پیامدهای بلاتکلیفی وزارت علوم

تدبیر24: چهارمین وزیر پیشنهادی وزیر علوم هم «سیاسی» دیده شد و «سیاسی» مورد قضاوت قرار گرفت! پیش از فخرالدین احمدی دانش آشتیانی، «میلی منفرد» و «رضا فرجی دانا» به عنوان وزیر پیشنهادی علوم به مجلس معرفی شده بودند که میلی منفرد نتوانست از پارلمان رأی اعتماد بگیرد، فرجی دانا هم که از فیلتر رأی اعتماد گذشته بود پس از چند ماه تصدی وزارت، با استیضاح نمایندگان، این کرسی را ترک گفت و محمود نیلی احمدآبادی سرپرست فعلی دانشگاه تهران به عنوان سومین وزیر پیشنهادی علوم معرفی شد که باز از سد مجلسیان نگذشت.

از این رو، نرسیدن به توافق بر سر تصدی وزارت علوم جای تأمل کارشناسی دارد. مجلسیان حتماً بر این امر بخوبی واقف اند که بلاتکلیفی وزارت علوم، تحقق سیاست های کلی «علم و فناوری» را که از سوی رهبرمعظم انقلاب ابلاغ شد به تعویق خواهد انداخت و قطعاً این تعویق ها به ضرر جامعه علمی تمام خواهد شد و دستیابی به چشم انداز علمی کشور را با کندی مواجه خواهد کرد، چرا که نهادهای علمی امروزه یکی از ارکان قدرت جوامع به حساب می آیند و کشورها، خود را بر اساس تخصص های علمی و تکنولوژیکی شان در جهان معرفی می کنند. آنچه امروز در جهان در حال وقوع است رقابت بر سر «ثانیه ها» در تولیدات علمی است و آنچه ما با آن دست به گریبانیم نرسیدن به زبانی مشترک برای مدیریت علمی کشور است و باید بررسی کنیم که ادامه این روند چه پیامدهایی را برای ساحت علمی کشور و آموزش عالی مان به دنبال خواهد داشت.

دکتر عباس محمدی اصل، استاد جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی، درباره پیامد های بلاتکلیفی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به خبرنگار ایران گفت: «یکی از مزیت های نسبی کشورها در رقابت های پر افت و خیز عصر جهانی شدن بر سر تولید علم است. از این رو، دانشگاه ها و بویژه نخبگان به اتکای استقلال مراکز علمی-پژوهشی می توانند نقش مهمی در تولید، توزیع و مصرف علم بازی کنند. براین اساس، چنانچه حوزه های فرهنگی مختلف همچون ایدئولوژی یا اخلاق به واسطه یکپارچگی با قدرت، مانع از عملکرد مستقل علم شوند، نیل به چنین مهمی دور از ذهن می نماید یا لااقل به تعویق می افتد. در این شرایط سردرگمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان نهادی که قرار است از دانشجویان، نیروی تجهیز شده انسانی برای توسعه آتی کشور فراهم آورد، به تخدیر نیروهای نخبه و ظرفیت هایش خواهد گرایید».

دکتر سعید معیدفر، استاد بازنشسته دانشگاه تهران، نیز ادامه این روند را به نوعی محدود کردن نهاد علمی تلقی کرد و گفت: «هنوز بعد از یک سال و نیم وزارت علوم با سرپرست اداره می شود و در جریان سرپرستی معمولاً اتفاق اساسی و کلیدی رخ نمی دهد. چنانچه این وضع ادامه پیدا کند، روحیه ناامیدی فضای دانشگاه را دربر خواهد گرفت و دانشجویان نسبت به تحول و دگرگونی در فضای علمی کشور بی تفاوت شده و جامعه دچار فرسودگی می شود. در این حالت کشور باید در آینده تاوان هدر رفتن این سرمایه های علمی را بدهد».

از جمله پیامد های این بلاتکلیفی سطحی شدن راهبردها است. وقتی وزارت علوم متصدی موقتی داشته باشد بالطبع راهکارهای موقتی را برای اداره امور به کار خواهد بست، این در حالی است که ریاست ثابت با زمان بندی مشخص امکان پیاده کردن راهبردهایی بلند مدت و میان مدت را میسر می کند.

اگر از پیامدها بگذریم و به چشم اندازها برسیم شاید بهتر باشد که از دغدغه های خود دانشگاهیان سؤال کنیم چراکه وزارت علوم خانه دانشگاهیان است و خواست آنان می تواند در چشم انداز آینده این وزارتخانه اثر گذار باشد. متأسفانه سال ها است که وزارت علوم و دانشگاه های ما در وضعیت سختی به سر می برد؛ رانت های علمی، بازنشستگی های اجباری برخی استادان، تنش ها و ناآرامی های سیاسی، بورسیه های غیر قانونی و... در گذشته ضربات سنگینی را بر پیکره این نهاد وارد ساخته است تا آنجا که هنوز هم پیامد آن را در بی انگیزگی نسبی دانشگاه و دانشجویان می ببینیم. انتظار این بود که با آمدن دولت یازدهم و وزیری اعتدال گرا فضای «امید» و «نشاط» همراه با تدبیر مدیریت علمی به دانشگاه بازگردانده شود که متأسفانه تحقق این امر با مخالفت هایی همراه شد، چرا که برخی سعی دارند دانشگاه را از پشت عینک سیاست ببینند.

این در حالی است که اگر فضای علمی کشور در عرصه ای آزاد و بدون فشارهای از بیرون فعالیت کند، آثار مطلوب آن نه تنها حوزه علمی و اجتماعی بلکه حوزه سیاست را در برخواهد گرفت و قطعاً دانشگاهی سالم بازتابی مثبت را برای عرصه سیاسی هم به دنبال خواهد داشت.

انتظارات نخبگان از وزیر علوم

1- دانشگاه را پایگاه سیاسی نکنیم

دکتر معیدفر در مورد تعامل دانشگاه با سیاست به خبرنگار ایران گفت: «دانشگاه نباید کاملاً از سیاست به دور باشد بلکه دانشگاه و دانشگاهیان باید کنار فعالیت های علمی شان در عین حال فعالیت های اجتماعی داشته باشند تا بتوانند در آینده به نفع جامعه حرکت کنند. این مسأله با تبدیل کردن دانشگاه به پایگاه گروه های سیاسی فرق می کند کمااینکه الان به همین صورت است. آنچه دانشگاه ما برای تعامل با سیاست به آن نیاز دارد رسیدن به درک درست دانشجو از جامعه است و باید عرصه ای را برای دانشجویان فراهم کنیم تا کنار تحصیل و کسب مدارج علمی، ارتباطشان با جامعه را نیز قوت ببخشند و خدمت به مردم را تجربه کرده و نسبت به جامعه مسئولیت پذیر باشند».

از این رو از وزیر علوم آینده انتظار دارد که جامعه را هم به لحاظ علمی و هم به لحاظ اجتماعی احیا کند و مسئولیت پذیری اجتماعی را در نهادهای دانشگاهی که در دوره های گذشته به سردی گراییده بود، تقویت کند و با به بازی گرفتن دانشگاهیان در متن مسائل اجتماعی و سیاسی، آنها را از انزوای هشت ساله بیرون بکشد.

2- کاهش شکاف میان تولیدات علمی با نیازهای جامعه

دکتر خلیل میرزایی، استاد جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی نیز که دغدغه شکاف بین تولیدات دانشگاه با نیازهای جامعه را دارد، می گوید: «از وزیر علوم آینده انتظار داریم که مباحث علمی برآمده از تحقیقات به صورتی عملی در جامعه اجرا شود. متأسفانه آنچه در دانشگاه تولید می شود با نیازهای جامعه تطابقی ندارد و لازم است از نخبگان واقعی برای حرکت جامعه به سمت جلو استفاده شود».

3- حفظ نخبگان

حفظ و ارتقای نخبگان کشور و همچنین خارج کردن نظام علمی از کهنگی نیز از جمله انتظارات دکتر ایراندخت فیاض، عضو هیأت علمی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی از وزیر علوم آینده است. به باور او چنانچه این مسائل مورد واکاوی و بازنگری قرار نگیرد، نظام دانشگاهی ما با رکود مواجه

خواهد شد.

وی همچنین در تأیید سخنان دکتر معیدفر در رابطه با سیاسی برخورد نکردن با دانشگاه گفت: «باید از برخوردهای قشری، حزبی و سیاسی که ظرفیت های علمی کشور را گاه مغفول می گذارد، پرهیز کنیم و به بحث فرهنگی و تربیتی دانشگاه ها به عنوان یک مأموریت اصیل توجه شود. در گذشته بخش اهداف فرهنگی و تربیتی معمولاً یا مغفول بود یا کمتر به آن پرداخته می شد، ما مسئولانی داشتیم که معتقد بودند کار تربیت و فرهنگ سازی کار آموزش و پرورش است و ما تنها باید به تربیت نیروی متخصص بپردازیم؛ به همین دلیل از مأموریت اصلی تربیت فرهنگی باز می ماندند که خود صدمات زیادی را در نظام آموزش عالی ما به دنبال داشت».

پایان یافتن بلاتکلیفی وزارت علوم وقتی میسر است که به واقع به این نتیجه برسیم که «نهاد علم» را نباید و نمی شود با «خط کش سیاست» اندازه زد و سنجید.

منبع: روزنامه ایران