هاشمی و روحانی در خط فکری همدیگر

تدبیر24: سید رضا صالحی امیری رئیس کتابخانه ملی درباره خاستگاه اعتدال و مولفه های این مفهوم اظهار داشت: موضوع اعتدال یک تبار تاریخی، تبار دینی و یک تبار پس از انقلاب دارد و  در واقع این رفتار اعتدالی در تداوم خود در ادوار مختلف ظهور و بروز داشت تا زمانی که ما به انقلاب اسلامی می‌رسیم.

* بنیان‌های فکری اعتدال به دوران خلافت حضرت امیر(ع) باز می‌گردد

صالحی امیری با بیان اینکه بنیان‌های فکری اعتدال به مجموعه اقدامات خطابه‌ها، نامه‌ها و سیاست‌های حضرت امیر در دوره پنجساله خلافت‌شان باز می‌گردد، ادامه داد:  این فرایند بومی‌سازی این اندیشه منطبق با زمان و مکان، ماهیت گفتمان اعتدال امروز را شکل می‌دهد. در حقیقت ریشه اعتدال سیره و سنت حضرت رسول (ص) و حضرت امیر (ع) است.

عضو سابق مرکز تحقیقات استراتژیک تصریح کرد: ما دوره‌های تاریخی عقلانیت و اعتدال را در رفتار بزرگان هم داشته و داریم تا اینکه به انقلاب اسلامی که مظهر آن حضرت امام (ره) است می‌رسیم.

* انقلاب اسلامی نماد اعتدال‌گرایی است

وی با تاکید بر اینکه ما در این اعتدال‌گرایی انقلاب اسلامی، عقلانیت، مصلحت، انسجام، وحدت، امت اسلامی،‌مستضعفین، عدالت، اخلاق دیده می شود که این مفاهیم به اعتقاد بنده مفاهیم کانونی و بنیادین اندیشه حضرت امام است، افزود: امام چتر بزرگی بود که همه گرایشات و نحله‌های فکری می‌توانستند در زیر این چتر حیات سیاسی آزادانه‌ای داشته باشند و امروز رفتار مقام معظم رهبری نیز همین گونه است. نماد این رفتار مقام معظم رهبری را شما در انتخابات سال 92 مشاهده کردید که همه نحله‌های فکری مجاز بودند کاندیدا داشته باشند و به رقابت بپردازند، هیچ کس نتوانست ادعا کند که رهبری متعلق به آنهاست.

صالحی امیری یکی از ویژگی‌های انقلاب اسلامی را زایش‌های درونی دانست و گفت: یکی از آنها گفتمان‌های جدید و نوظهور است، این گفتمان تبارش گفتمان امام است اما هر کدام از جریانات پس از انقلاب تلاش کرده‌اند یک وجهی از گفتمان امام را برجسته کنند. در دهه اول آن وجه ارزشی گفتمان امام برجسته شد که ما به آن دهه ارزش‌ها می‌گوییم. دهه دوم وجه دیگر گفتمان امام یعنی توسعه، رفاه و توجه به معیشت عمومی مورد توجه قرار گرفت.

رئیس کتابخانه ملی درباره اینکه مهمترین انتقاد به آن دوره بحث عدالت است و حتی در این مقطع کلیدواژه‌هایی همچون مستضعفین به عنوان طبقات محروم قلمداد شد، توضیح داد: من اگر این بحث را برای شما باز کنم کاملا روشن می‌شود، این حلقه مفقوده‌ای در تحلیل‌های برخی از روشنفکران وجود دارد که من می‌توانم این بحث را این طور مطرح کنم که گفتمان سازندگی یک نیاز زمان بود. این نیاز ناشی از تخریب همه زیرساخت‌های کشور و انهدام اقتصادی بود که گفتمان سازندگی نه به عنوان یک انتخاب بلکه به عنوان یک ضرورت تاریخی شکل گرفت.

وی ادامه داد: من معتقد نیستم آقای هاشمی از عدالت فاصله گرفته است اما فرایند توسعه با بحران‌هایی همراه است که یکی از آنها شکاف طبقاتی است، لذا معتقدم هر کسی دیگری هم به جای آقای هاشمی در آن مقطع قدرت را به دست می‌گرفت باید سازندگی را انتخاب می‌کرد.

صالحی امیری درباره رویکرد حضرت امام(ره) در سیاست خارجی و اینکه برخی اعتدال را به مثابه سازشکاری در عرصه بین‌الملل می‌دانند، اظهار داشت: سیاست خارجی حضرت امام(ره) نکته مهمی است. حضرت امام(ره) در عرصه سیاست خارجی دو سطح آرمانی و عملیاتی را هم‌زمان دنبال می‌کردند. نگرش آرمانی مبتنی بر مفاهیم بلند انقلاب اسلامی بود که در تصویر امت واحده جهان اسلام، ام‌القری و موارد مشابه شکل می‌گیرد و در عین حال یک تصمیم کاملاً پروتیک از امام در عرصه مختلف مشاهده می‌کنیم. در عرصه پدیده حج پس از کشتار حجاج، موضع ما مبتنی بر این اصل است که که اگر ما از صدام و امریکا بگذریم از آل‌سعود نخواهیم گذشت.

این فعال سیاسی با تاکید بر اینکه گفتمان یک آرمان دارد که نقطه اصلی و هدف آن محسوب می‌شود و یک واقعیت دارد و چگونگی رسیدن به آن آرمان است، خاطرنشان کرد: به طور مثال در قضیه سلمان رشدی امام به دور از همه محاسبات متعارف روز جهان، سلمان رشدی را واجب‌القتل دانستند و حکم ولایی را صادر کردند. این عین اعتدال است.

* مرزهای اعتدال مبانی دینی است نه سکولاریسم و اباحه‌گری

وی تاکید کرد: مرزهای اعتدال مبانی دینی است نه سکولاریسم و اباحه‌گری، لذا اعتدال آقای روحانی نیز دقیقاً در مرزهای دینی و عقلانی تعریف می‌شود ولاغیر. بیانیه حضرت امام(ره) در موضوع سلمان رشدی عین سیاست اعتدالی است که حضرت امام(ره) به دنیای آن روز این پیام را می‌دهد که ما در خصوص اصل اسلام، رسول اکرم و ائمه اطهار با هیچ‌کس ملاحظه نخواهیم داشت و این خط قرمز ماست و این مبتنی بر فرمایش ایشان است که فرمودند اگر با دین ما مقابله کنید، با تمام دنیای شما مقابله خواهیم کرد.

صالحی امیری گفت: این مرز خط قرمز است و آرمانگرایی رهبری دینی به همین است، اما در همان مقطع، همه سفارتخانه‌ها و سفرای اروپایی ایران را ترک می‌کنند و روابط ما با دنیا به شدت مخدوش می‌شود.

عضو سابق مرکز تحقیقات استراتژیک با بیان اینکه امام هیچ‌گاه به خاطر اعتدال دچار محافظه‌کاری نشدند، افزود: این نقطه آرمانی بود. از سویی دیگر، وزارت خارجه تعامل با غرب را آغاز کرد و به تدریج سفرا بازگشتند تا این مرز که وزیر خارجه رسماً اعلام کرد که حکم صادره از امام(ره) یک حکم فقهی است.

وی با اشاره به دوره های سوم و چهارم انقلاب اسلامی که با گفتمان اصلاحات و عدالت همراه بود، ادامه داد: هیچ کدام از این گفتمان‌ها از قبل تئوریزه شده نبود که به قدرت برسد بلکه در فرایند قدرت خودش را تئوریزه کرد و همه گفتمان‌های بعد از انقلاب اینگونه بوده‌اند. دلیلش هم این است که نظام ما ساختار حزبی ندارد. در گفتمان‌سازی، اصلاحات که ابتدا به عنوان جامعه مدنی ذکر می‌شد عمدتا ناظر به نوعی همگرایی میان قدرت و مردم است. مشارکت عمومی، توسعه سیاسی و جامعه مدنی از دل این گفتمان بیرون می‌آید.

صالحی امیری در عین حال متذکر شد: گفتمان چهارم گفتمان عدالت مربوط به آقای احمدی‌نژاد است که البته معتقدم عدالت، گفتمان دولت قبلی نبود چرا که این بحث مربوط به مقام معظم رهبری است.

* ریشه‌های فکری هاشمی و روحانی را نمی‌توان از یکدیگر جدا کرد

عضو سابق مرکز تحقیقات استراتژیک در ادامه با بیان اینکه ریشه‌های فکری آقای هاشمی و روحانی را نمی‌توان از یکدیگر جدا کرد، گفت:  من نمی‌خواهم بگویم انطباق مطلق دارند، اما ما از تبار فکری آنها به عنوان یک جریان خارج از جریانات موجود در ساختار سیاسی که چپ و راست بودند، تعریف می‌کنیم؛ یعنی هر دو جریان سیاسی و بسیاری از مناقشات معمولاً برای حل و فصل منازعات به این جریان مراجعه و رجوع داشته‌اند.

* اصلاح طلبان مرکز تحقیقات نتوانستند خود را با آقای هاشمی تطبیق دهند

وی درباره اینکه برخورد با منتقدان که مورد اعتراض اصلاح طلبان مرکز تحقیقات نیز قرار داشت، در کجای منظومه اعتدال هاشمی می‌گنجد؟ گفت: رفتار عده‌ای از سیاسیون در آن مقطع با آقای هاشمی ناعادلانه و غیرمنطقی بود. بعدها بسیاری از آقایان به این واقعیت پی بردند که تضعیف هاشمی در حقیقت بریدن شاخه‌ای است که خود بر آن تکیه داده بودند.

صالحی امیری اضافه کرد: آقای هاشمی شخصیتی فراجناحی بود. طبعاً آقای هاشمی معتقد نیست همه کسانی که به عنوان همکار انتخاب کرده است باید از این رویکرد دفاع می‌کردند اما آنان نتوانستند با آقای هاشمی همکاری کنند. آقای هاشمی مشکل نداشت، بلکه «آن جریان» نتوانست خود را با آقای هاشمی تطبیق دهد.

عضو سابق مرکز تحقیقات استراتژیک تصریح کرد: شما در انتخابات 92 دیدید که گفتمان اصلاحات با گفتمان سازندگی و گفتمان اعتدال و اصول‌گرایی معتدل ائتلاف کردند. وقتی از اصلاحات بحث می‌کنم آن را به دو نحله فکری درون نظام که نمادش آقای خاتمی است و وفادار به نظام هستند مانند مجمع روحانیون و جمعی بزرگ از روشنفکران و مدیران باتجربه 3 دهه گذشته و طیفی که ساختارشکن بوده و به دنبال عبور از نظام بوده‌اند تقسیم می‌کنم.

* ائتلاف اصلاح‌طلبان و هاشمی مبتنی بر عقلانیت است نه انطباق گفتمانی

وی درباره اینکه آیا در حال حاضر نیز این دو جریان همسو شده‌اند، گفت: در تداوم حرکت تاریخی خود مبتنی بر عقلانیت سیاسی نه انطباق گفتمانی به یک اجماع و انسجام می‌رسند نه یک ادغام.

*انسجام مهمترین و اصلی‌ترین نیاز جامعه امروز ایران است

صالحی امیری انسجام را مهمترین و اصلی‌ترین نیاز جامعه امروز ایران دانست و خاطرنشان کرد: انسجام به معنای حرکت هارمونیک همه نحله‌های فکری سیاسی، اجتماعی، اقتصادی در جهت اهداف واحد نظام سیاسی است از این رو انسجام به معنای ادغام و یکی شدن نیست بلکه به معنای حرکت هماهنگ و موزون است. در حوزه فرهنگی مهمترین و اصلی‌ترین بحث موضوع انسجام است اگر در جامعه‌ای انشقاق فرهنگی شکل بگیرد آن جامعه سمت فروپاشی میل خواهد کرد بنابراین انسجام فرهنگی یک ضرورت حیاتی برای بقای جامعه است.

*منظور من از مکتب نیاوران، مشرب فکری بود نه ایدئولوژی

رئیس کتابخانه ملی یکی از نیازهای اعتدال را بازتولید گفتمان امام دانست و درباره بحث مکتب نیاوران و جریان مکتب که پیش از این مطرح کرده بود، گفت: بنیان اصلی گفتمان اعتدال به حضرت امام(ره) باز می‌گردد، افراد وفادار به گفتمان امام(ره) در مرکز تحقیقات استراتژیک تجمع کردند و این اندیشه را بازتولید و تئوریزه کردند. وقتی از مکتب صحبت می‌کنیم منظورمان منشور فکری است، ما در مبانی تحلیلی، فرهنگی از مکتب فرانکفورت، بیرمنگام و برخی دیگر نام می‌بریم. همچنین از مکاتب معماری و مکاتبی مانند شیراز و ری نیز نام می‌بریم یا مکاتب مختلف نقاشی از این رو مکتب یک مشرب فکری محسوب می‌شود اما عده‌ای مکتب را معادل ایدئولوژی تعریف کرده‌اند و این غلط است.

وی تاکید کرد: گفتمانی که در مکتب نیاوران مطرح شد در حقیقت همان گفتمان امام است و مبتنی بر گفتمان دینی است، مفهوم مکتب در اینجا به معنای مشرب فکری است، مثل اینکه مشرب فکری موتلفه را با مشرب فکری کارگزاران متفاوت می‌دانیم، آیا می‌توانیم بگوییم که آنها ضداسلام یا ضدامام هستند؟ در نظام اسلامی پس از انقلاب مشرب‌های فکری مختلفی ایجاد شده است از جمله اینکه ما به مکتب فکری نجف و قم اشاره می‌کنیم لذا اینجا مکتب معادل ایدئولوژی نیست.

*دلیل پیگیری «اعتدال» در مرکز تحقیقات استراتژیک

صالحی امیری درباره اینکه چرا در مرکز تحقیقات روی بحث اعتدال کار کردید و چرا به دنبال احیای این مکتب رفتید؟ گفت: این یک مشرب فکری است، آقای دکتر روحانی معتقد است راه نجات نظام سیاسی برای خروج از مناقشات بی‌حاصل گذشته ایجاد یک فضای اعتدالی در تمام عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که بتواند وحدت ملی را در زیر این چتر مستقر کند و نماد این وحدت هم ولی فقیه رهبری است و دولت هم کارگزار تحقق این اعتدال است.

*انتقاد از صداسیما به خاطر مقایسه شدن با مشایی

وی درباره شائبه‌ای درخصوص بحث مشایی و مکتب ایرانی  و مقایسه شدن وی با مشایی گفت:  ما 8 سال در مقابل آن گفتمان نقد کردیم و قلم زدیم و آن را توهین به شعور ملت دانستیم، ما و دوستانمان در مرکز تحقیقات 8 سال در نقطه مقابل تفکرات آقای احمدی‌نژاد شناخته می‌شدیم و امروز باید هزینه بدهیم که با آن گفتمان همسویی می‌کنیم! این امر ناشی از دو عامل است یکی آلودگی اخلاق سیاسی در ایران که در صداو سیما به اوج خود رسیده و من کدهای مفصلی در این زمینه دارم و شخص آقای ضرغامی و مدیریت صداو سیما را به شخصه انسان متدین و سالمی می‌دانم بلکه این بیماری در لایه‌های مختلف این سازمان نفوذ کرده است از این رو این آلودگی سیاسی در حال تبدیل شدن به یک فساد است.

* جزئیات همایش اعتدال/ نهادهای غیردولتی و پژوهشی برگزار کننده همایش اعتدال

صالحی امیری در خصوص جزئیات همایش اعتدال که قرار است از سوی کتابخانه ملی برگزار شود، توضیح داد: گفته‌اند که من همایش اعتدال را با هزینه زیاد برگزار کرده‌ام؛ من به همراه برخی از آقایان از جمله آقای آشنا در مرکز تحقیقات استراتژیک، خانم مولاوردی امور زنان، سید ضیاء هاشمی از وزارت علوم و 20 انجمن علمی و مرکز پژوهشی تصمیم گرفتیم مبانی اعتدال را از لحاظ فلسفی، دینی، اقتصادی و اجتماعی در قالب 15 محور تبیین کنیم و جلسات را اینجا برگزار می‌کردیم از این رو تاکنون هیچ هزینه‌ای نکرده‌ایم و هزینه آن هم از دولت نخواهد بود اما وقتی به ناحق می‌نویسند که هزینه‌های گزافی از بیت‌المال برای این همایش هزینه شده است جای تعجب دارد لذا پیش‌داوری خلاف شرع و اخلاق است و این تهمت بدون ادله است و وقتی هم که ما پاسخ می‌دهیم آن را چاپ نمی‌کنند لذا این بداخلاقی سیاسی است؛ اخلاق حکم می‌کند که از این رفتارهای ناشایست و انتقام‌جویانه فاصله بگیریم.

رئیس کتابخانه ملی درباره متولیان اصلی این همایش گفت:  جمعی شامل مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، معاونت امور زنان، وزارت علوم، کتابخانه ملی و 20 مرکز پژوهشی و انجمن علمی هستند.

وی درباره بودجه این همایش نیز توضیح داد: منابع بیرون و غیردولتی بودجه را تامین می کنند و در واقع  نهادهای غیردولتی و پژوهشی و خود انجمن‌ها آن را برگزار می‌کنند و بار اصلی آن به عهده انجمن‌های علمی جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، مطالعات فرهنگی و انجمن ایرانی تاریخ و برخی انجمن‌های دیگر است.