رسانه های افشاگر لای منگنه سیاست خارجی آمریکا

تدبیر24: کشمکش نه ساله «جیمز رایزن» خبرنگار روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز»، با دستگاه قضایی ایالات متحده بر سر افشای اطلاعات منابع خبری همچنان ادامه دارد.

این نویسنده گزارش های تحقیقی که از اوایل سال 1982 میلادی (1360 خورشیدی) همکاری با نیویورک تایمز را آغاز کرده است (1)، گرچه سال 1385 برنده جایزه «پولیتزر» شد اما از همان سال برای توضیح درباره اطلاعات نوشته شده در کتاب خود- «دولت جنگ: تاریخچه پنهان سیا و دولت بوش» (2)- بارها به دادگاه رفت.

وی همان سالها درباره عملیات های سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سی. آی. آ) در دوره «بیل کلینتون» و «جرج دبیلیو بوش» روسای جمهوری پیشین آمریکا، گزارش های تحقیقی گوناگونی نوشت که بخشی از آن به شکست نقشه آمریکا در به خدمت گرفتن دانشمندی روسی برای آگاهی یافتن از فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی ایران- موسوم به «عملیات مرلین»- برمی گشت.

وی در صفحات 202 تا 212 کتاب خود این ماجرا را که در سال 2000 میلادی رخ داد همراه با شواهدی از اقدام آژانس امنیت ملی آمریکا (ان. اس. آ) برای کنترل تلفن ماموران ایرانی در «وین» اتریش در سال 1377، شرح داد (3).

وی در بخش دیگری از این گزارش به «برنامه جمع آوری اطلاعات برای رییس جمهوری آمریکا» (پی. اس. پی) با نام «ستاره ی اسیر باد» (4) پرداخت؛ خدمتی که آژانس امنیت ملی آمریکا پس از حوادث یازدهم سپتامبر 2001 میلادی (بیستم شهریور 1380 خورشیدی) با جمع آوری اطلاعات شخصی شهروندان آمریکایی شامل اطلاعات رایانامه (ایمیل)، ارتباط های اینترنتی، گفت و شنودهای تلفنی و تبادلات مالی به بوش ارایه می کرد و اکنون نیز «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا، همچنان از آن بهره می برد.

قرار بود این گزارش ها همان زمان در نیویورک تایمز چاپ شود اما آنگونه که بیست و یکم مهرماه 1393 «جیل آبرامسون» سردبیر پیشین نیویورک تایمز به «واشنگتن تایمز» گفت، «کاندولیزا رایس» مشاور امنیت ملی دوره ریاست جمهوری بوش پسر، از او خواست برای انتشار این گزارش که «به امنیت ملی آسیب می زند»، دست نگه دارد تا خبر- به اصطلاح- بسوزد (5).

رایزن به طور مستقل این کتاب را منتشر کرد و پس از آن برای افشای هویت منابع اطلاعاتی خود و زیر پا گذاشتن «قانون حفاظت از محرمانگی منابع» زیر فشار دستگاه قضایی و امنیتی آمریکا قرار گرفت.

این خبرنگار پنجاه و نه ساله که مهرماه امسال نیز کتاب تازه ای با نام «به هر قیمت: طمع، قدرت و جنگ بی پایان» (6) نوشت (7) و به نوشته بیست و پنجم مهرماه تارنمای «صدای آمریکا» در آن از میلیاردها دلار گمشده به نام جنگ با تروریسم و فساد دولت آمریکا پرده برداشت (8)، به دلیل ارتباط های تلفنی و اینترنتی با «جفری الکساندر استرلینگ» مامور بازداشت شده سیا، بارها به دادگاه فراخوانده شد.

از او خواسته شده است درباره افشای اطلاعات محرمانه مربوط به امنیت ملی علیه استرلینگ شهادت دهد؛ گرچه رایزن تاکنون با استناد به «قانون حفاظت از محرمانگی منابع» از این کار سر باز زده است.

استرلینگ سال 1372 به سیا پیوست و 2 سال بعد کارمند میز ایران در بخش آسیای شرقی و جنوبی شد. آنگونه که رایزن یازدهم اسفند 1380 در نیویورک تایمز نوشت، او پس از یادگیری زبان فارسی، سال 1376 در آلمان و 2 سال بعد در نیویورک به استخدام شهروندان ایرانی برای سیا پرداخت تا به منظور دستیابی به اطلاعاتی درباره توانمندی تسلیحاتی تهران از ایران جاسوسی کنند (9).

وی از فروردین 1379 زیر ذره بین سیا قرار گرفت و پس از فسخ قرارداد در سال 1380 و تشکیل دادگاه های گوناگون، سرانجام در دی ماه 1389 به اتهام افشای اطلاعات طبقه بندی شده دستگیر شد.

رایزن در سال 1389 به دنبال پیگیری دولت اوباما برای بازنگری در حکم پیشین دادگاه، بار دیگر احضار شد و سال 1390 در پاسخ به آن احضاریه، طی نامه ای مفصل دلایل خود برای پرهیز از افشای منبع، تاثیر عمومی این کار و دیگر تجربیات خود در دوره بوش را برشمرد.

با این همه، دادگاه استیناف آمریکا تیرماه 1392 حکم کرد رایزن باید در دادگاه استرلینگ شهادت دهد و خرداد 1393 نیز دیوان عالی درخواست تجدید نظر او را رد کرد.

در این میان، وکلای استرلینگ نیز می گویند باید رایزن و نیویورک تایمز به سبب انتشار اسناد محرمانه بازخواست شوند و نه موکل آنان.

تمام اینها جرقه آغاز جنجالی تازه بر سر حقوق خبرنگاران در آمریکا را زد.

«اریک هولدر» دادستان کل آمریکا، آنگونه که بیست و پنجم آذرماه خبرگزاری انگلیسی «رویترز» یادآور شد، نزدیک به یک سال پیش گفته بود تا وقتی او در این جایگاه قرار دارد هیچ خبرنگاری به دلیل جمع آوری اخبار بر پایه وظایفش، زندانی نخواهد شد (10).

هولدر حتی بیست و دوم آذرماه امسال نیز آنگونه که تارنمای شبکه خبری «ان. بی. سی» آمریکا نوشت، با وادار کردن رایزن برای شهادت دادن مخالف بود (11).

با این همه، سه روز بعد تارنمای نشریه آمریکایی «تایم» نوشت وی به دادستان فدرال اجازه احضار رایزن برای شهادت در دادگاه استرلینگ را داده است (12) که به نوشته بیست و پنجم آذرماه روزنامه آمریکایی «نیوزویک»، پانزدهم دی ماه برگزار می شود (13).

به نوشته تایم، با توجه به آنکه پس از رسوایی شنود تلفن ها و رصد رایانامه های خبرنگاران آسوشیتدپرس و فاکس نیوز، قوانین حمایتی تازه ای برای حفاظت از دست اندرکاران رسانه ای از طرح دعاوی مدنی و کیفری تنظیم شده، بنابراین دادستان آمریکا در برابر این حکم قرار گرفته است.

از این رو، سازمان های و گروه های مدافع رسانه ای تصویب قانونی در کنگره آمریکا در این زمینه را دنبال می کنند که خبرنگاران را از پیامدهای کیفری و مدنی برای افشای منابع خبری محرمانه خود در امان نگه دارد (14).

** تهدیدهای خبرنگاری تحقیقی

خبرنگاری تحقیقی (15) طی سال های گذشته بارها موی دماغ دولتمردان و گروه های غیررسمی صاحب زر و زور و تزویر شده و برای آنان دردسرهایی به بار آورده است.

گرچه ممکن است برخی خبرنگاران جویای نام با بهره گیری از شیوه روزنامه نگاری تحقیقی در واقع به خدمت مقاصد سیاسی یا اقتصادی گروه های دیگر درآیند اما احساس مسوولیت اجتماعی درباره نور افکندن بر اطلاعات پنهان شده ای که به مردم آسیب می رساند، والاترین انگیزه برای شکلگیری این نوع اطلاع رسانی بوده است.

«محمدمهدی فرقانی» در فصل ششم کتاب «گزارش نویسی، چشم عقاب روزنامه نگاری» می نویسد: روزنامه نگاری تحقیقی نوعی ژورنالیسم افشاگرانه و ناظر بر عملکردها، سوءاستفاده ها، فسادها، سوءمدیریت ها و انحراف ها است. این سبک روزنامه نگاری در همه جای دنیا شرایط ویژه خود را دارد؛ چرا که نوعی نگه داشتن آینه جلو قدرتمندان بوده و طبیعی است که خوشایند آنها نیز نباشد (16).

«کاظم معتمدنژاد» و «ابوالقاسم منصفی» نظریه پردازان علوم ارتباطات، در کتاب روزنامه نگاری (1368) روزنامه نگاری تحقیقی را نوعی از روزنامه نگاری آزادی گرا معرفی کردند که «مکمل روزنامه نگاری تشریحی و عمقی است اما از نظر نوع برداشت و نگارش اجتماعی با آنها تفاوت دارد».

به نوشته آنان، «در روزنامه نگاری تحقیقی که بیشتر در زمینه وقایع و مسائل مهم سیاسی به کار گرفته می شود، به سبب فقدان اعتماد و اطمینان خبرنگاران به اخبار و اطلاعات مندرج در اعلامیه های رسمی دولتی، کوشش های پیاپی برای کشف واقعیات صورت می گیرد تا اطلاعاتی که مخفی و از دسترس دور نگه داشته می شود، به دست آید» (17).

تاثیر و جایگاه روزنامه نگاری تحقیقی در آغاز دهه 1970 میلادی با انتشار گزارش های «کارل برنشتاین» و «باب وودوارد» درباره «واترگیت» در روزنامه آمریکایی «واشنگتن پست» روشن شد؛ گزارش هایی که به کناره گیری «ریچارد نیکسون» از ریاست جمهوری آمریکا انجامید.

روزنامه نگاری تحقیقی با تمرکز بر رسوایی ها، انحراف ها و اسرار پنهان شده در سازمان های دولتی یا خصوصی، موسسات، نهادها و دیگر بخش های همپیوند با مردم، یکی از پیچیده ترین، زمانبرترین، هنرمندانه ترین و البته خطرناک ترین سبک های گزارش نویسی را پدید آورده است.

خطر اینگونه روزنامه نگاری هم به مراحل تحقیقات و جمع آوری اطلاعات تا پیش از انتشار گزارش برمی گردد و هم به پس از آن و واکنش مراکز و نهادهای آسیب دیده و زیرسوال رفته.

نمونه این امر نیز اکنون در آمریکا پیش روی جامعه رسانه ای قرار گرفته است؛ کشوری که خود را داعیه دار آزادی رسانه می داند و دیگران را به نقض حقوق انتشار آزاد اطلاعات متهم می کند.

با این همه، واشنگتن که طی سال های گذشته بارها با نشت اطلاعات امنیتی خود (ماجراهای ویکی لیکس یا افشاگری های ادوارد اسنودن) روبرو شده، هر بار به تهدید یا دستگیری افشاگران این اسناد و منتشرکنندگان آن در سطح رسانه ها دست زده است.

در مورد رایزن نیز به نظر می رسد دستگاه قضایی آمریکا از آنجا که مدارک به دست آمده درباره افشای اسرار محرمانه از سوی استرلینگ را ناکافی می داند، خبرنگار را برای ادای شهادت در این زمینه به دادگاه کشیده است.

از سوی دیگر، واشنگتن میان تناقض حکم های قانونی و قضایی خود گرفتار آمده است؛ در کنار قانون محافظت از اسناد و اطلاعات محرمانه، اصل آزادی مطبوعات و گردش آزادانه اطلاعات و قانون حفاظت از محرمانگی منابع نیز وجود دارد و اینک به جنجالی حقوقی- رسانه ای تبدیل شده است.

نکته مورد توجه دیگر، به اقدام های غیرقانونی آمریکا در جلوگیری از پیشرفت برنامه های هسته ای صلح آمیز و بومی جمهوری اسلامی ایران، آموزش و بکارگیری جاسوس ها، شنود گفت و شنودهای تلفنی و... بازمی گردد. اسناد منتشر شده به روشنی از اینگونه اقدام های کاخ سفید پرده برمی دارد و می توان بر پایه آن، شکایت هایی به مراجع مرتبط ارایه کرد.


-------------------------------

منابع:

(1) http://topics.nytimes.com/top/reference/timestopics/people/r/james_risen/index.html

(2) State of War: The Secret History of the CIA and the Bush Administration

(3) https://books.google.com/books?id=xBFbzzGg71cC&pg=PP2

(4) Stellar Wind

(5) http://www.washingtontimes.com/news/2014/oct/13/condoleezza-rice-named-as-killer-of-new-york-times/

(6) Pay Any Price: Greed, Power and Endless War

(7) http://www.amazon.com/James-Risen/e/B001IQXCNM

(8) http://ir.voanews.com/content/james-risen-us-war-on-terror-book-review/2486758.html

(9) http://www.nytimes.com/2002/03/02/us/fired-by-cia-he-says-agency-practiced-bias.html?pagewanted=all&src=pm

(10) http://www.newsweek.com/ny-times-reporter-james-risen-ordered-answer-questions-cia-source-292580

(11) http://www.nbcnews.com/news/us-news/attorney-general-wont-force-new-york-times-reporter-reveal-source-n267481

(12) http://time.com/3635973/eric-holder-james-risen-new-york-times/

(13) http://www.newsweek.com/ny-times-reporter-james-risen-ordered-answer-questions-cia-source-292580

(14) http://time.com/3635973/eric-holder-james-risen-new-york-times/

(15) Investigative Journalism

(16) فرقانی، محمدمهدی؛ گزارش نویسی، چشم عقاب روزنامه نگاری، تهران، انتشارات اطلاعات، 1392

(17) معتمدنژاد، کاظم و منصفی، ابوالقاسم؛ روزنامه نگاری، تهران، سپهر، 1368، نوبت سوم، ص484 تا 503