مقایسه دو جشنواره فجر و عمار

دهه فجر را کم‌سن و سال‌ترها با درست کردن روزنامه دیواری در مدرسه، گروه سرود، اجرای تئاتر و این‌جور کارها می‌شناسند. بزرگ‌ترها هم با آمدن دی و بهمن، کم‌کم به یاد زمستانی می‌افتند که بهار بود، نه زمستان. بالاخره هرکسی یک‌جور دهه فجر را می‌شناسد و خاطره‌های خاصی از آن دارد. یکی از نشانه‌های دهه فجر، جشنواره فیلمی است که از سال 61، هر سال در بهمن ماه برگزار می‌شود؛ یعنی جشنواره فیلم فجر.

اگر یک بچه 12-13 ساله از ما بپرسد، چرا اسم این جشنواره، جشنواره فیلم فجر است؟ احتمالا به او می‌گوییم چون تقریبا در دهه فجر برگزار می‌شود. حالا اگر از ما بپرسد چرا در دهه فجر برگزار می‌شود، چه جوابی به او می‌دهیم؟

هر کاری هدفی دارد. هر هدف هم یک یا چند محور دارد. هدف برگزاری جشنواره فیلم فجر چیست؟ محورهای برگزاری آن چیست؟ امروزه برای دانستن هر مطلب، با جست‌وجوی کوتاهی در اینترنت، می‌توانیم اطلاعات مورد نظرمان را بدست آوریم. اما هر چقدر هم در اینترنت جست‌وجو کنید، هیچ سایتی را پیدا نمی‌کنید که برای جشنواره فیلم فجر، هدف یا محورهای اصلی برگزاری اش را نوشته باشد.

فرض کنید در خوش‌بینانه‌ترین حالت فکر می‌کنیم این جشنواره همان‌طور که از اسمش پیداست، آرمان‌ها و اهدافش مطابق حال و هوا و اتفاق‌هایی است که دهه فجر را به‌وجود آورده. با همان جست‌وجویی که در اینترنت کردیم کافی است تا این خیال خام را از سرمان بیرون کنیم. عکس‌هایی که از هنرمندان! در جشنواره‌های هر سال فیلم فجر دیده می‌شود، فیلم‌هایی که بعد از پخش در جشنواره، مجوز اکران نمی‌گیرند، حاشیه‌هایی که به دنبال موضوع بعضی از فیلم‌ها ایجاد می‌شود و ده‌ها مورد دیگر نشان می‌دهد این جشنواره تقریبا هیچ ربطی به اسمش ندارد.

از طرف دیگر، سینماهای محدودی که فیلم‌های جشنواره را نشان می‌دهند و قیمت بلیت‌ها باعث می‌شود همه اقشار مردم نتوانند فیلم‌ها را ببینند. مثلا امسال برای سی و سومین جشنواره فیلم فجر، قیمت و سینماهای اکران کننده چند روزی است که اعلام شده؛ قیمت بلیط ها از 9 هزار تومان تا 5 هزار تومان است که این قیمت ها به تفکیک سینماها تعیین شده. مثلا سینما فرهنگ یا سینما آزادی برای هر فیلم 9 هزار تومان و سینما فلسطین برای هر فیلم 7 هزار تومان دریافت خواهد کرد. البته تخفیف دانشجویی بلیت ها با ارایه کارت دانشجویی 2 هزار تومان از مبلغ هر فیلم کم می کند.

در هر صورت جشنواره فیلم فجر تقریبا با پول همه مردم برگزار می شود، اما فقط به قشر خاصی از جامعه تعلق دارد.

درباره بودجه ای که به این جشنواره تعلق می گیرد، همیشه حرف و حدیث های زیادی بوده. سال قبل، دبیر سی و دومین جشنواره فیلم فجر در پاسخ به مجری یک برنامه که از میزان بودجه این جشنواره سوال کرده بود، گفته بود بودجه امسال جشنواره، نصف پارسال است! اما به مبلغ آن اشاره نکرده بود.

شاید مسوولان این جشنواره می ترسند با اعلام بودجه اختصاص یافته به این جشنواره، توقعات مردم از جشنواره فیلم فجر بالا برود. توقعاتی بیشتر از نشان دادن فیلم های بی معنی و پوچی که بیشتر، به دنبال هرچه سیاه نشان دادن جامعه هستند.

پوشش های نامتعارف بازیگران هم یکی دیگر از حاشیه های هرساله این جشنواره در دهه فجر است. جشنواره فجر به محل نمایش آخرین مدل های لباس بازیگران تبدیل شده. اصلا چرا چنین جشنواره ای باید نام و نشانی از انقلاب را یدک بکشد؟ این که آیا خود مسوولان جشنواره، از برگزاری آن در حوالی دهه فجر هدف خاصی دارند یا نه و این که آیا اصلا هدفی از برگزاری جشنواره دارند یا نه، سوالی است که شاید برای خیلی از افرادی که از دور شاهد حواشی این جشنواره هستند، پیش می آید.

اولین بار این جشنواره در سال 61 برگزار شد و امسال، سی و سومین دوره آن برگزار خواهد شد. در طی این سال ها، فیلم هایی بوده اند که در جشنواره حضور پیدا کردند اما در سینماها اکران نشدند یا مدتی بعد از اکران توقیف شدند.

سوال اینجاست که تفاوت جشنواره با اکران عمومی چیست؟ یعنی مسوولان این بخش، قبول دارند فیلم هایی که با هزینه همه مردم ساخته می شود، فقط برای بخشی از آنان به نمایش در می آید؟

سال 89، در سالگرد حماسه 9 دی، اتفاق به ظاهر کوچک اما قشنگی در کشور رخ داد. اتفاقی که هیچ کس فکر نمی کرد در سال های بعد ادامه پیدا کند. اتفاقی که رسانه ملی هم آن طور که باید و شاید از آن حمایت نکرد. اسم این اتفاق، جشنواره مردمی فیلم عمار بود که امسال، پنجمین دوره آن از 10 تا 19 دی ماه در تهران و بسیاری از شهرهای دیگر کشور برگزار شد. سال 89، وقتی عده ای از هنرمندها فیلم هایی ساخته بودند و وقایع یک سال بعد از آشوب ها و اتفاقات تلخ سال 88 را به تصویر کشیده بودند اما هیچ نهادی برای پخش و نمایش آثار آنها پیدا نشد، ایده برگزاری این جشنواره کلید خورد.

جرقة برگزاری جشنواره مردمی فیلم عمار اولین بار بعد از فتنه 88 زده شد، زمانی که جمعی از جوانان و فیلم‌سازان متعهد کشور آثاری را درباره فتنه تولید کرده بودند اما این آثار نه تنها حمایت نشد بلکه رسانه ملی و نهادهای مرتبط قدمی برای نمایش و دیده شدن این آثار بر نداشتند. این اتفاق باعث شکل‌گیری ایده برگزاری یک جشنواره مردمی برای دیده شدن این آثار شد. نام این جشنواره ـ که مبدأ شکل گیری و روش‌های نوین و متفاوتی در مقایسه با جشنواره‌های رایج دیگر داشت ـ به نام پرچمدار روشن‌گری و تبیین حق‌طلبانه در صدر اسلام، حضرت عمار یاسر مزیّن گشته و «جشنواره مردمی فیلم عمار» نام گرفت.

اولین دوره جشنواره در سالگرد حماسه‌ی نهم دی ماه برگزار گردید و حدود بیست اثر، هم‌زمان در سی نقطه از کشور، از جمله چند روستا، به صورت مردمی اکران شدند. شکل و شمایل غیر متعارف اولین دوره‌ی جشنواره‌ی عمار در ساختار سینمایی کشور، توجهات بیشتری را به سوی خود جلب کرد. در حالی که تصور می شد این جشنواره هرگز ادامه نیابد. در دی ماه سال 90، فراخوان دومین دوره جشنواره در پنج محور (تاریخ انقلاب، جنگ نرم، فتنه هشتاد و هشت، نقد درون‌گفتمانی و بیداری اسلامی) منتشر شد. به رغم بی توجهی بسیاری از رسانه های جمعی، استقبال مردمی از این دوره جشنواره افزایش یافت و سیصد و بیست اثر ارسالی هنرمندان و فیلمسازان به جشنواره دوم عمار در 300 نقطه از کشور اکران شدند. سومین دوره این جشنواره نیز سال 91 برگزار شد و نهصد اثر رسیده به جشنواره در حالی با هم رقابت کردند که تعداد نقاط اکران نیز از سیصد به 900 نقطه افزایش یافته بود. استقبال وصف ناپذیر چه در حوزه تولید و چه در حوزه اکران، برگزارکنندگان جشنواره را مصمم تر می کرد. چهارمین جشنواره در سال 92 برگزار شد. حضور فیلمسازان حرفه ای و جوان در آن نشان داد که این جشنواره محفلی برای نمایش آثار جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی و بروز استعدادهای جوان آن است. علاوه بر آن اضافه شدن بخش بین الملل باعث شد تا بسیاری از فیلم سازان مستقل که فریاد بیداری آنها شنیده نمی شد در این جشنواره شرکت نمایند. 1700 اثر داخلی و 500 اثر بین الملل در این دوره از جشنواره شرکت نمودند. تعداد اکران های همزمان در همه استان های کشور به بیش از 2500 اکران رسید. در حالی که در بسیاری از مکان های کشور اکران ها در طول سال تداوم داشت.

پنجمین دوره جشنواره فیلم عمار امسال هم به قرار هر سال از 10 تا 19 دی برگزار شد. اما رسانه ملی کمترین فضا را برای دیده شدن این جشنواره فراهم کرد. اگرچه تبلیغ های آن مرتب از رسانه ملی پخش می شدند، اما پخش زنده مراسم افتتاحیه و اختتامیه با مشکل هایی همراه بود و رسانه ملی مراسم اختتامیه این جشنواره را که شوری بیشتر از مراسم افتتاحیه داشت، به صورت زنده پخش نکرد.

***

نکته ای که درباره جشنواره فیلم فجر ذهن خیلی ها را مشغول می کند، مردمی نبودن و همگانی نبودن آن است. اما اکران مردمی و نمایش آثار سینمای انقلاب در جشنواره فیلم عمار با پشتوانه های مردمی، نکته ای است که ما را به فکر فرو می برد که دهه فجر و پشتوانه تاریخی آن، با جشنواره فیلم فجر تطبیق دارد یا با جشنواره فیلم عمار؟

با توجه به هویت مردمی جشنواره فیلم عمار، اکران ها در هر مکانی مثل مسجد، مدرسه، پارک، حوزه علمیه، منازل، پایگاه بسیج، سالن های نمایش و ... و با هر وسیله نمایشی (ویدئو پروژکتور، تلویزیون، کامپیوتر و ... ) اتفاق می افتد. مثل فیلم فجر، فقط در بعضی از شهرها و بعضی از سینماها نیست. فیلم هایی مناسب اکران برای همه سنین و برای همه اقشار در این جشنواره وجود دارد. اکران آثار جشنواره به شرایط پیچیده ای نیاز ندارد. اکران کننده مکانی برای اکران در نظر‌ می‌گیرد و فیلم‌های عمار را تحویل می گیرد. همه جزئیات اکران از قبیل انتخاب یک یا چند اثر برای اکران، مکان اکران، مخاطب و ... با تشخیص اکران کننده انجام می گیرد. اکران فیلم های جشنواره عمار برای همه امکان پذیر است و هر فردی می تواند اکران کننده فیلم‌های عمار شود.

جشنواره فیلم مردمی عمار را می توان به نوعی برادر جشنواره فیلم فجر دانست، البته برادر ناتنی! نکته مهم این است که با نگاهی اجمالی به آثاری که در این دو جشنواره پخش می شود، می توان پی برد کدام یک از این دو، بیشتر به فکر مردم و ساخت آثار هم خوان با جامعه ایران اسلامی است. اگر کمی از توجهی که به جشنواره فیلم فجر - که در واقع جشنواره فیلمِ عده ای خاص نام دارد – می شود صرف جشنواره فیلم عمار شود، قطعا در سال های بعد شاهد رشد و پیشرفت های بیشتری از جشنواره عمار خواهیم بود. امسال هم مثل سال های قبل، این جشنواره برای تماشای فیلم هایش از مخاطبان هیچ پولی دریافت نمی کرد. شما هر زمان که می خواستید می توانستید به یکی از سینماها یا مکان های اکران مردمی مراجعه کنید و رایگان به تماشای آثار جشنواره بنشینید. اگرچه زمان مناسبی برای برگزاری جشنواره فیلم عمار انتخاب شد (سال روز حماسه 9دی)، اما گویا دهه فجر هم از زمان های مناسب دیگری است که این جشنواره می تواند برای برگزاری به آن فکر کند. شاید کم کم مسوولان جشنواره فیلم فجر، اسم جشنواره شان را هم به جشنواره ای برای عده ای خاص، تغییر دادند.