طرح امر به معروف و نهی از منکر را مناسب نمی‌دانم

تدبیر24: «طرح امر به معروف و نهی از منکر، به لحاظ فقهی و حقوقی مشکلات زیادی دارد.» این را آیت الله سید مصطفی محقق داماد به ندای ایرانیان می‌گوید. او چهره‌ سرآمدی میان فقها و حقوقدانان است و بسیاری بر دانش او صحه می‌گذارند. وی فرزند سید محمد محقق داماد و نوه دختری حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی(بنیان‌گذار حوزه علمیه قم) است. محقق داماد استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی و استاد دانشگاه شهید مطهری(مدرسه عالی سابق)، عضو فرهنگستان علوم ایران و استاد کرسی فقه و حقوق و فلسفه است. وی در ۱۳۲۴ شمسی در قم به دنیا آمد. علوم دینی را نزد استادان بزرگ حوزه علمیه قم فرا گرفت و علاوه بر آن در دانشگاه تهران نیز به تحصیل حقوق و فلسفه اسلامی پرداخت و به اخذ درجه فوق لیسانس در هر دو رشته نائل گردید. او در حوزه موفق شد در سال ۱۳۴۸، از علما و مراجع وقت، درجة «اجتهاد» را کسب کند. عمده دوره علوم عقلی و حکمت اسلامی را نیز نزد استاد شهید مرتضی مطهری و فقه و اصول تحلیلی را نزد آیات عظام، آملی لاریجانی و  مرتضی حائری یزدی آموخت. وی، مطالعه و تحصیل در رشته حقوق را پی‌گرفت و سپس برای اخذ درجه دکترا در سال ۱۹۸۸، در بخش حقوق بین‌الملل به دانشگاه کاتولیک لوون (UCL) وارد شد و در سال ۱۹۹۵ موفق به اخذ درجه علمی Phd شد. تسلط این مجتهد اصلاح طلب بر علم حقوق موجب شده که اعتبار خاصی نزد سیاسیون و حقوقدانان داشته باشد. او در سال ۱۳۷۰ش، به اتفاق آراء مجمع عمومی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضو پیوستة فرهنگستان پذیرفته شد. آیت‌الله محقق داماد هم اکنون استاد پایة ۱۰ دانشکده حقوق و رئیس مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم می‌باشد و عضویت هیأت امناء و مجامع علمی چندین دانشگاه و مراکز علمی کشور را نیز بر عهده دارد. خبرنگار سایت «ندای ایرانیان» در تالار عدالت دانشکده حقوق شهید بهشتی و در حاشیه همایش بررسی حقوقی تصویب طرح امر به معروف و نهی از منکر در مجلس گقتگویی را با وی انجام داده که در ادامه می‌خوانید:
تصویب طرح امر به معروف و نهی از منکر در مجلس شورای اسلامی بحث‌های زیادی را در میان حقوقدانان بر انگیخته است. هم از زاویه فقهی و هم از منظر حقوقی انتقاداتی به این طرح وارد می‌شود. نظر شما در این خصوص چیست؟
همین طور است. امیدوارم شورای نگهبان آن را تایید نکند. این طرح که توسط تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی تصویب شده به اعتقاد من، به لحاظ قانونی صحیح است اما به لحاظ فقهی خیر. شرع مقدس ویژگی‌های مشخصی را برای آمران به معروف و ناهیان از منکر قرار داده است. از جمله آنکه خود آمران به معروف، معروف را بشناسند و به آن پایبند باشند و یا اینکه در اجرای امر به معروف و نهی از منکر هیچ مفسده‌ای پیدا نشود. قالَ الإمامُ الصَّادِقُ (علیه السلام): «إنَّمَا یَأْمُرُ بِالمَعْرُوفِ وَ یَنْهی عَنِ المُنْکَرِ مَنْ کَانَتْ فِیهِ ثَلاَثُ خِصَال: عَالِمٌ بِمَا یَأمُرُ عَالِمٌ بِمَا یَنْهی عَادِلٌ فِیمَا یَأْمُرُ عَادِلٌ فِیمَا یَنْهی رَفِیقٌ بِمَا یَأْمُرُ رَفِیقٌ بِمَا یَنْهی. امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: کسی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند باید داری این سه صفت باشد. آنچه را که به آن امر می‌کند و یا از آن نهی می‌کند بداند، در امر به معروف و نهی از منکر عادل باشد، در امر به معروف و نهی از منکر مدارا کند. کسی که می‌خواهد امر به معروف و نهی از منکر کند باید معروف و منکر را بشناسد. بسیارند کسانی که فکر می‌کنند امر به معروف می‌کنند، درحالی که امر به منکر می‌کنند. چون مسأله را نمی‌دانند و یا گمان می‌کنند که نهی از منکر می‌کنند، در حالی که نهی از معروف می‌کنند. در برخی از احادیث نیز برای امر به معروف و نهی از منکر شرایط چهار گانه‌ای وجود دارد، که عبارت می‌باشند از الف) علم و آگاهی به معروف و منکر که قطعا باید فرد قدرت اجتهاد این امر داشته باشد. اینکه «معروف چیست؟» خودش بحث طولانی دارد و هر کسی نمی‌تواند آن را تببین کند. ب) احتمال تاثیر گذاری در مخاطب. وقتی کسی احتمال می‌دهد که تاثیری ندارد و حتی ممکن است تاثیر عکس بدهد قطعا نباید این کار را ادامه دهد ج) استمرار و ادامهٔ گناه د) نداشتن پیامدهای خطرناک که چنانچه اخلاص و مهربانی را به آن بیفزایم از ویژگی‌های آمران به معروف و ناهیان از منکر نیز می‌باشند. اگر کسی یکی از این شرایط را نداشته باشد، امر به معروف بر وی حرام است.
برخی تصور می‌کنند باید برای نهی از منکر برخورد قهری توسط اشخاص صورت پذیرد؟
برخورد عملی وظیفه دولت است. مضاف بر اینکه، فرهنگ سازی هم وظیفه دولت است. من طرح امر به معروف و نهی از منکر را کامل و مناسب نمی‌دانم. کسانی که این طرح را تصویب کرده‌اند قطعا نگاه درستی از شرع اسلام نداشته‌اند. مسئولیت فرهنگ سازی با فرهنگ سازان جامعه است. متاسفانه در شرایط امروز برخی جامه‌ای خشن را بر تن اسلام پوشیده‌اند و عده‌ای هم سعی دارند اسلام را آنگونه که خودشان می‌خواهند معرفی کنند.
فرهنگ سازان چه کسانی و چه گروههای هستند؟
احزاب مهم‌ترین وظیفه‌شان فرهنگ سازی است. متاسفانه احزاب در کشور ما به وجود نیامده و دولت‌ها هم در جهت شکل گیری آن حرکت نکرده‌اند.
چرا دولت‌ها احزاب و تشکل‌های مردم نهاد را تقویت نکرده‌اند؟
باید این فرهنگ در میان دولتمردان به وجود می‌آمد که همه چیز را نمی‌شود با برخورد قهری حل کرد. به طور مثال در بحث این روزها که امر به معروف و نهی از منکر است برخی از رویکردهای خشن و بی‌پایه وجود دارد. متاسفانه تا این رویکرد وجود دارد دین اسلام مظلوم واقع می‌شود. ما دانشگاهیان، نویسندگان و روحانیون در مقابل جامعه مسئول هستیم. به هر حال تمام نهادهای مدنی، مسئولیت دارند که فرهنگ سازی کنند. در قانون اساسی هم ایجاد محیط مناسب برای فرهنگ سازی بر عهده دولت گذاشته شده است. بدون وجود احزاب و تشکل‌های مردم نهاد، فرهنگ سازی ممکن نیست.
فکر می‌کنید شورای نگهبان هم این طرح را تایید کند؟
لایحه امر به معروف و نهی از منکر دارای اشکالات اساسی است. کسانی که این طرح را تصویب کرده‌اند ظاهرا شرایط کسانی که قرار است، امر به معروف و نی از منکر را انجام دهند را در نظر نگرفته‌اند. من معتقدم حتی قانون اساسی خود ما را هم دقیق مطالعه نکرده‌اند. من از این می‌ترسم که لایحه امر به معروف و نهی از منکر مفسده بر انگیز شود و کسانی به واسطه این قانون در آینده، حقوق مسلمانان را زیر پا بگذارند و یا به مردم توهین کنند به هر حال امیدوارم شورای نگهبان لایحه امر به معروف و نهی از منکر مجلس را رد کند. در این لایحه اصلا به مسائل فقهی توجه کافی نشده است. لایحه امر به معروف و نهی از منکر، به لحاظ فقهی و حقوقی مشکلات زیادی دارد. با این مسائل بر این باورم که شورای نگهبان لایحه امر به معروف و نهی از منکر را تایید نمی‌کند.