افزایش مالیات بر سیگار؛ یک تیر و 2 نشان

تدبیر24:امروزه افزایش مصرف سیگار و دیگر مواد دخانی دامنگیر بسیاری از جوامع شده و روز به روز نیز بر شتاب آن افزوده می شود.

استعمال دخانیات به ویژه سیگار که مصرف آن با عمومیت بیشتری همراه شده است به عنوان علتی قابل پیشگیری در مرگ و میر، سالانه انسان های زیادی را به بیماری های گوناگون دچار کرده و به کام مرگ می کشاند.

میزان مصرف و جمعیت فزاینده افراد سیگاری، مساله یی بزرگ در جهان است که از سوی سازمان هایی همچون سازمان جهانی بهداشت (WHO) به مرز هشدار رسیده است.

این سازمان شعار روز جهانی بدون دخانیات در سال 2014 میلادی را «افزایش مالیات بر سیگار» قرار داد. در چارچوب کنوانسیون کنترل دخانیات (WHO FCTC)، کشورها باید به منظور کاهش مصرف توتون و تنباکو، سیاست های مالیاتی و افزایش قیمت سیگار را پیاده سازند.

دخانیات افزون بر آسیب زایی برای سلامت، در عرصه ی اجتماعی و اقتصادی نیز مشکلات و زیان هایی را به وجود آورده است.

مصرف سیگار زمینه ساز افزایش اعتیاد به عنوان مساله یی اجتماعی است. همچنین سالیانه مبالغ هنگفتی از سرمایه ی اقتصادی یک جامعه دود می شود و به هوا می رود یا صرف هزینه ی درمان بیماری های ناشی از مصرف دخانیات می شود.

در ایران نیز مصرف دخانیات به ویژه سیگار مساله یی است که باید با افزایش روز به روز شمار مصرف کنندگان آن مبارزه کرد. به گزارش پایگاه خبری «سلامت نیوز» 121 کشور جهان جزو پرمصرف ترین کشورها در دخانیات هستند و ایران در رتبه 67 قرار دارد. بیش از 12 میلیون تا 15 میلیون نفر سیگاری در کشور زندگی می کنند که نزدیک به سه درصد آنان را زنان و 28 درصد را مردان تشکیل می دهند. همچنین بر پایه آمارهای گرفته شده، سالانه 60 تا 65 میلیارد نخ سیگار در ایران مصرف می شود و گردش مالی سیگار در کشور سالانه چهار هزار و 500 میلیارد تومان است که 55 درصد آن یعنی 2 هزار و 500 میلیارد تومان به طور قاچاق وارد کشور می شود و یک هزار و 500 میلیارد تومان نیز سهم واردات رسمی و تولید داخلی است.

در همسنجی با دیگر کشورها قیمت سیگار در ایران پایین و درصد جمعیت جوان کشور بالا است. این امر افزون بر نگرانی مردم، به دغدغه یی برای مسوولان به ویژه در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تبدیل شده است.

در این پیوند «سیدحسن قاضی زاده هاشمی» وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، بیست و ششم دی ماه در نشست سالیانه ی «جمعیت مبارزه با دخانیات» گفت: اگرچه سیگاری ها به گفته ی خودشان، فقط به خود آسیب می زنند اما پولی که صرف درمان آنها می شود، هزینه یی است که از سهم 75 میلیون نفر جمعیت کشور باید تامین شود.

وی افزود: در صورت افزایش مالیات بر خرده فروشی سیگار تا پنج سال آینده، وزارت بهداشت به بودجه ی عمومی نیازی نخواهد داشت.

با توجه به قدرت تبلیغات به عنوان اهرمی برای رواج مصرف گرایی به ویژه در مورد کالاهای دخانی و سیگار می توان افزایش مالیات بر دخانیات را یک بایسته ی بنیادی برای افزایش توانمندی در سلامت برشمرد.



*** قاچاق؛ بیماری مزمن در ایران

قاچاق انواع کالا مساله یی بنیادی در ایران است که طی سالیان دراز، قوانین و دولتمردان با آن دست و پنجه نرم کرده اند و همچنان در مصاف با آن هستند.

کالاهایی که به صورت قاچاق وارد کشور می شوند در کنار آسیب زایی برای نظام اقتصادی، از پرداخت عوارض و اعمال تعرفه های گمرکی و مالیات نیز رها و فراری هستند که این امر پویایی اقتصادی و اجرای سیاست های رفاهی کشور را با مسایل بی شماری روبرو می کند.

در همین پیوند «سیدعزیز آرمن» عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا قاچاق کالا با حجم زیاد را بیماری مزمنی توصیف می کند که اقتصاد ایران سال ها است با آن دست و پنجه نرم می کند.

وی می گوید: قاچاق در جامعه بازتاب های گسترده یی دارد که در بعد اقتصادی، مهمترین ضربه ی آن به تولید داخلی و کاهش قدرت رقابت پذیری است. همچنین درآمدی که دولت از راه گرفتن عوارض و تعرفه های گمرکی می توانست داشته باشد از میان می رود.

پدیده ی قاچاق و آسیب هایی که در حوزه های گوناگون و بیش از همه در اقتصاد می گذارد بر هیچ کس پوشیده نیست، اما قاچاق کالا به ویژه سیگار در حوزه سلامت جان و مال مردم یک کشور را تهدید می کند و به چالش می کشاند.

هم اکنون بیشترین سیگار مصرفی در ایران به صورت غیرقانونی وارد کشور شده و به صورت خرده فروشی عرضه می شود.

بر اساس گزارش های مختلف حجم قابل توجهی از گردش مالی 350 میلیارد دلاری سیگار در جهان به ایران تعلق دارد که آن هم نه از راه های قانونی که به شکل قاچاق صورت می گیرد. بر پایه ی اعلام شرکت دخانیات، مصرف سالیانه ی سیگار در کشور 60 میلیارد نخ است که 30 تا 40 درصد آن مربوط به سیگارهای قاچاق است. برای نمونه، در سال 1389 بالغ بر 20 میلیارد نخ سیگار به کشور قاچاق شده و این نشان می دهد حجم گسترده یی از سیگارهای مصرفی از مبادی غیرقانونی وارد کشور می شود.



*** بایسته های افزایش پایه های مالیاتی

مالیات مبلغی است که بخش های گوناگون جامعه برای تامین هزینه های عمومی، ارایه ی خدمات اجتماعی- سیاسی و همچنین نگهداشت منافع در بخش های گوناگون می پردازند اما برخی مودیان نه فقط مالیات را راهی برای دستیابی به هدف های یادشده نمی دانند بلکه گاهی آن را پرداختی ناحق ارزیابی کرده و از دادن آن سرباز زده اند.

آرمن، افزایش پایه های مالیاتی را گامی مثبت برای سالم سازی درآمدهای دولت می داند و در ادامه می گوید: گرفتن مالیات حرکتی بنیادی برای تسهیل شرایط اقتصاد مقاومتی و رهایی از اقتصاد نفتی است.

هم اکنون مالیات پرداختی در ایران بر دوش بخش ها، کالاها و قشرهای مشخصی از جامعه است و دیگران از پرداخت آن معاف شده اند و نیاز است سیاست های مالیاتی بر مبنای عدالت و در تمامی بخش های جامعه و در مورد همه قشرها به کار گرفته شود.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با تاکید بر اینکه مالیات منبعی مهم برای درآمد دولت به شمار می رود می افزاید: طی سال های گذشته ایران با رکود و تورم همزمان روبرو بوده است که در این شرایط افزایش مالیات می تواند رکود را تشدید کند مگر اینکه دولت به جای افزایش نرخ مالیات، پایه های مالیاتی را گسترش دهد و از بخش هایی که مالیات نمی پردازند مالیات بگیرد که این رویکرد آثار مثبت بیشتری در همسنجی با افزایش مالیات دارد.

افزایش مالیات بر سیگار به عنوان ماده یی زیان آور برای سلامت به ویژه زمانی که با حجم انبوه، قاچاق و مصرف می شود گامی بنیادی به منظور تامین سلامت بهداشتی و اقتصادی جامعه و از سویی سالم سازی درآمدهای دولت است. البته نقش قوانین به عنوان بازوهایی قدرتمند در پیاده سازی سیاست ها و پیشگیری از تخلفات بسیار اهمیت دارند.

آرمن همچنین تاکید می کند کم اثری قوانین و بی توجهی دولت ها در سخت گیری برای پیاده سازی طرح های مالیاتی در شکلگیری قاچاق بی تاثیر نبوده و این امر از وابستگی دولت ها به درآمدهای نفتی نشات گرفته است.

وی می افزاید: نوسان در تصمیم گیری و اجرای سیاست های مالیاتی باعث می شود قوانین و مقررات نیز در اجرا با نوسان همراه باشند و از این رو نهادینه سازی و گسترش فرهنگ مالیات به عنوان تکلیف عمومی در جامعه تاکنون مساله ساز بوده است.

به گزارش سازمان جهانی بهداشت، مالیات بالاتر در کاهش مصرف دخانیات به ویژه میان گروه های کم درآمد و جلوگیری از آغاز مصرف میان جوانان بسیار موثر است. بر پایه ی پیش بینی ها، افزایش 10 درصدی مالیات بر تنباکو، کاهش چهار درصدی مصرف تنباکو در کشورهای با درآمد بالا را به دنبال دارد و در کشورهای با درآمد متوسط و پایین مصرف تنباکو را تا هشت درصد کاهش می دهد.



*** جمع بندی

مصرف دخانیات به پیدایش و تشدید انواع سرطان ها و بیماری های تنفس، قلبی- عروقی و... منجر شده است. با وجود این، مصرف دخانیات در جهان روز به روز شتاب بیشتر گرفته و بر نگرانی سازمان های ملی و بین المللی دست اندرکار سلامت افزوده است.

در ایران، قیمت مواد دخانی پایین و میزان مصرف آن بسیار بالا است و همین موضوع مسوولان و دست اندرکاران حوزه ی سلامت را با توجه به برنامه ی سازمان جهانی بهداشت به سوی افزایش مالیات بر سیگار رهنمون کرده است تا شاید بدین گونه از افزایش میزان مصرف دخانیات در ایران جلوگیری شود و حجم آن را کاهش دهند و از سوی دیگر در کنار حفظ سلامت مردم، درآمدی برای هزینه های سلامت و درمان کشور فراهم آورند.

نکته ی دیگر اینکه حجم انبوهی از سیگارهای موجود در بازارهای ایران به طور غیرقانونی و با فرار از عوارض و تعرفه های گمرکی و پرداخت مالیات خرید و فروش شده و به مصرف می رسد.

این امر آسیب های فراوانی را نه فقط در بعد اقتصادی بلکه در بعد اجتماعی و فرهنگی بر جای گذاشته و زمینه های قانون گریزی و بی توجهی به اقتصاد ملی، سلامت عمومی و شکوفایی اجتماعی را فراهم ساخته است. در چنین شرایطی مصرف انواع مواد مخدر میان گروه های سنی کمتر افزایش می یابد.

روشن است تا زمانی که دستگاه ها و نهادهای برنامه ریز، سیاستگذار و اجرایی یک کشور در موضوع هایی همچون اعتیاد، مصرف سیگار یا فرار از پرداخت گمرکی و مالیات نتوانند در بلندمدت هدف گذاری ها، برنامه ها و سیاست های مناسبی را طراحی و پیاده سازند، این مسایل اقتصادی و اجتماعی به شکل قارچ گونه در جامعه رشد می کنند. در این راه یک دست صدا ندارد بلکه همگامی و هماهنگی همه نهادها و دستگاه های حکومتی بایسته است.