اقلیم آب و هوایی استان می باشد که این عوامل باعث تنوع آب و هوایی، اختلاف برودت، رطوبت و دمای استان شده و بر جاذبه های آن افزوده است.

• تقسیمات کشوری

براساس آخرین تقسیمات کشوری استان اردبیل شامل10 شهرستان، 26 بخش، و 71 دهستان است. اردبیل، خلخال، مشگین شهر، گرمي، بيله سوار، پارس آباد، نمين، كوثر، نير و سرعين شهرستانهای این استان می باشد.

• جمعیت استان

این استان طبق آخرین سرشماری (1390) دارای بیش از 1248488 نفر جمعیت است که شهر اردبیل بعنوان مرکز استان بیش از 564365 نفر از آن را در خود جای داده است. این استان حدود 2درصد از جمعیت کشور را در خود جای داده است.

ظرفیت های بالقوه استان اردبیل :

استان اردبیل از ظرفیتهای انسانی، طبیعی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ممتازی برخوردار است که ذیلا برخی از این ظرفیتهای ارزشمند به اختصار بیان می شود:

1- برخورداري از تنوع محيطي و اقليمي، بارندگي مناسب سالانه، منابع آب و خاك مناسب، اراضي پست جلگه‌اي و دشت هاي نيمه مرتفع و مرتفع

2- برخورداري از جاذبه¬هاي طبيعي، فرهنگي و تاريخي ( درياچه ها ، رودخانه ها ، ‌منابع آب معدني گرم و سرد و قلل مرتفع به ويژه قله سبلان ) به عنوان زمينة توسعه فعاليت¬هاي گردشگري

3- وجود منابع ‌غني‌ جنگلي‌، مرتعي ‌و‌ پوشش‌گياهي ‌متنوع ‌براي‌ توسعه ‌فعاليت‌هاي ‌جنگلداري، دامداري و زنبورداري

4- برخورداري از اراضي تجهيز شده و شيوه هاي نوين توليد كشاورزي در شمال استان

5- توليد بالاي ‌محصولات كشاورزي به‌ عنوان زمينه توسعه صنايع تبديلي و بسته بندي با رويكرد صادراتي

6- همجواري با كشور جمهوري آذربايجان در شمال منطقه به عنوان فرصت ترانزيتي و تجاري و با استانهاي آذربايجان شرقي در غرب و گيلان در شرق به عنوان قطب هاي صنعتي، كشاورزي و گردشگري كشور و امكان تبادل انرژي برق با كشورهاي همجوار

7- وجود منابع طبيعي معدني غني (پرليت – خاكهاي صنعتي – آهك – پوكه – سيليس و ...) ‌و واقع شدن در زون جهاني مس زنجان – طارم – قره داغ – سبلان – قوشه داغ – سونگون)

8- برخورداري ‌از ذخاير هيدروكربوري منطقه ‌مغان (با استناد به بند «ف» تبصره 21 قانون بودجه سال 1382)

9- برخورداري از منابع و انرژي هاي نو ( باد و زمين گرمايي)

10- وجود زمينه هاي قانوني براي توسعه ورزش، ‌نگرش مثبت جامعه به فعاليتهاي ورزشي، گرايش بخش خصوصي ‌و تشكلهاي داوطلب غيردولتي (NGO) به سرمايه گذاري و خدمات رساني در توسعه ورزش

موانع توسعه استان :

این منطقه زرخیز در کنار استعدادهای فوق با تنگناها و محدوديت هاي عدیده ای مواجه است که از موانع توسعه آن به شمار می رود. این عوانل عبارتند از :

1- ضعف زير ساخت هاي ارتباطي درون و برون استاني و تأسيسات خدماتي به ويژه گردشگري و انزواي جغرافيايي قسمت هايي از استان

2- كمبود تاسيسات و امكانات مهار و ذخيره سازي و انتقال آب و پايين بودن راندمان آبياري

3- پايين بودن سطح شاخص هاي توسعه انساني نسبت به ميانگين كل كشور

4- كمبودنيروي‌متخصص‌ومشاركت ‌ناكافي سازمانها ، بنيادها ، شركتهاي وابسته به دولت ‌بخش‌خصوصي و سيستم بانكي براي سرمايه‌گذاري در زمينه فعاليتهاي اقتصادي

5- نامتناسب بودن صنايع و فرآوري ،‌نگهداري و تبديلي محصولات كشاورزي در مقايسه با قابليت هاي توليدي اين بخش

6- عدم وجود صنايع پايه در استان

7- سطح پايين دانش بهره برداران كشاورزي

8- وابستگي شديد منابع مالي بخش ورزش به درآمدهاي عمومي

مسایل و مشکلات استان:

مردم شریف، نجیب و پر تلاش استان اردبیل امروز با مشکلات و مسائل متعددی مواجه هستند و علی¬رغم زحمات سخت و تلاشهای طاقت فرسا متاسفانه عمق و گستردگی مشکلات همچنان بر سر آنها سنگینی می کند. در زیر برخی از مسایل اساسي استان ارایه می شود.

1- عدم‌بهره‌برداري بهينه از قابليت‌هاي آب و خاك ،‌كاهش حاصل‌خيزي خاك و تخريب وسيع عرصه‌‌هاي منابع طبيعي( جنگلي و مرتعي )

2- افت شديد سطح آب در سفره هاي زيرزميني

3- عدم برخورداري استان از سرمايه گذاري هاي دولتي در زمينه هاي صنعت و معدن و تأثير منفي آن بر روند توسعه استان

4- ضعف‌انگيزه‌هاي لازم براي سرمايه‌گذاري در فعاليت‌هاي‌توليدي‌وخدماتي‌و مهاجر فرست بودن استان

5- سست بودن پيوندهاي اقتصادي و ضعف تعامل توسعه اي با مناطق همجوار.

6- عدم توازن در نظام شهري وخدماتي استان و تمركز بيشتر فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي در مركز آن و كمبود در ارائه خدمات برتر

7- گسترش و تبليغ مؤلفه هاي فرهنگي بيگانه به سبب مرزي بودن استان و نارسايي و عدم تكافوي برنامه هاي صدا و سيما در مناطق مرزي

8- جواني جمعيت ، افزايش نرخ بيكاري و عدم هماهنگي رشد سرمايه گذاري با نرخ رشد جمعيت

9- طولاني بودن دورة سرما

10- فقدان نظام شناسايي استعدادهاي ورزشي

در قسمت دوم این مقاله در باره محورهای توسعه، سیاستهای اجرایی و انتخاب استاندار جدید اردبیل بحث و بررسی خواهد شد.

سیدرضا آقایی