شروع سال تحصیلی دانشگاهیان با امید

«نه» مجلس به وزرای پیشنهادی دولت یازدهم برای وزارتخانه‌های «آموزش‌وپرورش» و «علوم، تحقیقات و فناوری» بیش از آن‌که بخشی از روال معمول رای اعتماد نمایندگان مجلس به وزرای دولت باشد، نشان‌دهنده مقاومت مجلس اصولگرا در برابر بدنه اجتماعی دولت روحانی بود. مجلسی که در سال‌های گذشته در برابر رویکرد کاملا سیاسی دولت احمدی‌نژاد در برابر دانشگاه‌ها سکوت کرده بود حالا نهایت سخت‌گیری را درباره انتخاب دو وزیر باقیمانده دولت روحانی در پیش گرفته است. سخنان اخیر حداد‌عادل در واکنش به تغییر رییس دانشگاه آزاد و گفتن این‌که «از برکناری شتابزده رییس دانشگاه آزاد پشیمان می‌شوید.» نشان می‌دهد شماری از ساکنان بهارستان با چه حساسیتی آنچه را در نظام آموزش عالی کشور می‌گذرد، دنبال می‌کنند. تحلیل بیشتر دانشگاهیان از فضای دانشگاه‌ها در آستانه سال تحصیلی جدید این است که فضای دانشگاهی کشور به سمت آرامش پیش می‌رود اما چنانکه آن‌ها می‌گویند تغییر در فضای موجود دانشگاه‌ها آسان نخواهد بود و دولت روحانی در این زمینه چالش‌های زیادی پیش‌رو دارد.
دکتر نجفقلی حبیبی، رییس اسبق دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است سال تحصیلی جدید با رویکرد امیدوارانه‌ای آغاز شده و برداشته شدن فضای امنیتی از دانشگاه‌ها چشم‌انداز روشنی را پیش روی دانشگاهیان قرار داده است. او از برنامه‌های دولت و وزارت علوم برای به‌کارگیری دوباره استادان برکنار و تعلیق شده و امکان ثبت‌نام دانشجویان محروم از تحصیل به عنوان فرصتی برای بازگرداندن امید و نشاط به فضای دانشگاهی یاد می‌کند. او با بیان این‌که «امسال دانشجویان با امیدواری بیشتری وارد دانشگاه‌ها شدند از این‌که فضاهای امنیتی نیست و می‌توانند انجمن‌های علمی و فرهنگی و صنفی را شکل بدهند و چشم‌انداز بهتری پیش روی آن‌هاست» به «بهار»، می‎گوید: «نتیجه انتخابات سال 88 نشان داد مردم به دنبال فضای آرام و به دور از تنش هستند. این آرامش در دانشگاه‌ها با تلاش علمی و به خدمت گرفتن در اقتصاد کشور محقق می‌شود و این‌که دانشجویان پس از فارغ التحصیلی بتوانند مشغول به کار شوند.»
به گفته حبیبی، دولت برای پیشبرد برنامه‌هایش در حوزه آموزش عالی البته با چالش‌هایی هم روبه‌رو خواهد بود که بخش مهمی از آن‌ها مربوط به احیای نظام مدیریتی و برنامه‌ریزی آموزش عالی و اصلاح رویه‌های نادرستی است که در سال‌های گذشته به دانشگاه‌ها تحمیل شده است. او در این‌باره گفت: «جبران اتفاقاتی که افتاده ساده نیست؛ فرض کنید استادی بازنشسته شده یا استادانی هستند که درس‌شان را حذف کردند به کار‌گیری دوباره آن‌ها و رفع این چالش‌ها از سویی اضطراب‌های روحی را برای دانشگاهیان ایجاد می‌کند و از سوی دیگر، دولت برای اجرایی شدن بخشی از سیاست‌ها در این زمینه نیازمند اصلاح قوانینی است که در دولت قبل تصویب شده و حالا اقدام در همان زمینه‌ها نیازمند قانون جدیدی است.»
چالش دیگری که پیش‌روی وزارت علوم است مواجهه با افراد و گاه جریان‌هایی است که در سال‌های گذشته موفق به دریافت امتیازاتی رانت‌گونه و غیرمعقول شده‌اند و سلب این اختیارات با مقاومت آن‌ها مواجه شده و سعی می‌کنند با حاشیه‌سازی و جریان‌سازی علیه دولت، هزینه تغییرات و سلب این اختیارات را بالا ببرند.
رییس اسبق دانشگاه علامه طباطبایی در دوره خاتمی، مشکلات مالی و کسری بودجه دولت که گریبان‌گیر نظام دانشگاهی و پژوهشی کشور می‌شود را از دیگر چالش‌های سال تحصیلی جدید می‌داند. او در این‌باره به «بهار» گفت: «از اسفند سال 91 بودجه‌های تحقیقاتی با اختلال جدی مواجه شده، بودجه عمرانی دانشگاه‌ها هم که وضعیت بهتری ندارد و دولت محترم باید با فعال کردن دانشگاه و صنعت و امکانات تحقیقاتی دستگاه‌ها به دانشگاه بخشی از اعتبارات را جبران کنند.»
از نگاه صادق زیبا کلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران، دولت روحانی در شرایطی آغاز به کار کرده که در نتیجه سیاست‌های دولت گذشته دانشگاه‌ها استقلال خود را به طور کامل از دست داده‌اند و این مساله یکی از چالش‌های پیش روی دولت یازدهم در عرصه آموزش عالی است. او به چالش دیگری هم اشاره کرد و به «بهار» گفت: «استادانی که در هشت سال گذشته یا به اجبار بازنشسته یا اخراج و ممنوع‌التدریس شدند و حتی افرادی که مدت‌ها در انتظار مجوز تدریس مانده بودند همه چشم به دولت دارند که برای آن‌ها کاری کند.»
به گفته زیباکلام، چالش دیگر مساله «دانشجویان ستاره‌دار» است که بعد از 22 خرداد 88 ابعاد گسترده‌تری به خود گرفت و دانشجویانی که در این سال‌ها برخلاف سیاست مورد علاقه دانشگاه‌ها در دوره احمدی‌نژاد رفتار کردند، ستاره‌دار و از تحصیل محروم شدند و دولت باید با اولویت به این موضوع رسیدگی کند.
این استاد دانشگاه تهران همچنین گفت: «خوابگاه‌ها در دولت اصولگرایان به عنوان محل برنامه‌ریزی برای اعتراض در نظر گرفته شد و این سبب شد خوابگاه‌ها به شدت محدود و پراکنده شوند.»
از نگاه حمیدرضا جلایی‌پور، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران مهم‌ترین چالش دولت روحانی همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید، رای اعتماد گرفتن از مجلس برای توفیقی به عنوان وزیر علوم است تا بتواند برنامه‌هایی را که اعلام کرده اجرا کند. او به «بهار» گفت: «فضای عمومی دانشگاه‌ها در حال حاضر با چالشی مواجه نیست بلکه از دوران بسته گذشته رها شده و در آستانه ورود به عرصه عمومی نقد و بررسی است که این سبب می‌شود دوباره به حیات و زندگی باز ‌گردد.»
از نگاه عماد افروغ، استاد دانشگاه و رییس اسبق کمیسیون فرهنگی و اجتماعی مجلس چالش‌های نظام آموزش عالی ربطی به جناح سیاسی دولت و وزیری که روی کار است، ندارد. به اعتقاد او سوءمدیریت‌هایی که در ارتباط با مضامین و محتوای درونی دانشگاه‌ها اتفاق افتاده محصول یک دوره مدیریتی هشت‌ساله نیست و بخشی از آن به گذشته حتی دوره مدیریت اصلاح‌طلبان هم بازمی‌گردد. او در این‌باره به «بهار» گفت: «من نمی‌خواهم بگویم اتفاقی که در زمان اصلاح‌طلبان افتاده صرفا سیاسی بوده بلکه درک خاصی از علم بوده که آن را موجه نمی‌دانم و همان رویکرد در دولت بعدی هم تداوم پیدا کرد. از اول انقلاب تاکنون مدیریت دانشگاه‌ها سیاسی بوده و نه مدیریت علمی و فرهنگی. فضای دانشگاه‌های ما به لحاظ مدیریتی یک فضای کاملا سیاست‌زده بوده و این اصولگرا و اصلاح‌طلب نداشته است.»
او با بیان این‌که دانشگاه‌های سراسری در ایران سیاست‌زده و دانشگاه آزاد اقتصادزده هستند، بر ضرورت تمرکززدایی در اداره دانشگاه‌ها و به رسمیت شناختن استقلال دانشگاه‌ها تاکید کرد و گفت: «این استقلال را هیچ گاه در دانشگاه‌ها تجربه نکردیم. جایگاه علم و فرهنگ در کشور با جایگاه یک نیروی نظامی و انتظامی متفاوت است. نیروی انتظامی را باید سلسله‌مراتبی و پادگانی اداره کرد، نیروی انتظامی هیچ گاه فرماندهان مناطق را به‌طور انتخابی نصب نمی‌کند اما متاسفانه شاهد همین مدیریت پادگانی در دانشگاه‌ها هستیم. من معتقدم حتی زمانی که انتخابی بود در واقع نمایشی از انتخاب را شاهد بودیم.»
افروغ نبود فضای رقابتی در دانشگاه‌ها را از دیگر مشکلات نظام آموزش عالی کشور دانست و در ادامه گفت: «یکی از شاخص‌های سیاست‌زدگی دانشگاه‌های ما این است که هر وزیری که تغییر می‌کند مثل یک حزب تمام گردانندگان هم متناسب با سلیقه سیاسی وزیر مربوطه عوض می‌شوند در حالی که اگر اصطلاح فراجناحی بودن برای کلیت دولت موجه نباشد برای وزارت علوم موجه است. چه در سطح مدیران و چه در سطح دانشجویان متاسفانه علاوه بر این‌که سلایق سیاسی مانور می‌دهند در نظام آموزشی ایران قومیت‌ها و گروه‌بندی‌های قومی و نژادی هم مانور می‌دهند.»
او ادامه داد: «خرده نظامی که باید به نظام‌های سیاسی تولید فکر بدهد همین دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه هستند اگر خرده نظام سیاسی به اسم علم به خرده نظام فرهنگی خط بدهد فاجعه است. اندیشه انسان به عمل و رفتار او خط می‌دهد اگر رفتار بر اندیشه ما حاکم شود چه می‌شود.»
افروغ تمرکزگرایی در اداره دانشگاه‌ها و شاخص‌های کمیت‌گرا برای ارتقای علمی استادان و دانشجویان را مورد انتقاد قرار داد و افزود: «خارج از کشور مقاله منتشر نشده هم امتیاز گرفته است اما در ایران مقاله علمی و پژوهشی به تجارت تبدیل شده است. ضروری است به لحاظ محتوایی در نظام‌سازی جایگاهی برای علم قائل شویم.»

منبع:روزنامه بهار