سازمان‌حفاظت‌محیط‌‌ زیست‌کجا‌ایستاده؟

تدبیر24:موضوع تفاهم نامه طرح گردشگری آشوراده این روزها از مسایل مهم حوزه محیط زیست قلمداد می شود. این منطقه که در سال 1348 برای حفاظت موثر حیات وحش به ویژه پرندگان مهاجر آبزی در معرض خطر اعلام وبعد به پناهگاه حیات وحش و سپس به عنوان یکی ازذخیرگاه های زیستکره به کمیته برنامه انسان و کره مسکون یونسکو معرفی و انتخاب شد، با مساحت حدود 680هکتار در منتهی الیه شبه جزیره میانکاله و در دهانه خلیج گرگان، در 3 کیلومتری شهر بندرترکمن قراردارد.
 
کانال خوزینی این جزیره را از شبه جزیره میانکاله جدا می کند و به دلیل وضعیت جغرافیایی ویژه و بالا بودن سطح آب های زیرزمینی و برکه های آب شیرین، از با ارزش ترین زیستگاههای جنوب دریای خزر است. آشوراده درسال 1836 میلادی  به اشغال روس ها درآمد و در سال 1921میلادی توسط میرزاتقی خان امیرکبیر به موجب عهدنامه ای پس گرفته شد.
 
این جزیره تنها جزیره مسکون دریای خزر بوده و وجود قلعه قدیمی روس ها ومنزل خوزینی برقدمت سکونت جزیره صحه می گذارد. همچنین وجود ذخایر غنی ماهیان خاویاری در سواحل استان گلستان باعث ایجاد تاسیسات شیلاتی در جزیره شده و هم اکنون مرکز صید و فرآوری ماهیان خاویاری با سردخانه 500 تنی زیرنظر مدیریت ماهیان خاویاری استان گلستان درحال فعالیت است.

موضوع سرمایه گذاری بخش خصوصی در این جزیره بارها مطرح شده است و به گفته اسماعیل مهاجر مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گلستان، حتی قرار بود آشوراده طی قرار دادی 99 ساله به بخش خصوصی واگذار شود که این اقدام در شرف اجرا بود ولی به دلیل مغایرت قانونی جلوی آن گرفته شد.

اما در روزهای قبل امضای تفاهم نامه ای میان سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بار دیگر نگرانی هایی را در میان دوستداران محیط زیست برانگیخت. در حالی که مسئولین سازمان حفاظت محیط زیست بر عدم واگذاری جزیره آشوراده تاکید و اصرار دارند، منتقدین به ویژه نسبت به تغییر سیاست هایی که به دلیل تغییر مدیریت رخ می دهد، هشدار می دهند. مخالفان همچنین می گویند مصاحبه های مسئولان محیط زیست و بیان اینکه در جزیره تنها مدیریت بخشی از آن واگذار می‌شود و خود عرصه قابل واگذاری نیست، جز توجیه صورت مسئله چیزی دیگری نیست و با احداث پلاژ و هتل و پیست های مختلف چیزی از آن عرصه طبیعی با ارزش و یگانه باقی نخواهد ماند.
 
البته برخی سوابق به این نگرانی دامن می زند و همین مخالفین به سر و سر مسئولان وقت سازمان در دولت دهم با فردی اشاره می کنند که به دنبال تصاحب آشوراده بوده و این امر در یک سکوت خبری تا آستانه واگذاری پیش رفت، ولی این بار مسئولان وقت سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور و مدیران استانی زیر بار نرفتند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان در این حال طی یک نشست مطبوعاتی در هفته گذشته با اشاره به تدوین دو طرح مدیریتی و تفصیلی برای آشوراده که در آن اصول حفاظتی، امنیتی و تفریحی مد نظر قرار گرفته است، گفت: هر گونه اقدام خارج از طرح های تدوین شده باعث نابودی محیط زیست منطقه آشوراده می شود و بنابراین با قاطعیت از آن جلوگیری خواهد شد.

وی با تاکید بر اینکه فقط  10 درصد منطقه زون تفریحی است و تمام ساخت و سازهای آن نیز باید متناسب با استانداردهای محیط زیست و زیر نظر آن انجام شود، گفت: در بخش تفریحی و زون تفرجی طرح هایی مانند گردشگری، طبیعت گردی، پیاده روی و برخی ساخت و سازهای سبک و متناسب با استانداردهای محیط زیست قابل اجراست.

مهاجر خاطرنشان کرد: در محیط زیست مانند بسیاری از دستگاه ها کمیته گردشگری داریم و در آن به مساله گردشگری طبیعت که در دنیا بسیار مطرح است توجه خاص شده و این گفته که در طرح گردشگری آشوراده پاغ پرندگان یا جت اسکی و سوارکاری خواهیم داشت کذب است.

وی ظرفیت تعداد گردشگرانی که می توانند همزمان در طرح گردشگری آشوراده حضور یابند را محدود دانست و گفت: در این طرح بازارچه سنتی برای فروش صنایع دستی بومیان منطقه با توجه به اینکه  اصولا یکی از اهداف طرح، تقویت جوامع محلی و جلب مشارکت آنان برای حفاظت از طبیعت است، در نظر گرفته شده است.

مهاجر با تاکید بر این که در این طرح هتل و ویلا سازی نداریم، گفت: حداکثر تعداد طبقات مجاز ساخت و ساز در طرح آشوراده دو طبقه بوده و برای پسماند، آب رسانی و حتی برق منطقه هم تدابیر ویژه در نظر گرفته شده است. وی تصریح کرد: 90 درصد باقی مانده آشوراده باید بیش از پیش مورد حفاظت قرار گیرد.
 
نگاهی به واقعیات موجود در عرصه حفاظت از محیط زیست شکننده کشور البته رویکرد و نگاهی واقع بینانه و نوین را با بهره مندی از تجارب کشورهای موفق می طلبد.
 
اکنون در کشورهایی مانند هند، کنیا یا آفریقای جنوبی بخش قابل توجهی از طرح های گردشگری که توفیق جذب توریست قابل توجهی را دارند، در دست بخش خصوصی است. اما تفاوت آنچه در گردشگری موفق آن کشورها رخ داده با نگرانی های موجود در ایران چیست؟
 
مسئله تصرف، زمین خواری و واگذاری که متاسفانه در سال های اخیر به وفور در جای جای کشور دیده شده است به این نگرانی ها دامن می زند. این درحالی است که مسئولین محیط زیست تاکید دارند مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست در دولت یازدهم به شدت با تصرفات و زمین خواری ها در مناطق حفاظت شده مقابله کرده، تاکنون صدها هکتار رفع تصرف شده و همچنان پیگیر این معضل است.

مسئولین این سازمان همچنین در مورد آشوراده تاکید دارند که موضوع واگذاری مطرح نبوده زیرا براساس قانون، مالکیت آشوراده کماکان صد در صد در اختیار دولت و مدیریت آن در اختیار سازمان خواهد بود. بلکه طرح مورد بحث با این هدف مورد تفاهم قرار گرفته که بخشی از عواید آن حفاظت از منطقه را تقویت و با منتفع ساختن جوامع محلی، تلاش آنها نیز در مسیر حفظ طبیعت سوق یابد. در واقع مسئولین با توجه به مشکلات موجود معتقدند که اگر مدیریت مناطق با در نظر گرفتن همه جوانب صورت نگیرد در درازمدت به انحاء مختلف مورد تصرف و تعرض قرار خواهد گرفت. مگر اینکه سود جامعه محلی در حفظ طبیعت و محیط زیست آشوراده قرار گیرد.

به بیان دیگر در شرایطی که باید سطح حفاظت مناطق ارتقاء یابد ولی به دلیل مشکلات و کمبود اعتبارات تا وضعیت مطلوب فاصله زیادی داریم، یکی از راهکارهای جدی به کارگیری انگیزه و انتفاع جوامع محلی با اجرای طرح های گردشگری طبیعی یا اکوتوریسم است.

حالا موضوع این است: تصرف یا ضد تصرف؛ سازمان حفاظت محیط زیست کجا ایستاده است؟
بی شک ماجرای آشوراده می تواند آزمونی برای ورود ایران به حوزه گردشگری طبیعی باشد؛ این فرصتی است تا در دولتی که تاکنون نشان داده محیط زیست را ارج می نهد و در میان مسایل مختلف و مشکلات عدیده کشور برای آن نیز جایگاهی قابل توجه قائل است، بتوانیم با هم اندیشی، نظارت و نگاهی پیش رو، از تضاد «حفظ طبیعت» و «کسب منافع جوامع محلی» که درگیر بیکاری و فقر هستند به درستی و با موفقیت عبور کنیم.