فیلم فجر، جشنواره ای با امضای فرهنگی دولت یازدهم

تدبیر24: جشنواره فیلم فجر در گام سی و سوم خود از 11 تا 22 بهمن ماه سال جاری (1393) در حالی برگزار شد که به عنوان نخستین رخداد از این جشنواره در آن می بایست تجلی گفته های مسئولان فرهنگی دولت یازدهم از راس وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته تا مدیریت سازمان سینمایی را در ریشه ها، خاستگاه ها، تفکرات، نگرش ها و داشته های بزرگترین رخداد سینمایی کشور و حتی منطقه خاورمیانه رصد کرد.
 
آنچه در ادامه می آید نگاهی به این رخداد در تمامی ابعاد آن به شکل آماری، توصیفی و تشریحی است تا با توجه به داده ها و خروجی های این رخداد درباره به منزل رسیدن وعده ها و تحقق شعار مسئولان فرهنگی دولت یازدهم در این بزنگاه به رصد بنشینیم.
 
 
 
** اهداف جشنواره در سخنان مسئولان
 
اسفندماه سال 1392 (سال گذشته) و همزمان با اتمام جشنواره سی و دوم فیلم فجر علیرضارضا داد دبیر آن دوره جشواره که با حکم حجت الله ایوبی رییس سازمان سینمایی به عنوان سکان دار هدایت کشتی جشنواره سی و سوم نیز برگزیده شده بود خبر از تغییرات ساختاری و بنیادین در برگزاری جشنواره فیلم فجر در شرایطی داده بود که طبق گفته های وی که در رسانه ها نیز بازتاب داشت به لزوم بازنگری و آسیب شناسی این رخداد که از دوره بیست و دوم تا گام سی و سوم آن (یک دهه) بدون هیچ تغییری برگزار شده، خبر داده بود.
 
رضاداد همچنین تاکید کرده بود که تمامی تغییرات بنیادین این جشنواره با نگاه آسیب شناسانه و با حضور اهالی فن (سینماگران) در یک اتاق فکر صورت خواهد گرفت و خروجی آن نیز با تعامل با اهالی خانه سینما (تنها نهاد صنفی رسمی هنرمندان سینمایی کشور) به شور گذاشته خواهد شد تا تجلی سخنان رییس جمهوری دولت یازدهم حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی با این محتوا که کار تخصصی در شاخه های هنری باید به صاحبان و متخصصان اصلی آن سپرده شود جامه عمل به تن کند.
 
بنا به گواه بازتاب رسانه ای این سخنان حتی سرسخت ترین منتقدان سیاست های فرهنگی دولت تدبیر و امید امر نیز از تحقق این امر (انجام امور با مشورت سینماگران و اهالی فن) رضایت داشتند و سرانجام شد آنچه می باید...
 
نتیجه این امر تشکیل اتاق فکری با حضور دست اندرکاران سازمان سینمایی، بازوهای اجرایی جشنواره فیلم فجر و نمایندگان سینماگران که همگی از فعالان خانه سینما بودند، بود که حاصل کار فشرده این افراد در خرداد ماه سال جاری (1393) و با تهیه جزوه ای 35 صفحه ای به عنوان آسیب شناسی جشنواره فیلم فجر و راه های برطرف سازی نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت از زبان علیرضا رضاداد بیان شد.
 
 
 
** هدیه ای به نام جشنواره ای ملی
 
یکی از اصلی ترین نقاط برجسته این جزوه برگزاری جشنواره فیلم فجر در گام سی و سوم به شکل ملی و برگزاری بخش بین الملل آن در فاصله زمانی دیگر بود که دلیل آن تاکید بر هنر ایرانی، انقلابی و اسلامی و تمرکز بر داشته های سینماگران وطنی و خارج شدن فعالیت این افراد از سایه سینماگران و آثار بین المللی بود تا شاهد تجلی واقعی مفهوم سینمای ملی در شکل جشنواره ای آن به خصوص در جشنواره فیلم فجر که نماد سینمای ایران و انقلاب شکوهمند اسلامی آن است در کشور باشیم.
 
بر همین اساس مقرر شد تا جشنواره فیلم فجر به شکل ملی و در چهار بخش رقابتی «سوای سیمرغ» (مسابقه سینمای ایران)، «سینما حقیقت» (آثار مستند)، «نگاه نو» (تولید آثار سینمایی هنرمندانی که نخستین تجربه کارگردانی خود را پشت سر می گذارند که به فیلم اولی ها مشهور هستند) و «هنر و تجربه» (تولید آثار سینمای که بخش هنری و اتکای آنها بر مفهوم نگاه تجربی در تولید آثار هنری به دیگر وجوه آن آثار غالب است) برگزار شود.
 
 
 
** کاهش جوایزی که محقق نشد
 
همچنین نکته دیگری که در آن جزوه آسیب شناسانه مطرح شده بود نزدیک شدن استاندارد جشنواره فیلم فجر به جشنواره های معتبر سینمایی جهان با کاهش تعداد سیمرغ ها در بخش های مختلف این رخداد بود که بنا به گفته دبیر جشنواره به دلیل مهلت زمانی فشرده تا برگزاری جشنواره سی و سوم و زمان بر بودن روند کاهش سیمرغ ها انجام این مهم برای گام سی و سوم به جمع بندی نهایی نرسید.
 
به هر حال علاقه مندان به سینما اطلاع دارند که جشنواره فیلم «ونیز» به عنوان قدیمی ترین رخداد سینمایی جهان تنها 11 جایزه و یا جشنواره فیلم «کن» که از معتربرترین رخدادهای سینمایی جهان به شمار می رود تنها 10 جایزه را به برگزیدگان اهدا می کند و این در حالی است که جشنواره فیلم فجر حداقل 23 جایزه را به شکل ثابت داشته که این مساله با دو جایزه ویژه ای که در گام سی و سوم از سوی هیات داوان به برگزیدگان اهدا شد به 25 جایزه رسید و خود این اعداد نشان دهنده فاصله جشنواره فیلم فجر در شکل داوری های استاندارد جهانی با رخدادهای معتبر سینمایی در جهان است.
 
البته لازم به یادآوری است که در جشنواره سی و سوم فیلم فجر سیمرغ بلورین بخش عکس حذف شد و به جای آن سیمرغ بهترین تبلیغ به عنوان یکی از جدیدترین بخش های سینمایی که اهمیت بسیار بالایی در بازار اقتصادی و مساله فروش در زمان حال دارد به این جشنواره افزوده شد که این مساله با وجود آنکه در ابتدا مورد انتقاد عکاسان قرار گرفت اما در ادامه با صحبت و تعامل منطقی مسئولان جشنواره به دلیل حضور عکس به عنوان یکی از استوانه های امر تبلیغات مورد پذیرش این صنف قرر گرفت.
 
 
 
** گامی بلند برای کیفیت گرایی
 
نکته حائز اهمیت بعدی به عنوان خروجی آن جلسه که شاهد تحقق آن در جشنواره سی و سوم فیلم فجر بودیم دوری از کمیت گرایی و تاکید بر اصل کیفیت آثار بود که الحق مسئولان این دوره از جشنواره تمامی نقدها را به جان خریدند اما از میان بیش از 200 فیلمی که برای حضور در این رقابت ارسال شده بود هیات انتخاب بخش های مختلف در نهایت 28 فیلم در بخش سودای سیمرغ، 13 فیلم در بخش نگاه نو و 12 فیلم در بخش مستند را برای حضور در بخش نهایی پذیرفت که گامی بسیار بلند برای تحقق کیفتی گرایی در این دوره از جشنواره بود.
 
پس به راحتی می توان دریافت که سه اصل جدایی بخش بین الملل از بخش ملی، تلاش برای کاهش تعداد کمی جوایز این رخداد برای رسیدن به استانداردهای جهانی و کاهش آثار پذیرفته شده در کنار افزایش تعداد آثار متقاضی با هدف برگزاری جشنواره کیفی به عنوان اهداف کلان جشنواره که در سخنان مسئولان متجلی بود در گام سی و سوم این رخداد به وقوع پیوست و محقق شد.
 
 
 
** آروزیی که محقق شد
 
از دیگر مهمترین مطالبات عموم مردم به عنوان ولی نعمتان اصلی تولیدات آثار هنری و به خصوص سینمایی، به تلاش مسئولان برای مشارکت هر چه بیشتر آنها با اختصاص تعداد بلیت های بیشتر، تجهیز سینماها و توسعه ضریب اشغال حداکثری صندلی های سینماهای مردمی برای استفاده هر چه بیشتر عموم مردم از آثار جشنواره فیلم فجر بوده که در گام سی و سوم با تدبیر مسئولان سازمان سینمایی محقق شد.
 
این اقدام در شرایطی صورت گرفت که سال ها بود وجود چنین مطالبه ای بر شانه های مسئولان و دست اندرکاران جشنواره و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سنگینی می کرد و بالاخره تحقق آن در کنار وعده های مسئولان سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم از جمله نکاتی است که علاوه برافزایش 30 درصدی ظرفیت فروش بلیت ها برای عموم مردم به قبولی کارنامه این رخداد کمک شایانی کرد.
 
ایوبی رییس سازمان سینمایی و رضاداد دبیر جشنواره متفق القول بر حذف بلیت نهادها، ارگان ها و سازمان های دولتی در برگزاری جشنواره فیلم فجر اصرار داشتند و با انجام این مهم برای نخستین بار از زمان برگزاری جشنواره فیلم فجر در تاریخ 33 ساله آن شاهد اختصاص ضریب اشغال حداکثری صندلی سینماهای مردمی به مخاطبان اصلی این هنر در جامعه بودیم.
 
و درست به این دلیل بود که برای نخستین بار بیش از هفت هزار و 900 صندلی در 25 سالن سینمایی (سال گذشته 21 سالن سینما با 7354 صندلی میزبان جشنواره فیلم فجر بود) از جمله سالن های پردیس های سینمایی به مردم اختصاص پیدا کرد و رضایت حداکثری مخاطبان از این اتفاق را موجب شد در گزارش های بازتاب داده شده در طول ایام جشنواره و حتی هنگام پیش فروش بلیت ها در سینماهای مردمی به وضوح مشاهده کرد.
 
 
 
** خداحافظی با بلیت های سفید
 
حذف بلیت های سفید (بلیت هایی که خارج از ظرفیت سالن و بدون شماره صندلی فروش می رفت و مخاطبان مجبور بودند در راهروها و یا روی زمین سالن ها سینمایی به مشاهده فیلم ها بنشینند) که باز هم برای نخستین بار در گام سی و سوم فیلم فجر محقق شد از دیگر نقاط روشن کارنامه این رخداد بود که درسایه تدبیر، درایت و ایستادگی مسئولان جشنواره در برابر برخی انتقادهای دستگاه های دولتی که به سهمیه بلیت رایگان طی ادوار گذشته عادت کرده بودند محقق شد.
 
 
 
** تجهیز سالن های سینمایی
 
از دیگر اتفاقات مهم جشنواره سی و سوم که می توان آن را بخشی از رسالت ذاتی و وظیفه حیاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان سینمایی این وزارتخانه دانست و البته آن را به عنوان برگ های درخشان جشنواره سی و سوم نیز برشمرد تجهیز سالن های سینمایی به امکانات دیجیتالی برای ارائه کیفیت بالای آثار سینمایی به عموم مخاطبان بود که این مهم نیز تنها طی کمتر از یک سال و در سایه حمایت از بخش فرهنگ و هنر دولت یازدهم محقق شد.
 
البته در این میان نمی توان از افزوده شدن پنج سالن سینمایی پردیس کوروش و سالن تازه افتتاح شده چارسو در میزبانی هر چه شایسته تر این رخداد به راحتی چشم پوشید، سالن هایی که در کنار سینماهایی چون آزادی، ملت، فلسطین، ماندانا، کیان و دیگر سینماهای مردمی توانستد بعد از مدت ها رضایت مخاطبان به هنر هفتم کشور در خلال ایام برگزاری جشنواره فیلم فجر را با خود به همراه داشته باشند.
 
 
 
** سلام به سانس های ویژه
 
نکته دیگر که اشاره و تاکید آن در این سیاهه لازم است اختصاص سانس های ویژه اکران در طول ایام جشنواره امسال بود.
 
علاقه مندان و طرفداران پر و پا قرص جشنواره فیلم فجر می دانند که در هشت سال برگزاری این جشنواره در دولت های نهم و دهم و حتی سال گذشته (سی و دوم) کمتر سینمایی به دلایل متعدد که البته مهمترین آنها تاکید سینماگران بر حفظ نظم عمومی شهر و سالن های سینمایی بود حاضر بود تا برای پاسخ دادن به مخاطبانی که در سرمای شب های بهمن ماه، ساعت ها در صف های طولانی سینماها می ایستادند تا فیلم کارگردان یا بازیگر مورد علاقه اش را ببینند برای سینمای خود سانس ویژه اختصاص دهند.
 
اما جشنواره سی و سوم با ثبت بیش از 40 سانس ویژه در سینماهای مردمی بار دیگر رکوردی را برای نخستین بار به نام خود ثبت کرد و کیست که نداند که همه اینها محققق نمی شد جز با خواست و اراده و تلاش دست اندرکاران جشنواره سی و سوم و البته همراهی و تعامل نیروی انتظامی با بزرگترین جشن سینمایی کشور آن هم در دهه شکوهمند فجر انقلاب اسلامی که بار دیگر و به رسم ادب دست تمامی این مسئولان را از همین دور نزدیک به گرمی می فشاریم.
 
 
 
** میزبانی فیلم فجر از 170 هزار نفر
 
اگر سینماها را به عنوان میزبانان مردمی از خوان آثار سینمای جشنواره فیلم فجر به شمار آوریم، جشنواره فیلم فجر در گام سی و سوم رکورد دیگری را نیز برای نخستین بار به نام خود ثبت کرد و آن پذیرایی از بیش از 170 هزار نفر مخاطب طی 11 روز برگزاری جشنواره در سینماهای مردمی بود.
 
رکوردی که البته در سایه حذف بلیت های سازمان ها و ارگان ها و ارائه آنها به عموم مردم و همچنین اختصاص سانس های ویژه برای اکران فیلم هایی که خواهان بیشتری دارند محقق شد.
 
 
 
** اتفاق درخشانی به نام معرفی مردمی آثار سینمایی
 
بار دیگر در این قطار واژه ها ذکر این مساله حائز اهمیت است که امسال و در طی برگزاری جشنواره فیلم فجر باز هم برای نخستین بار شاهد معرفی آثار سینمایی با حضور سینماگران در سالن های مردمی بودیم که حاصل این اتفاق به ویژه گپ و گفت های صمیمی مخاطبان و علاقه مندان به هنر هفتم با هنرمندانی که به آنها علاقه دارند بدیع ترین و زیباترین صحنه های را در خلال ایام برگزاری این جشنواره رقم زد.
 
هر چند در این میان یک علامت سوال وجود داشت که آن نیز به مسئولان جشنواره باز نمی گشت و آن اینکه با وجود تلاش دست اندرکاران این رخداد برای توزیع هفت سالن سینمایی برای معرفی مردمی و حضور هنرمندان سینمایی میان مردم در نقاط مختلف شهر اما برخی هنرمندان (شما بخوانید بازیگران) در سالن های سینمایی منطقه جنوب شهر تهران حاضر نمی شدند که این مساله با پوزش خواهی مسئولان جشنواره و البته انتقاد برخی مردم و حتی مدیران سالن های سینمایی مواجه شد.
 
خود این نکته در کنار ثبت یکی از دوره های موفق اکران عمومی در طول ایام برگزاری جشنواره به قول بسیاری از کارشناسان و دست اندرکاران سنیمای کشور می تواند نوید دهنده روزهای خوبی برای اکران در سال 1394 و آشتی دوباره مردم با سالن های سینمای باشد که البته جرقه نخست آن طی سال جاری و با فروش های مطلوب سینماهای سراسر کشور زده شده بود.
 
برای اثبات این مدعا نیز صحبت های علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم اختتامیه جشنواره فیلم فجر در برج میلاد می تواند به قول وی بشارت دهنده به تمامی علاقه مندان به سینما باشد که در طی آخرین سال دولت دهم میزان فروش سینماهای کشور 32 میلیارد تومان بود که این رقم تنها در 10 ماهه نخست امسال بیش از 52 میلیارد تومان را شامل می شد.
 
 
 
** خانم ها، آقایان و حالا مستندها...
 
یکی از درخشان ترین اتفاقات این دوره از جشنواه که نه تنها نگارنده این سطور را به تحسین وا داشت که رضایت قاطبه اهالی رسانه، منتقدان و هنرمندان حاضر در برج میلاد به عنوان سالن رسمی و تخصصی این افراد را نیز با خود به همراه داشت، اکران آثار مستند در سالن اصلی سینمایی مرکز همایش های برج میلاد بود.
 
این اتفاق در شرایطی رخ داد که طی ادوار قبلی آثار مستند در سالن های اقماری برج میلاد و در خلال اکران فیلم های سینمایی به نماش در می آمدند و این مساله علاوه بر آنکه انتقاد کارگردانان مستند را به همراه داشت چندان نیز با اقبال از سوی مخاطبان مواجه نمی شد.
 
اما انتخاب 11 مستند از میان 110 اثر ارائه شده برای حضور در جشنواره سی و سوم و اکران آنها نه تنها قدرت سینمای مستند ایران و سطح بالای استاندارد آثار را به رخ هنرمندان کشید که موید این نکته نیز بود که طبق صحبت های دبیر این جشنواره و رییس سازمان سینمایی، حمایت از فیلم مستند به عنوان یکی از بسترهای اصلی شاخص رشد و شکوفایی سینمای داستان گوی ایرانی از اولویت های برنامه های مدیران سینمایی دولت تدبیر و امید است.
 
 
 
** نقدهایی به سینمای کودک
 
حضور دو اثر سینمای کودک در بین آثار سودای سیمرغ این دوره از جشنواره که طبق گفته های رضاداد در راستای اهمیت سازمان سینمایی به آثار سینمای کودک بود در شرایطی اتفاق افتاد که این دو اثر، جایی در بین برنده های سیمرغ و حتی کاندیداهای آن نداشتند و شاید انتقادهای تهیه کنندگان این آثار نسبت به این اتفاق را بتوان به یکی از نقدهای به جا به این رخداد به حساب آورد.
 
هر چند برگزاری جشنواره تخصصی و بین الملی فلیم های کودکان و نوجوانان که این دو اثر (فیلم های «فرار از قلعه رودخان» به کارگردانی غلامرضا رمضانی و فیلم «مبارک» به کارگردانی محمدرضا نجفی) در آن رخداد به عنوان آثار برگزیده انتخاب و جوایز متعددی را نیز دریافت کردند می تواند تا حدی لبه تیز انتقادها به جشنواره فیلم فجر و عدم تحقق گفته های دبیر این رخداد برای حمایت از آثار سینمای کودک و نوجوان را کاهش دهد.
 
 
 
** جوان شدن سیمرغ و درخشش تازه نفس ها
 
اما در کنار تمامی نکاتی که به عنوان فراز و فرودهای این رخداد به آنها اشاره شد شاید درخشانترین آنها به حضور تازه های نفس های سینمای ایران باز می گشت و جوانانی که با قدرت در سی و سومین جشنواره فیلم فجر حضور پیدا کردند و نشان دادند که حمایت از آنها و همچنین اتکا به نیروی شان می تواند پرچم سینمای ایران را در قله های رفیع تری در داخل و خارج از مرزهای جمهوری اسلامی ایران به اهتزاز درآورد.
 
این مساله تا جایی پیش رفت که از روز نخست جشنواره تا اختتامیه و سخنان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رییس سازمان سینمایی و دبیر جشنواره و جمله هنرمندان و مسئولان از درخشش و قدرت آثار جوانان و لزوم حمایت از آنها سخن گفتند که خود این نکته یعنی همراهی جوانان با سیاست های دولت تدبیر و امید می تواند مهر تاییدی بر پذیریش فضای فرهنگی جدید دولت تدبیر و امید باشد.
 
در جشنواره امسال میانگین سن کارگردانان حاضر در بخش سودای سیمرغ به عنوان مهمترین بخش رقابتی سینمای ایران تنها 46.6 سال بود، به طوری که جوان ترین آنها کیارش اسدی زاده کارگردان فیلم «شکاف» تنها با 33 سال و مسن ترین شان نیز ابوالحسن داودی کارگردان فیلم «رخ دیوانه» و علیرضا رئیسیان کارگردان فیلم «دوران عاشقی» 58 ساله بودند و کاهش 2.5ساله میانگین سن هنرمندان حاضر در این جشنواره تنها نسبت به سال گذشته بار دیگر تاکید کننده تحقق وعده دبیر این جشنواره مبنی بر حمایت از جوانان به عنوان یکی از شعارهای اصلی دولت حسن روحانی است.
 
و البته نمی توان در پایان این گزارش مطول از ذکر این نکته شانه خالی کرد که بسیاری از آثار تولید شده در جشنواره سی و سوم که قرار است ویترین اکران های سال آینده سینمای ایران باشند بنا به گفته قاطبه کارشناسان، منتقدان و اهالی رسانه بازتاب دهنده مشکلات، مصائب و آسیب های جاری در جامعه بود که در بطن روایت خود رد هاشوری از امید را پیش روی مخاطبان به اکران درآوردند و این در حالی است که در چهار ساله دولت دهم اغلب آثار سینمایی که با محور بیان آسیب ها و دردهای جامعه تولید شده بودند یا اجازه اکران پیدا نکردند و یا در میانه تولید از حرکت بازماندند.
 
و سرانجام این گزارش را بااین نکته به فرجام می بریم که به هر حال جشنواره سی و سوم با همه نقاط قوت و ضعفش علاه بر آنکه در راستای تحقق وعده های مسئولان حرکت کرد سعی کرد بهاران بهمنی را برای سینمای ایران رقم بزند تا شکوفه باران و بار دهی آن به کام عموم مخاطبان و در نهایت تمامیت سینمای کشورمان تمام شود.