ایران، محور دیپلماسی منطقه ای

تدبیر24: متشنج شدن اوضاع در خاورمیانه، به افزایش تحرک دیپلماتیک و سیاست خارجی و پررنگ تر شدن نقش بازیگران منطقه ای مهمی مانند جمهوری اسلامی ایران انجامیده است. با روی کار آمدن دولت یازدهم، سطح تعاملات منطقه ای و بین المللی و سفرهای دوجانبه مقام های ایرانی و دیگر کشورها بیشتر شده و این روزها برگ دیگری از این دفتر در حال رقم خوردن است.

در روزهای پایانی این هفته نخست وزیر سوریه، رییس مجلس عراق، وزیر امورخارجه ترکیه و هیاتی از مسوولان جنبش مقاومت اسلامی فلسطین (حماس) میهمان تهران بودند و با مقام های بلندپایه ایرانی دیدار کردند.

با نگاهی ژرف به مسائل منطقه ای، سفر مقام هایی از عراق، سوریه، ترکیه و فلسطین به ایران - آن هم در شرایطی که این کشورها در کانون ناآرامی های کنونی خاورمیانه قرار دارند- از زوایای گوناگونی قابل بررسی است.

این پرسش پیش می آید که سفر مقام هایی از عراق، سوریه، ترکیه و فلسطین به ایران چه پیام هایی می تواند داشته باشد؟

در پاسخ باید گفت این سفرها نمایانگر توان اجماع سازی منطقه ای ایران برای حل بحران های کنونی در خاورمیانه و اهمیت نقش و جایگاه منطقه ای تهران است که در ادامه مطلب به برخی از دلایل این امر اشاره می شود.

**خاورمیانه در گرداب دشمنی ها و رقابت های منطقه ای

این روزها منطقه خاورمیانه همانند تاریخ پر فراز و نشیب همیشگی آن، روزهای پرتنشی را پشت سر می گذارد.

تلاقی شکاف های قومی، مذهبی و عقیدتی - سیاسی (ایدئولوژیک) با رقابت کشورهای کلیدی منطقه ای برای دستیابی به قدرت و تلاش طرف های فرامنطقه ای برای افزایش نفوذ و تاثیرگذاری بر خاورمیانه فضایی آکنده از بحران و تنش ایجاد کرده است.

از سرزمین اشغالی فلسطین و تشدید فشارهای رژیم صهیونیستی بر فلسطینیان تا بی ثباتی ها در لبنان و یمن، فعالیت گروه های تروریستی در عراق و سوریه، افزایش فشارهای سیاسی بر شیعیان بحرین، تنش ها در مصر و لیبی و... محیط امنیتی خاورمیانه را بیش از همیشه با نفوذ عوامل بیرونی و آشوب آفرینی درونی روبرو ساخته است.

تداوم این وضع، جز بی ثباتی بیشتر و غرق شدن کشورهای این منطقه در سیاه چاله اندیشه های تکفیری-تروریستی حاصلی نداشته است.

در این فضا، تلاش طبیعی برخی کشورها برای دستیابی به منافع بیشتر، به جای هم افزایی منطقه ای به چرخه ای از رقابت های تخاصم آمیز میان آنها تبدیل شده است.

به باور کارشناسان، شواهد و تجربه روابط بین الملل کشورهای خاورمیانه طی چند سال گذشته نشان می دهد این چرخه رقابت و دشمنی کشورهای منطقه به شکلی دوچندان خود را بازتولید می کند که نتیجه آن، بی ثباتی است که اکنون شاهد آن هستیم؛ وضعی که هر کشوری در صدد بیشینه سازی گستره نفوذ و ضربه زدن به منافع رقیبان خود است.

در این شرایط، فقط «عقلانیت مبتنی بر نگاه مشترک به مسایل منطقه ای» می تواند وضعیت کنونی خاورمیانه را به سوی ثبات هدایت کند.

به همین دلیل در شرایط کنونی باید توسل به یک «دیپلماسی منطقه ای» بیش از هر زمان دیگری مورد توجه این کشورها قرار گیرد؛ امری که جمهوری اسلامی ایران سرلوحه سیاست های منطقه ای خود قرار داده است.

**ایران؛ محور ثبات منطقه ای

دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در 2 سطح منطقه ای و بین المللی تلاش دارد نه فقط تهران را به عنوان یک کانون ثبات - با توانایی حل و مدیریت بحران های منطقه ای- معرفی کند، بلکه تلاش دارد با دنبال کردن یک دیپلماسی فعال و گفت و گو با دیگر کشورها، یک راه حل درونزا برای بحران های تازه خاورمیانه طراحی کند.

این موضوع را می توان از سفرهای گسترده فرستادگان ایران به گوشه و کنار خاورمیانه و حضور مقام های رسمی بسیاری از کشورهای منطقه در تهران به خوبی دریافت. باید در نظر داشت ایران در تحولات کنونی، کارنامه درخشانی به نمایش گذاشته است.

در موضوع جنجال آفرینی ها و جنگ افروزی های رژیم صهیونیستی در منطقه تهران همیشه پشتیبانی خود از محور مقاومت را نشان داده است.

همچنین گروه های دهشت افکن (تروریستی) مانند داعش ناآرامی های گسترده ای در منطقه به پا کردند و این ایران بود که با پشتیبانی از نیروهای مردمی به پاخاسته با فتوای رهبران فکری و مذهبی عراق از جمله آیت الله «سید علی سیستانی»، از پیشروی داعش به سوی بغداد و اربیل جلوگیری کرد.

شاید اگر تلاش های منطقه ای ایران برای مبارزه با گروه های تروریستی نبود، تکفیری ها لبنان را نیز در کنترل می گرفتند و حتی بخش هایی از اردن، کویت و عربستان را نیز تصرف می کردند.

سرکوب این گروه ها به ویژه داعش در عراق و سوریه از تداوم پیشروی آن ها به کشورهای همجوار جلوگیری کرد.

از سوی دیگر، رقابت های منطقه ای برای مدیریت تحولات خاورمیانه که یک سر آن عربستان و مصر قرار دارند و سوی دیگر آن قطر و ترکیه، از عوامل کلیدی تشدید دامنه بی ثباتی های منطقه است.

به گفته ی تحلیلگران، در حالی که طی رخدادهای چهار سال گذشته ترکیه و قطر به گروه اخوان المسلمین نزدیک بودند، عربستان و مصر برای سرکوب این جریان و نیز ایجاد تغییر در خاورمیانه به ویژه سوریه و عراق از برخی گروه های تکفیری و حاشیه ای پشتیبانی کردند. البته این کشورها نیز از مهمترین زیان دهندگان این رقابت منفی و گسترش گروه های تروریستی بوده اند. مصر درگیر مبارزه با شبه نظامیان و تندروها شده و از تامین امنیت درونی خود ناتوان است.

همچنین گروه های تکفیری با وجود دریافت میلیاردها دلار کمک از عربستان، اکنون به تهدیدی علیه این کشور تبدیل شده اند.

سیاست منطقه ای ترکیه در مصر، عراق و سوریه با شکست های فاحشی روبرو شده و قطر نیز زیر فشار عربستان در حال دست کشیدن از بلندپروازی های منطقه ای خود است.

روشن است تا زمانی که کشورهای منطقه در پی بیشینه سازی امنیت خود به قیمت بی ثباتی دیگران باشند، نباید به تامین آرامش خود امید چندانی داشته باشند.

نمونه بارز این مساله را در سیاست کشورهای حوزه خلیج فارس در قبال داعش در عراق و سوریه می بینیم. این کشورها با هدف سرنگونی نظام سیاسی دمشق از هیچ کمکی به گروه های تندرو دریغ نکردند و تلاش کردند سوار بر موج، از تحولات سوریه و عراق بیشترین بهره را ببرند.

آنها این مساله را در نظر نگرفتند که به دلیل پیوندهای جغرافیایی، مذهبی و فرهنگی موضوع های گوناگون در خاورمیانه، هرگونه بی ثباتی و گسترش اندیشه های افراطی در منطقه دامن همه کشورها را خواهد گرفت و دیدیم که همین نیز رخ داد.

در این میان، جمهوری اسلامی ایران تلاش کرده است در فضای رقابت تخاصم آمیز موجود، بر پیوند امنیت همه کشورهای منطقه با یکدیگر تاکید ورزد و برای حل تنش های موجود میان کشورها راه حل ارایه کند.

دولت یازدهم با درک درست روند تحولات منطقه، تمرکز خود را بر ایجاد یک الگوی امنیتی منطقه ای قرار داده است که همه کشورهای منطقه در آن دخیل خواهند بود. در این شرایط می توان ایران را جزیره ثبات منطقه به حساب آورد که توان برقراری نظم و امنیت در خاورمیانه با کمک همه کشورها را دارد.

به نظر می رسد اکنون بیشتر کشورهای منطقه به مزایای این سیاست پی برده و به همین دلیل نسبت به دیپلماسی منطقه ای دولت تدبیر و امید، روی خوش نشان داده اند.

در پی چنین نگاهی است که طرف های دخیل در مساله سوریه در مورد ضرورت به کار بستن راه حل سیاسی بحران و ناآرامی های این کشور به توافق نسبی دست می آیند و چنین اجماعی نیز درباره تقویت دولت مرکزی عراق شکل می گیرد.

با توجه به همین نگاه، تازه ترین دور سفر مقام هایی از عراق، ترکیه، سوریه و فلسطین به ایران قابل درک می شود.