عامل گرایش فرزندان به دخانیات

تدبیر24:«سمیه باقری» در مورد زندگی عاری از دخانیات با خودمراقبتی، اظهار کرد: خودمراقبتی یعنی اقدامات و فعالیت‌های آگاهانه، آموخته شده و هدف‌داری که فرد به منظور حفظ حیات و ارتقای سلامت خود و خانواده انجام می‌دهد و شامل مراقبتی است که به فرزند، خانواده، دوستان و اطرافیان نیز گسترش می‌یابد، پس خودمراقبتی شامل اعمالی است که افراد انجام می‌دهند تا تندرست باشند و علاوه بر نگهداری از سلامت جسمی و روانی خود از بیماری‌ها و حوادث پیشگیری کند.

روان‌شناس بالینی بیمارستان ولیعصر(عج) شهرستان دره‌شهر با بیان اینکه انتخاب چنین شعاری از سوی سازمان بهداشت جهانی به این علت است که تحقیقات نشان داده تعداد کمی از مصرف‌کنندگان مواد دخانی از خطرات ناشی از استعمال مطلع هستند، در حالی که امروزه از هر 10 نفر در دنیا، یک نفر به دلیل پیامدهای استفاده از مواد دخانی جان خود را از دست می‌دهد، ادامه داد: در کشور ایران نیز سالانه 60 هزار مرگ به علت بیماری‌های وابسته به دخانیات رخ می‌دهد که در صورت تداوم این وضعیت در 20 سال آینده، 200 هزار مرگ به آمار مرگ و میر اضافه خواهد شد، بنابراین اگر اصول خودمراقبتی به فرزندان آموزش داده شود، می‌توانیم نسلی سالم از نظر جسمی و روحی داشته باشیم، چرا که اصل خودمراقبتی بر توانمندسازی آحاد جامعه است.

باقری در مورد علل و سن گرایش به مواد دخانی بویژه سیگار و قلیان تصریح کرد: تحقیقات اخیر در کشور ایران نشان می‌دهد گرایش به مصرف مواد دخانی بویژه سیگار و قلیان تا سن نوجوانی پایین آمده است تا حدی که سن استعمال دخانیات را 13 سال ذکر کرده‌اند که حتی این تحقیقات میانگین سن استعمال دخانیات در مرز را تک رقمی عنوان می‌کند اما آنچه از تحقیقات وزارت بهداشت بدست می‌آید این است که سن مصرف دخانیات در کشور از 14 سال به 10 سال کاهش پیدا کرده است.

وی با بیان اینکه 80 درصد کل افراد سیگاری، سیگار کشیدن را قبل از 18 سالگی شروع کرده‌اند، گفت: فشار گروه همسالان، تصور فرد از سیگار‌(باعث حس استقلال می‌شود، نشانه شخصیت اجتماعی است، باعث آرامش روحی می‌شود، مُسکن درد است و...)، تفنن، در دسترس بودن سیگار، تقلید از بزرگسالان و الگوها (والدین، معلم، هنرپیشه مورد علاقه، و...)، اختلالات و مشکلات روحی و روانی (افسردگی، اضطراب و...)، تاثیر نیکوتین بر بدن (فعال‌سازی چرخه احساس سرخوشی در مغز)، احساس بزرگ نشان دادن خود، نداشتن مهارت نه گفتن و ضعف اعتماد به نفس، کنجکاوی در امتحان کردن، راهی برای مخالفت با خانواده، شکست عشقی، تحصیلی و... تعدادی از دلایل مصرف دخانیات است.

این کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی در خصوص نحوه مواجهه والدین با مصرف مواد دخانی فرزندان، اظهار کرد: خانواده مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین نهاد در ساخت بنیان‌های شخصیتی فرزندان است، بنابراین سرچشمه بسیاری از ناهنجاری‌ها و انحرافات را باید در جو ناسالم خانوادگی و ارتباط مخرب اعضای خانواده جستجو کرد، در نتیجه والدین در مقابله با مصرف سیگار و دخانیات و پیشگیری از آن مهم‌ترین نقش را به عهده دارند و در واقع بهترین یا بدترین الگو برای فرزندان هستند.

باقری تصریح کرد: محیط‌های سرد و بی‌روح خانواده باعث گرایش جوانان و نوجوانان به گروه‌های هم‌سال و یافتن نقاط مشترک با آنها از جمله رفتارهای پرخطری مثل استعمال دخانیات می‌شوند از آنجایی‌که عمدتاً مصرف سیگار در جامعه توسط مردان صورت می‌گیرد، رابطه موثر پدر- فرزندی (بخصوص پدر و پسر) هر چه قوی‌تر باشد می‌تواند تاثیر بازدارندگی بیشتری داشته باشد.

وی با بیان اینکه والدین باید نظرات را درباره‌ی مضرات استعمال دخانیات و دلایل عدم مصرف خود را به فرزندان بازگو کنند، خاطر نشان کرد: والدین باید شرایطی که موجب ایجاد افسردگی، اضطراب و تنیدگی، عزت نفس پایین، آشفتگی ذهنی و روانی فرزند می‌شود از بین برده و همچنین فرصت‌های را ایجاد کنند که فرزندان بتوانند آزادانه و بدون هیچ‌گونه انتقاد و سرزنشی ابراز وجود کنند و دیدگاه‌های خود را مطرح کنند.

این روان‌شناس، آموزش مهارت‌های زندگی بویژه مهارت "نه" گفتن، مهارت مدیریت خود به فرزندان، فراهم کردن تفریحات سالم و سازنده، پر کردن اوقات فراغت، درونی کردن ارزش‌ها، حساس بودن به تغییرات خُلقی و جسمانی نوجوان و جوان و درک موقعیت حساس آنها و سعی در حمایت هر چه بیشتر از آنها، نظارت بر ارتباطات و رفت و آمدهای آنان را از جمله اقدامات و کارهایی عنوان کرد که والدین می‌توانند انجام دهند.

باقری در پاسخ به این سوال که آیا توجه بیش از حد والدین به موضوع باعث ترک سیگار و مواد دخانی می‌شود، اظهار کرد: توجه والدین اگر با برقراری ارتباط موثر و دو سویه همراه باشد می‌تواند تاثیرگذار باشد و والدین خود را در هر چیزی که زندگی فرزندشان را تحت تاثیر قرار می‌دهد درگیر کنند و سعی کنند با الگودهی مناسب و نظارت دقیق بر رفتار، گفتار و عملکرد نوجوانشان قبل از افتادن در این گرداب و حتی هنگام ترک و رهایی به آنها کمک کنند.

وی اضافه کرد: والدین باید هوشیار باشند و روابط فرزند خود را تحت نظر گرفته و بر آنها نظارت داشته باشند و در موقعیت‌های لازم آنها را با راهکارهای مفید راهنمایی کنند و بدانند که وقتی مشکلات فرزندشان در جمع صمیمی خانواده حل شود، دیگر نیازی به حضور دوستان و هم‌سالان نیست.

روان‌شناس بالینی بیمارستان ولیعصر‌(عج) شهرستان دره‌شهر ادامه داد: استعمال دخانیات در حال حاضر به عنوان شایع‌ترین عامل قابل پیشگیری در جهان شناخته شده است که طی سال‌های اخیر استعمال سیگار و قلیان بطور گسترده‌ای در بین زنان و مردان جامعه رواج پیدا کرده که نقش خاصی را در ورود نوجوانان به عرصه استعمال دخانیات ایفا می‌نمایند بنابراین از آنجایی‌که پیشگیری مقدم بر درمان است باید از همان ابتدای کودکی اصول خودمراقبتی را به فرزندان آموزش دهیم و آنها را در این زمینه توانمند کنیم.

وی همچنین ارتقاء آگاهی عمومی در همه گروه‌ها (نوجوان، جوان، زنان)، کاهش دسترسی به مواد دخانی در جامعه، ایجاد و توسعه مراکز مشاوره و ترک دخانیات در سیستم بهداشتی درمانی کشور و مبارزه همه جانبه و موثر با قاچاق مواد دخانی را دسته‌ای از عوامل موثر در پیشگیری از استعمال دخانیات عنوان کرد.

این کارشناس افزود: اولین گام در راه جلوگیری از مصرف دخانیات در میان نوجوانان و جوانان بر عهده والدین است اما مسوولان نیز باید علاوه بر نظارت دقیق با اقدامات فرهنگی و امنیتی مناسب در جهت پیشگیری از مصرف دخانیات در قشر نوجوان و جوان نقش داشته باشند.

باقری، اعتماد کردن به شخصی که مصرف دخانیات را ترک کرده است در حالتی صحیح دانست که آموزش و توانمندی‌های لازم را کسب کرده باشد و یادآور شد: باید علل و عواملی که زمینه‌ساز گرایش فرد به استعمال مواد دخانی می‌شود از میان برداشت تا به تبع میزان بازگشت فرد به مصرف مجدد کاهش یابد البته افرادی که مواد دخانی مصرف می‌کنند حداقل چندین بار تصمیم به ترک گرفته‌اند، اما نکته مهم بازگشت این افراد به مصرف دوباره است بنابراین گام مهم در ترک، ریشه‌یابی مشکلات و درمان آنها است، پس توانمندسازی افراد به دنبال ترک، تقویت روحی و روانی، ورزش و فعالیت‌های هدفمند می‌تواند موثر باشند.

این روان‌شناس بالینی در مورد چگونگی آموزش‌ها در پیشگیری از مصرف دخانیات گفت: آموزش مهارت‌های ده‌گانه زندگی و خودمراقبتی در این امر بسیار تاثیرگذار خواهد بود، بدین جهت مهارت‌های زندگی را اساسی برای بنا نهادن آموزش موضوعات سلامت تلقی کرد و براساس آن کودکان، نوجوانان و جوانان را توانمند ‌نمود و آنها را برای دفاع از خود در برابر موقعیت‌های سخت زندگی آماده کرد، پس براساس نظریه یادگیری اجتماعی "بندورا" که یادگیری را فرآیندی فعال و مبتنی بر تجربه می‌داند، به همین جهت کودکان و نوجوانان در جریان یادگیری و آموزش، فعالانه به امر یادگیری مهارت‌ها می‌پردازند، پس بهتر آن است در آموزش به آنها از شیوه‌های فعال مثل بحث گروهی، ایفای نقش، نمایش فیلم و انیمیشن استفاده کرد.

باقری تصریح کرد: آموزش می‌تواند شامل ارتقای آگاهی والدین در خصوص اصول تربیتی فرزندان، دوران‌های مختلف رشد تغییرات و حساسیت‌های خاص دوران بلوغ، انتقال آگاهی‌های لازم به فرزندان در دوران‌های مختلف زندگی، همکاری بیشتر با اولیاء مدارس و برقراری ارتباط صمیمانه با نوجوان و فرزند خود باشد.

این روان‌شناس گفته‌ی عامه مبنی بر اینکه سیگار، قلیان و مواد دخانی باعث آرامش و خوب شدن بیماری اعصاب می‌شود را رد کرد و گفت: متاسفانه گاهی نوجوانان و جوانان با تصور رسیدن به آرامش به مصرف مواد دخانی روی می‌آورند و سیگار و قلیان را موجب رهایی از تنش می‌دانند البته علت این است که نیکوتین موجود در سیگار موجب افزایش ترشح دوپامین شده که بطور موقت باعث احساس خوشی و نشاط می‌شود و همچنین ترشح آندروفین نیز مسکن درد به شمار می‌رود ولی این اثرات موقتی است.

باقری با بیان اینکه بیشترین اثر مخرب نیکوتین بر مغز است، افزود: ایجاد فشار خون بالا، انسداد عروق خونی و در پی آن سکته قلبی و مغزی، کاهش کارایی سیستم ایمنی بدن، انواع سرطان‌ها بویژه سرطان ریه، کاهش حس بویایی و چشایی، چین و چروک و کبودی پوست و ناباروری در مردان از آثار مخرب نیکوتین بر بدن است.

وی افزود: مصرف مواد دخانی به طور موقت و گذرا باعث احساس خوشی و تسکین‌دهندگی می‌شود ولی بلافاصله پس از چند ساعت عدم مصرف، انواع حالات آزاردهنده عصبی و جسمی بدنبال آن روی می‌دهد و در درازمدت نیز عوارض و خطرات جسمی و روانی شدیدی را در پی دارد.

این روان‌شناس در پایان گفت: دوران نوجوانی سال‌های تغییر و تحول در همه جنبه‌های رشد جسمی، ذهنی، عاطفی و روانی و اجتماعی آنان است و با توجه به اینکه در حال حاضر شایع‌ترین سن گرایش به استعمال دخانیات 15 تا 25 سالگی است، بنابراین آشنایی نوجوانان و جوانان و کسانی که با آنها در ارتباط هستند با تغییر و تحولات این مراحل از رشد و آگاهی از معیارهای رشد و سلامت به ایجاد زندگی سالم و پرنشاط برای نوجوانان و جوانان کمک خواهد کرد و از آنجایی‌که مسوولیت پیشگیری از مصرف دخانیات و حتی مواد مخدر فقط بر عهده یک فرد نیست باید همه افراد جامعه در این راستا مشارکت داشته باشند.