تحولات‌جهان‌اسلام،فرصت‌هاوچالش‌ها

تدبیر24: بدون شک فعالیت های پژوهشی از شاخص های مهم و اصلی پیشرفت و توسعه ی پایدار در یک کشور محسوب می شود. تولید علم را به عنوان توانایی یک کشور در تامین آینده ای روشن ارزیابی می کنند. ذهن کنجکاو و پرسشگر افراد جامعه همواره در نیل به این هدف کمک شایانی می کند. به دلیل اهمیت این مساله، بیست و پنجم آذرماه «روز پژوهش» نامگذاری شده است. در همین راستا در جهت گرامیداشت هفته ی پژوهش، همایش ها و برنامه های مختلفی در سطح کشور برگزار می شود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بیست و دوم بهمن 1357 هجری خورشیدی، ارزش ها و منافع جمهوری اسلامی در ارتباط با حضور رژیم صهیونیستی در منطقه و همکاری با کشورهای مسلمان تغییر کرد. حرکت بیداری اسلامی در منطقه در چند سال گذشته، سرعت تحولات را افزایش داد و فرصت ها و تهدیدهای را برای کشورهای اسلامی به وجود آورده است. در این راستا همایشی با عنوان «تحولات جهان اسلام؛ فرصت ها و چالش های پیش رو» به وسیله ی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در مجتمع امام خمینی(ره) برگزار شد. در این نشست علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، آیت الله محمدعلی تسخیری مشاور عالی مقام معظم رهبری در امور جهان اسلام، حجت الاسلام و المسلمین محمدحسن ابوترابی نایب رییس مجلس شورای اسلامی و ابوذر ابراهیمی ترکمان رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی سخنرانی کردند.



** حرکت از «داشتن» به طرف «بودن»

ابوذر ابراهیمی ترکمان رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با اشاره به کتاب «داشتن یا بودن» اثر اشتورم نویسنده ی مشهور آلمانی گفت: این کتاب نظریه ای را مطرح می کند به این معنا که مردم و ملت های جهان از «بودن» به طرف «داشتن» حرکت کردند. از «بودن» فاصله گرفته و به دنبال «داشتن» است. این یک اشتباهی است که بشر در مقطعی انجام داده و اکنون آسیب هایش را در جهان می بینیم. همه ی این جنگ و جدال ها برای «داشتن» است وگرنه «بودن» نیازی به جنگ ندارد. تشکیل گروه های تروریستی برای «بودن» به وجود آمدند. قدرت، نفت، تسلط، ثروت و... داشته باشم. این «داشتن» ها انسان را از «بودن» دور می کند. متاسفانه انسان مسیر «بودن» را رها کرده و به طرف «داشتن» حرکت می کند. متاسفانه این موضوع در پژوهش نیز رخ داده است. بسیاری از کارهای پژوهشی ناظر به «داشتن» است نه «بودن».

وی با اشاره به اهمیت پژوهش تصریح کرد: ما علاقه مندیم که پژوهش را در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به طرف «بودن» هدایت کنیم. یعنی کارشناسان سازمان، توانمند و حرفه ای باشند وتاثیرگذاری خود را بگذارند. هدف ما تاثیرگذاری و نتیجه ی آن است.

ابراهیمی ترکمان با اشاره به فعالیت های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تاکید کرد: معاونت پژوهشی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در طول سال های گذشته از «داشتن» به طرف «بودن» حرکت کرده است و این هدف گیری صحیحی است و امیدواریم در آینده نتیجه های ملموس آن را شاهد باشیم.



**دیپلماسی فرهنگی مهم ترین فرصت جمهوری اسلامی در تحولات منطقه

علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بر اهمیت انقلاب اسلامی تاکید و بیان کرد: انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) تلاطمی را در دنیای معاصر ایجاد کرد که پس از 34 سال همچنان در منطقه و جهان منشا تحولات بنیادین است. با حاکمیت سلطه به مصاف برخاسته و بسیاری از معادله های سیاسی را تغییر داده است. بیداری اسلامی، حرکت اسلام خواهانه، مقاومت در برابر سلطه طلبی و اقتدار جمهوری اسلامی و محبوبیت رهبران آن در میان ملت های مسلمان بیانگر همین مدعا است. بدون تردید تحولات و تغییرات منطقه و جهان - که متاثر از انقلاب اسلامی است - نیاز به هدایت و انتخاب دیپلماسی متناسب با شعارها، اهداف و آرمان های جمهوری اسلامی دارد.

علی جنتی در ادامه گفت: نظام سلطه تلاش می کند با ایجاد موانع فراوان مسیر این خیزش را تغییر دهد و برای فراهم کردن زمینه های پذیرش الگوی لیبرال دموکراسی در دیگر کشورها تلاش می کند. از این رو جمهوری اسلامی باید اقدامات خود را در مسیر تحقق خواسته ملت های منطقه طراحی و ساماندهی کند. بدیهی است جنس اقدامات باید نرم افزاری بوده و عرصه ی مواجهه نیز عرصه فرهنگ و اندیشه باشد و نه عرصه نظامی. یکی از وظایف خطیر نمایندگان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مقابله با این ترفند، معرفی شایسته الگوها و نظریه های مدیریت و حکومت اسلامی است.

وی ادامه داد: اینک شاهد گسترش موج جدیدی از جنبش های اسلامی هستیم که دامنه ی آن به اروپا نیز رسیده است. اما در این میان با ظهور گروه های تروریستی همچون القاعده و داعش که با هدف متوقف ساختن حرکت های اسلامی و بد نام کردن چهره درخشان اسلام صورت گرفته است، باید مراقبت کرد تا مسیر بیداری اسلامی منحرف نشود.

**ظرفیت قدرت نرم در صحنه ی بین المللی

در تحولات اخیر نظام بین الملل، 2 نکته از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نخست انتقال تدریجی قدرت از نیمه غربی جهان به نیمه شرقی و بازگشت آسیا به جایگاه اصلی خویش، پیش از انقلاب صنعتی. دوم انتقال قدرت از دولت ها به بازیگران غیر دولتی که هم غرب و هم شرق را تحت تاثیر خویش قرار داده است. این 2 اتفاق مهم می تواند به مزیتی نسبی یا فرصتی طلایی برای ایران آرمان خواه تبدیل شود به شرط آنکه اهداف خودمان را نسبت به این تحولات هوشمندانه تعریف کنیم.

می توان گفت مهمترین فرصت نظام جمهوری اسلامی در تحولات منطقه، مدیریت و کنترل این تحولات با ابزار و قدرت نرم فرهنگ در همه جنبه های آن است، همچنان که مهمترین تهدید پیش رو نیز از همین ناحیه خواهد بود. امروز استفاده از نیروی نظامی به عنوان برجسته ترین نماد قدرت سخت افزاری در میان ملت ها، کارایی خود را از دست داده است و هیچ ملتی حاضر به پذیرش آن نیست. آنچه امروز در نظام بین الملل امتیاز زیادی دارد و از جمله عناصر و مولفه های اصلی قدرت یک کشور به شمار می آید ظرفیت قدرت نرم در محیط بین المللی است.

جنتی گفت: ملاحظات سیاسی، اقتصادی و امنیتی، سه حوزه ی سنتی و کلاسیک در عرصه بین الملل است که سیاست خارجی کشورها در آن اعمال می شود. با این حال فرهنگ و مولفه های آن، رکن چهارم سیاست خارجی را تشکیل می دهد و در بسیاری از مواقع لایه های زیرین سه حوزه دیگر نیز از آن منبعث می شود.

** ظرفیت بالای جمهوری اسلامی در دیپلماسی فرهنگی

دیپلماسی فرهنگی نمونه بارز اعمال قدرت نرم است و هنگامی آغاز می شود که یک کشور و همه نهادهای فرهنگی آن وارد صحنه شوند و جریان فرهنگی دو سویه را به نحوی مدیریت کنند که منجر به پیشرفت وسیع منافع ملی در آن سوی مرزها شود. اگرچه ممکن است پیشبرد منافع ملی با به کارگیری ابزارهای فرهنگی به طور تمام و کمال نتواند جایگزین ابزارهای سیاسی، اقتصادی و نظامی شود اما می تواند مکمل آنها باشد. امروزه حتی قوی ترین کشورها نیز ترجیح می دهند تا آنجا که ممکن است از شیوه های فرهنگی برای تامین منافع خود استفاده کنند.

وزیر فرهنگ و ارشاد در بخش دیگر از سخنان خود گفت: نام ایران به دلیل شهرت علم و هنر و ادبیات برای قرون متمادی در صدر محافل علمی فرهنگی جهان درخشیده است. چنین پیشینه ی تاریخی و تمدنی و دستاوردها و داشته های علمی فرهنگی فراوان در صورت همگرایی می تواند در راستای دیپلماسی فرهنگی به کار گرفته شود و به مدد فناوری های جدید ارتباطی و اطلاع رسانی در پیشبرد اهداف سیاست خارجی موثر باشد.

جمهوری اسلامی از ظرفیت مطلوبی در دیپلماسی فرهنگی برخوردار است و علاوه بر برخورداری از منابع قدرت سخت ، توان تقویت قدرت نرم را نیز به بهترین شکل ممکن داراست و عوامل آن را نیز در اختیار دارد. لذا پیش از هر چیز باید داشته های فرهنگی خویش را بشناسیم و در مرحله بعد با معرفی آن به جهانیان، قدرت و سرعت نفوذ آن را به دقت بسنجیم و به کار ببندیم. به باور همه اهالی فرهنگ، گلوله فقط قلب را می شکافد و از حیات ساقط می کند ولی نمی تواند آن را تسخیر کند اما فرهنگ و مولفه های آن در جان و دل انسان ها نفوذ می کند و ماندگار می شود، از این منظر دیپلماسی فرهنگی بر دیپلماسی نظامی و سیاسی ارجحیت می یابد.

رییس شورای فرهنگ عمومی گفت: دیپلماسی فرهنگی به تقویت اعتماد مردم دیگر کشورها نسبت به ارزش ها ، انگاره ها و اندیشه های وارداتی کمک می کند و بر اساس این اعتماد ، توافقنامه های سیاسی ، اقتصادی و نظامی می تواند منعقد شود و زمینه ی جذب افراد صاحب نفوذ دیگر جوامع را که از طریق اقدامات سنتی سفارتخانه ها امکان پذیر نیست ، فراهم می کند و به تدریج امکان سرمایه گذاری و تبادل بازرگانی را میسر می سازد. تصرف بازارهای مالی و صادراتی منطقه ای و بین المللی، بدون شناخت فرهنگ و زبان ملل مقصد قطعا امکان پذیر نیست.

**جوانان؛ جامعه هدف در دیپلماسی فرهنگی

جامعه هدف در دیپلماسی فرهنگی، اغلب جوانان دیگر کشورها هستند. جوان هایی که شاید در آینده، مسوولیت های مهمی در داخل کشور خود به عهده گیرند. از این رو دیپلماسی فرهنگی بیش از هر چیز باید افق برنامه های دولت ها را در دیگر کشورها پیش بینی کند.

** فرهنگ؛ کلید موفقیت قدرت نرم

رییس شورای فرهنگ عمومی کشور گفت: فرهنگ برخلاف دیگر مظاهر دیپلماسی در جوامع مقصد با مقاومت کمتری مواجه می شود و این یکی از کلیدهای موفقیت قدرت نرم است. یکی از مهم ترین علل ناکامی دولت ها در دستیابی به اهداف سیاست خارجی شان در دیگر کشورها ، مقاومت در برابر اقدامات دیپلماتیک رسمی آنان است. مصداق بارز این ادعا، مقاومت سرسختانه ملت ایران در برابر خوی نظامی گری و تحریم های اقتصادی آمریکا است که دولتمردان و نظریه پردازان این کشور را به سرمایه گذاری در حرکت های خزنده فرهنگی سوق داده است. دیپلماسی فرهنگی از لحن خصمانه و آمرانه به دور است و در کنار جذابیت های ویژه اش، با لطافت و ظرافت غیرمشهودی، اعماق ذهن و روح مخاطبان را تحت تاثیر قرار می دهد.

مخاطب قرار دادن دیگران چه در سطح دولت ها و چه در سطح ملت ها آنگاه که با ابزار قهرآمیز و لحنی آمرانه صورت می گیرد ، هرچند ضمانت های اجرایی لازم را نیز داشته باشد اما با مقاومت همگانی روبه رو می شود و هزینه ها را افزایش داده و مقبولیت ، محبوبیت و کارآیی آن را کاهش می دهد. توجه به دیپلماسی فرهنگی از آنجا اهمیت افزون تری می یابد که دولت های مختلف سرمایه گذاری های بسیاری در این راه انجام داده اند و برای پیشبرد اهداف ملی خود به این نوع دیپلماسی توسل جسته اند.

** رسانه ها، ابزار مهم ارتباطات

عضو کابینه ی دولت یازدهم تاکید کرد: بهره گیری از رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی اعم از شبکه های ماهواره ای و یا فضای مجازی از جمله ابزار مهم ارتباط با ملت ها است. تردیدی نیست که برای توفیق در دیپلماسی فرهنگی، بازشناسی ارتباط این نوع دیپلماسی با موضوعاتی چون بیداری اسلامی، جنبش های اسلامگرایانه و عدالتجویانه ، شهروندان علاقه مند به جمهوری اسلامی ، ایرانیان خارج از کشور ، نخبگان و گروه های مرجع در دیگر کشورها و دیگر موضوعات مرتبط، ضروری است.

از طرفی دیگر ایران هراسی و شیعه هراسی ترفندی تبلیغاتی در کشورهای خاورمیانه و چالشی مهم برای کارآمدی دیپلماسی ایران در این منطقه به شمار می آید. بهترین راه مقابله با این ترفندها ، استفاده هوشمندانه از قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران است.

در دیپلماسی فرهنگی اگرچه برنامه های فرهنگی هنری نظیر برگزاری نمایشگاه ها ، کنسرت ها و اهدای محصولات فرهنگی هنری به خودی خود ارزشمندند اما در حوزه قدرت نرم نقش موثری ندارند. رمز توفیق دیپلماسی فرهنگی هم افزایی برنامه های دقیق و بلندمدت با قدرت نفوذ در عمق و سطح است به عبارتی آنچه باید منتقل شود طرز تفکر و شیوه اندیشیدن است نه طرز نواختن یک ساز و یا تماشا کردن یک فیلم.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح کرد: قدرت نرم نیازمند هوشمندی و هم افزایی عقاید و ابزارهای فرهنگی به صورت توامان و هماهنگ است ، از این رو توصیه می کنم تدوین راهبردهای این نوع قدرت را در طیف وسیع و هدفمند با نتایج قابل پیش بینی و ارزیابی وجهه همت خویش قرار دهید.

** شایسته سالاری و عدالت خواهی، رمز رسیدن به پویایی و رشد

حجت الاسلام والمسلمین سید حسن ابوترابی فرد نایب رییس مجلس شورای اسلامی گفت: بنیانگذار بزرگ، هوشمند و بصیر انقلاب اسلامی با توجه به نقش مهم مردم سالاری برای تحقق شایسته سالاری و فراهم آوردن بستر تحقق این اصل محوری، عقلانی و قرآنی، نظام جمهوری اسلامی را بر این اصل استوار کردند. مردم سالاری می تواند راه را برای انتخاب بهترین ها در راستای تحقق شایسته سالاری هموار کند. تاکید آموزه های دین بر این اصل کلیدی، در راستای نزدیک شدن به آرمان بلند قرآن کریم است. امروز جمهوری اسلامی به عنوان نماد بالنده ی پیوند دین و سیاست وتکلیف مردم سالاری دینی و تجربه ی ارزشمند چرخش نخبگان در مدیریت سیاسی کشور از جایگاه رفیع و برجسته ای در منطقه و جغرافیای سیاسی جهان برخوردار محسوب می شود.

نماینده ی مردم تهران در مجلس شورای اسلامی با اشاره به فعالیت جریان های تروریستی و تکفیری در منطقه تصریح کرد: همانطور که رهبر معظم انقلاب اشاره داشتند، جریان های تکفیری و تروریستی با نام اسلام و آموزه های دین را می توان حرکت مذبوحانه ای از طرف نظام سلطه برای رویارویی با انقلاب اسلامی این اندیشه ی بالنده و راهگشا که به سرعت جای خود را در جهان و منطقه باز کرده است، تعبیر کرد.

وی ادامه داد: به تعبیر برخی از نظریه پردازان غربی، جریان افراطی به نام اسلام، خود از درون بیان کننده ی ضعف و ناتوانی خویش است. اقدامات مظلومانه ی این جریان که با حمایت سرویس های اطلاعاتی بیگانه انجام می شود، پایان حیات او را نوید می دهد، ولی باید اندیشمندان و اهل فکر که عهده دار دفاع از حقایق ناب دین و آموزه های قرآن و عترت می باشند به این حقیقت به شایستگی بپردازند و آن را تعریف و تبیین کنند.

نایب رییس مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: در کنار اصل محوری شایسته سالاری که پویایی و رشد و تعالی نظام جمهوری اسلامی و هر نهاد و سازمانی دیگری را به دنبال دارد، اصل عدالت محوری از اصول بنیادینی است که روح دین و جان آموزه های قرآن و عترت است . صاحبان ایمان و دانش می توانند با قضاوت صحیح مبتنی بر آموزه های دینی، مسیر حرکت جامعه به طرف عدالت را هموار کنند که یک نظام سیاسی مقتدر امکان انجام این مهم را فراهم آورد. رسالت نظام اسلامی این است که راه را برای تعریف صحیح از مفهوم عدالت و فراهم آوردن بستر تحقق آن فراهم کند.

حجت الاسلام والمسلمین ابوترابی فردگفت: شایسته سالاری و جمهوریت - مراجعه به آرای مردم – ابزاری است برای تحقق عدالت در جامعه ی اسلامی. پرداختن به این مهم و تبیین صحیح آن، براساس اسناد بالادستی نظام جمهوری اسلامی وسیره و روش بنیانگذار آن و رهبر معظم انقلاب اسلامی ومسوولین آراسته ی به علم، عدالت و فضیلت می تواند راه را برای تحقق اهداف و آرمان های نظام جمهوری اسلامی در دنیای اسلام و جهان هموار کند. توصیه ی من به مسوولین توجه به 2 اصل کلیدی شایسته سالاری و مفهوم عدالت خواهی است.

پس از پایان سخنان حجت الاسلام والمسلمین سید حسن ابوترابی فرد، از سه نفر از مترجمان برتر خارجی قرآن از کشورهای چین، اسپانیا و هند در حضور علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تقدیر و از 26 اثر پژوهشی نیز رونمایی شد.

** بیداری اسلامی، حرکتی مبارک

آیت الله تسخیری مشاور عالی مقام معظم رهبری در امور جهان اسلام با اشاره به حرکت بیداری اسلامی گفت: به رغم همه شکست هایی که در حرکت بیداری اسلامی می بینیم. وضعیت لیبی شرایط مطلوب و مناسبی نیست. در مصر حرکت بیداری اسلامی ناکام ماند. با وجود این شکست ها، اعتقاد دارم حرکت بیداری اسلامی یک حرکت مبارکی است.

وی ادامه داد: ایمان به قرآن و حرکت های اسلامی در دل توده های مردم، نوید بخش آینده ی روشنی برای کشورها است. همانطور که می دانید بالاترین هنر انقلاب اسلامی ، ایجاد امید در دل مسلمانان منطقه و جهان و ایجاد حرکت های اسلامی است. وجود این امید یکی از زمینه های پیروزی بیداری اسلامی به شمار می رود. نکته ی دیگر ی که ما را بیشتر به آینده امیدوار می کند، آگاهی علما و گرایش آنها به اجرای احکام اسلامی در زندگی است.

مشاور عالی مقام معظم رهبری در امور جهان اسلام تصریح کرد: ظلم حکومت های مسلط بر جهان اسلام، امید را در دل توده های مسلمان افزایش می دهد که یک روزی از دست این حکومت ها خلاص شوند. همچنین بالا رفتن شناخت ملت ها از نقشه های شوم دشمنان سبب می شود با روشن شدن این دسیسه ها، تنفر ما از آنها افزایش یابد.

آیت الله تسخیری تاکید کرد: ارتباط رژیم های مدعی نظام اسلامی با نظام های استبدادی و رژیم صهیونیستی به تدریج آشکار می شود، به همین دلیل ملتها به طرف تغییر حرکت می کنند و حرکت های بیداری اسلامی نیز از اینجا نشات می گیرد. در تونس پس از حرکت مردم به سوی بیداری اسلامی، متاسفانه نظام های استبدادی نگذاشتند این حرکت کامل شود و آن را سرکوب کردند. سرکوب حرکت بیداری اسلامی در مصر و بحرین نیز از همین نمونه است.

آیت الله تسخیری بیان کرد: پیروزی بزرگ مقامت در لبنان و در فلسطین، برای بسیاری از کشورها قابل تصور نبود و مسلمانان در منطقه و جهان را امیدوار ساخت. امروز در یمن پیروزی حرکت اسلامی را مشاهده می کنیم. سعی کردند صدای بیداری اسلامی انصارالله را خفه کنند ولی نتوانستند و موفق نشدند. امیدواریم این پیروزی ها روز به روز پیشرفت کند و به اوج خود برسد. شکست تروریست ها در سوریه و عراق، امید را در دل مردم تقویت می کند.

** افزایش فعالیت های تقریبی و وحدت آفرین میان ملت ها

مشاور عالی مقام معظم رهبری در امور جهان اسلام گفت: برای تعمیق بیداری اسلامی باید سطح فعالیت های تقریبی و وحدتی را میان ملت های منطقه و مسلمان گسترش داد. ما باید در مقابل افراط و تفریط، راه وحدت را در پیش بگیریم. تشکیل اتحادیه ی علمای مقاومت در لبنان، حرکت خوبی است. وحدت تا حد زیادی آینده درخشانی را برای مردم تامین کند.

عرضه ی چهره ی انسانی انقلاب اسلامی را می توان با گفتگوی ادیان و مذاهب، فعالیت علیه سلاح های کشتار جمعی، دعوت به صلح عادلانه تقویت کرد.

با ایده ای مهدویت، نداهای حسینی، عقلانیت، درایت، مفاهیم نهج البلاغه، تقویت اتحادیه ها میان کشورهای اسلامی، تقویت اتحادیه ها میان کشورهای اسلامی و دعوت و حضور دایم در کشورهای مسلمان می توان با ظلم ستیزی به مبارزه برخاست. امیدواریم بتوانیم حضور محکم و پایداری در آینده ی جهان اسلام داشته باشیم.

این همایش با تقدیر از طرح های پژوهشی برتر سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و رایزن های فرهنگی به کار خود پایان داد.