در دولت تدبیر و امید؛ آیا رسانه آزاد است؟

تدبیر24: با آمدن دولت تدبیر و امید فضای مطبوعات کمی باز شد و اهالی رسانه توانستند بیشتر فعالیت کنند اما همچنان تا رسیدن به نقطه آرمانی فاصله وجود دارد. به بهانه یک سال و نیم فعالیت دولت تدبیر و امید در حوزه رسانه‌ها با بهروز بهزادی (سردبیر سابق روزنامه اعتماد و سردبیر فعلی خبرگزاری ایسکانیوز) و کسری نوری(سردبیر سابق روزنامه ایران و سردبیر فعلی روزنامه شهروند) درباره وضعیت مطبوعات در دولت یازدهم گفتگو کرده‌ایم.

در حالت کلی مطبوعات و برنامه‌هایی که دولت برای رسانه‌ها دارد را چگونه‌ می‌بینید؟

بهروز بهزادی: ما داریم یک بنای قدیمی را ترمیم می‌کنیم درحالیکه باید این بنا قوانین و رویکرد‌ها را از نو بسازیم. این دولت می‌گوید آزادی مسئولانه می‌دهم درحالیکه آزادی این است که باتوجه به قانون هرچه می‌خواهم؛ بگویم. ما دائم می‌خواهیم چیزهای کهنه را بازسازی کنیم. مطبوعات متولی بیرونی نمی‌خواهد بلکه متولی داخلی می‌خواهد. در طول این سال‌ها قانون نوشتیم و دادگاه ویژه مطبوعات راه انداختیم اما بازهم شاهد هستیم که برخوردهای غیرمطبوعاتی انجام می‌شود.

کسری نوری: ساختار مطبوعات در ایران میراث‌دار یک فرهنگ قدیمی است که براساس آن حاکمیت همیشه یک نگاه سیطره‌آمیز داشته به زندگی مردم و این موضوع طی قرون و سال‌ها در بطن جامعه نهادینه شده است. به همین خاطر این دولت و حکومت و آدم‌هایی که در این بافت قرار می‌گیرند؛ محصول همین تفکر هستند و نمی‌دانند چه چیزی را واگذار کنند و نمی‌توانند چگونه باید واگذار کنند زیرا تبدیل به یک باور نشده است. مشکل اصلی این است که در همه جا سیطره نفس‌گیر دولت را می‌بینید یعنی مردم در خصوصی‌ترین شئون زندگی‌شان سایه دولت را حس می‌کنند. این فرهنگ ما شده و تا تغییر نکند؛ مشکلی حل نمی‌شود. در این میان بعضی مسولان و مدیران در بعضی موارد آسان می‌گیرند و در بعضی موارد سختگیری می‌کنند اما اصل آن همچنان پابرجاست. باوجود آنکه رسانه‌ها در دنیا رشد زیادی کردند و روزنامه‌ها نیز همچنان طرفدار دارند اما مطبوعات در ایران همچنان دچار مشکلات ابتدایی هستند.

یعنی مشکل بر سر نگاه دولت به رسانه‌هاست یا مسولان مطبوعات به این حوره نگاه حرفه‌ای ندارند؟

بهزادی: هر دو، بحث اصلی امروز این است که چرا تیراژ مطبوعات ایران کم است. بهترین تیراژ برای همشهری است اما همین تیراژ نیز با تیراژ روزنامه‌های دنیا قابل مقایسه نیست. این مسئله چندین دلیل دارد: علت اول این است که ما نمی‌توانیم حرف‌مان را بنویسیم. از طرف دیگر باید یک شرایط کاملا رقابتی ایجاد کنیم و به مباحث اقتصادی در رسانه‌ها توجه کنیم. انتشار روزنامه باید سودآور باشد و کسی می‌تواند در این شغل سودآوری کند که حرفه‌ای باشد. اینکه روزنامه‌ای دائم از دولت یارانه و کمک بگیرد؛ کاری پیش نمی‌رود. یک واحد مطبوعاتی یک مدیر اقتصادی است.

لازمه این کار‌ها این است که مطبوعات آزاد باشند و دولت هم اعلام کرده می‌خواهد به رسانه‌ها آزادی مسئولانه بدهد. آیا تحقق آزادی غیرممکن است؟

نوری: این‌‌ همان تضاد و تناقضی است که گرفتارش هستیم. دولت و حاکمیت خودش را در موقعیت‌های پارادوکسی قرار می‌دهد و نمی‌تواند از آن خارج شود و آنرا حل کند. اساسا برخلاف خیلی از نقاط دنیا؛ نگاه دولتمردان ما این است که آزادی حق نیست بلکه امتیاز است درحالیکه آزادی حق است. اگر من از این حق سوءاستفاده کردم؛ نظم مستقر جامعه می‌تواند با من برخورد کند. آقایان به‌رغم خیلی از شعار‌ها همچنان آزادی را یک امتیاز می‌دانند و به هرکسی که می‌خواهند؛ می‌دهند.

بهزادی: در بیشتر نقاط دنیا آزادی وجود دارد اما بر آزادی نظارت وجود دارد ولی این نهاد نظارتی؛ دولت نیست و خود مطبوعاتی‌ها هستند که اگر خلافی شود؛ به قوه قضاییه معرفی می‌شوی و اگر جرم شود؛ شما به‌عنوان اینکه تولیت رسانه را داری به دادگاه معرفی می‌شوی و صنف همه کاره است.

نوری: زمانی که صنفی را باور نداریم؛ مشکل ایجاد می‌شود و به خاطر تخلف یک نفر؛ یک مجموعه مجازات می‌شوند. درصورت خلاف نباید صنف منحل شود. این اشتباه است. نباید به دنبال پاک کردن صورت مساله باشیم تا زمانی که امور هر کاری را به اهلش واگذار نکنیم؛ مسئله حل نمی‌شود.

این نگاه بسته به رسانه باوجود آنکه تعداد مخاطبان آن‌ بسیار کمتر از رادیو و تلویزیون است؛ از کجا ناشی می‌شود و آیا باعث نمی‌شود روزنامه‌نگاری در ایران تعطیل شود؟

بهزادی: نگاه دولت این است که باید مردم را ازنظر فرهنگی آموزش دهیم یعنی در کشور خودمان وقتی مدیر می‌شویم خودمان را بالا‌تر از مردم می‌دانیم و مردم را ولی‌نعمت نمی‌دانیم زیرا می‌خواهیم معلم مردم شویم. با همین نگاه ما تعیین می‌کنیم که مردم چه بخوانند و چه بشنوند. عمر روزنامه‌های کاغذی تمام نمی‌شود اما نقش آن‌ها تغییر می‌کند. امروز مردم درروزنامه‌ها به دنبال تحلیل هستند و نه خبر.

نوری: اگر بپذیریم که مردم قدرت تشخیص دارند؛ مشکلات حل می‌شود. خود مردم متوجه می‌شوند که با چه زبانی با آن‌ها صحبت می‌شود. اگر فضای برابر و آزاد شکل گیرد؛ حق تصمیم‌گیری را به مردم واگذار می‌کنیم. مساله این است که گویا برخی دولتمردان این امر را باور ندارند. در بسیاری از کشور‌ها با اینکه ازنظر تکنولوژی از ما بسیار جلو‌تر هستند؛ هنوز روزنامه‌های کاغذی با تیراژ‌های بالا منتشر می‌شوند. مهم این است که روزنامه‌های کاغذی امکان داشته باشند که مدیریت و فعالیت خود را طوری جلو ببرند که جامعه به وجود آن‌ها احساس نیاز کند.