ایران تعهدات فراپروتکلی را نمی پذیرد

تدبیر24 :واپسین دور از گفت وگوهای هسته یی میان ایران و کشورهای 1+5 برای دستیابی به توافق جامع اکنون در وین پایتخت اتریش در جریان است. با وجود امیدواری زیاد به حل و فصل این موضوع، برخی از موارد اختلافی هنوز بدون راه حل باقی مانده است.

در این پیوند، گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا با خرم، مدرس دانشگاه و نماینده ی پیشین ایران در مقر اروپایی سازمان ملل متحد به گفت وگو نشست. خرم در این گفت و گو به تحلیل مسایلی از جمله پروتکل الحاقی و ابعاد آن، موضوع ابعاد نظامی احتمالی (PMD)، برگشت پذیری توافق در صورت نقض تعهدات از سوی 2 طرف و تلاش تندروها برای فشار بر طرف های گفت و گو کننده پرداخت.

در ادامه مشروح گفت وگوی ایرنا با خرم آمده است:



***ایرنا: اکنون تیم های مذاکره کننده ی ایران و 1+5 در وین به سر می برند تا ثمره ی 19 ماه گفت وگوهای سخت و طاقت فرسای خود را برداشت کنند. در وضعیت کنونی به طور مشخص مسایل اختلافی چه مواردی هستند؟

**خرم: اختلاف هایی که به احتمال زیاد مدنظر است مربوط به نحوه ی پذیرش پروتکل الحاقی، مدت زمان دوره ی اعتمادسازی و همچنین تطابق تعهدهای ایران با گروه 1+5 است. در این رابطه برخی از کشورهای عضو گروه 1+5 مانند فرانسه بنا به دلایل خاصی تلاش دارند که جهت گیری های تند و درخواست های زیاده خواهانه داشته باشند برای این منظور که توافق در جای میانه یی صورت گیرد.

ایران و گروه 1+5 پیشتر توافق کرده بودند که در چارچوب پروتکل الحاقی می توانند از نقاط اعلام نشده بازرسی ترتیب دهند. با این حال برخی موضوع ها در ارتباط با این پروتکل مطرح شده است؛ موضوع هایی مانند بازرسی از مراکز نظامی که پروتکل نیز آن ها را تجویز و توصیه کرده است اما در ایران با تبلیغ های فراوان با آن مخالفت شده است. این موضوع باعث می شود 1+5 به طور واقعی دچار تردید شود که آیا ایران قصد اجرای پروتکل را دارد یا خیر؟ بنابراین، برای اعمال فشارهای بیشتر درخواست های زیاده خواهانه مطرح می کنند.

در این فرصت اندک باقی مانده مشاهده می شود که 2 طرف دچار بی اعتمادی شدید نسبت به یکدیگر شده اند. در ایران موضوع مورد اختلاف این است که تحریم ها چگونه برداشته می شود و گروه 1+5 به دنبال این است ایران چگونه تضمین می دهد که در پی دستیابی به سلاح های هسته یی نیست. 2 طرف مذاکره کننده ضمن این که مایل به رسیدن به توافق هستند اما به دلیل شک و تردید در مقابل یکدیگر صف آرایی کرده اند. اگر این وضعیت ادامه یابد 2 طرف نمی توانند روی هیچ موضوعی با یکدیگر به توافق برسند.



***ایرنا: در روزهای پایانی گفت وگوها این که انتظار وجود دارد که مسایل مورد اختلاف یکی پس از دیگری حل و فصل شود اما به تازگی «لوران فابیوس» وزیر امور خارجه ی فرانسه محدود کردن درازمدت ظرفیت تحقیق و توسعه، بازرسی های سختگیرانه از تاسیسات ایران و در صورت لزوم از مراکز نظامی وهمچنین بازگشت خودکار تحریم ها در صورت نقض تعهدهای ایران را شرایط لازم برای رسیدن به توافق جامع عنوان کرده است. آیا طرح این موضوع از طرف فابیوس به منزله ی قرار دادن سنگ بزرگ در مقابل توافق نهایی نیست؟

**خرم: در مورد بازرسی از مراکز نظامی روند آن در پروتکل الحاقی مشخص شده است. ایران این پروتکل را پذیرفته است و قرار نیست به موضوعی فراتر از پروتکل عمل کند. بازگشت خودکار تحریم ها نیز مساله ی تازه یی نیست. هر 2 طرف آگاهی کامل دارند که اگر هر یک از آن ها برخلاف وعده ها عمل کند طرف مقابل می تواند به شرایط گذشته بازگردد. بنابراین، اگر غرب تحریم ها را برندارد یا در جایی دچار خدشه شود ایران به استناد به آن می تواند به گذشته ی خود بازگردد و برعکس.

مبنای توافق از ابتدا بر آن بوده است که 2 طرف صادقانه دوره ی اعتمادسازی را بگذرانند چرا که اعتماد سازی صادقانه باعث می شود طرف مقابل هیچ گونه مبنای حقوقی برای بازگرداندن تحریم ها نداشته باشد. اگر ایران تعهدهای خود را زیر پا گذارد تمام کشورها به سرعت سعی می کنند که در شورای امنیت تحریم ها را بازگردانند. در نتیجه باید اطمینان متقابل حاصل شود زیرا ایران و 1+5 اهرم 2 سویه اند. آنچه فابیوس در مورد طرح تحقیق و توسعه مطرح می کند خلاف «بیانیه ی سوییس» است. در نشست لوزان توافق شد که ایران در فردو -به عنوان سایتی تحقیقاتی- به کار خود ادامه دهد و تعداد یک هزار سانتریفیوژ نسل دوم تا هشتم را در اختیار داشته باشد تا بر روی آن ها تحقیق کند. تمام این مسایل در بیانیه ی سوییس آمده است و حتی در آن آمده است که سایر کشورهای بین المللی دارای تکنولوژی هسته یی نیز در این زمینه با ایران همکاری کنند.

آنچه فابیوس اظهار می کند چیزی جز زیاده خواهی نیست. ایران باید با استناد به بیانیه ی سوییس زیاده خواهی های فابیوس را بی اعتبار کند اما متاسفانه زمانی که بیانیه ی سوییس صادر شد ایران مبنا و پایه ی حقوقی این توافق را زیر سوال برد و همین امر باعث شد که امروز طرف غربی رضایت ندارد به این بیانیه به عنوان یک توافق نگاه کند.



***ایرنا: پاریس به تازگی قراردادی با ریاض منعقد کرده است که بر اساس آن فرانسه 16 رآکتور هسته یی برای عربستان سعودی می سازد و دانشمندان این کشور را آموزش می دهد. گفته می شود ارزش این توافق 10 میلیارد دلار است. روابط پاریس با کشورهای منطقه از جمله عربستان چه تاثیری بر گفت وگوهای هسته یی گذاشته و می گذارد؟

**خرم: فرانسه و رژیم صهیونیستی در زمینه های هسته یی و سیاسی روابط گسترده و عمیقی با یکدیگر دارند حتی تاسیسات هسته یی این رژیم از سوی فرانسه تامین شد. روابط فرانسه و رژیم صهیونیستی در موضوع هسته یی چنان است که گویی اسراییل «نوچه» ی فرانسه است. در سیاست خارجی نیز احزاب فرانسوی گرایش خاصی به اسراییل دارند که این امر باعث همکاری نزدیک آن ها شده است. آمریکا بعد از فرانسه شروع به حمایت از این رژیم کرد. تندروهای آمریکایی موضع گیری مشابهی با اسراییل دارند. بنابراین، اگر فرانسه از مواضع تندروهای آمریکا یا رژیم صهیونیستی پیروی کند علاوه بر آن ها، کشورهایی چون عربستان و قطر را نیز توانسته است با خود همراه کند.

فرانسه با این رفتار خود به سرمایه گذاری سیاسی و اقتصادی اقدام کرده است. سیاست های فرانسه مطلوب دموکرات ها نیست. فرانسه در مقابل دموکرات ها با جمهوریخواهان آمریکا همنوا شده است. اگر پاریس بتواند از راه مواضع تندروهای آمریکایی به پیروزی نزدیک شود در این صورت دموکرات ها را نیز در صحنه ی سیاسی شکست داده است و روابطش با جمهوریخواهان در آینده بسیار محکم می شود. فرانسه در نظر دارد بعد از آمریکا در خاورمیانه جای پا داشته باشد تا از این راه بتواند کالاهای خود را به فروش برساند. از این نظر مشاهده می کنیم که 12 میلیارد دلار با عربستان و قطر قرارداد می بندد که این مبلغ بابت 2 نیروگاه، بالگرد و ناوشکن است. به همین دلیل باید موضع سیاسی نزدیک به عربستان، قطر، رژیم صهیونیستی و تندروهای آمریکایی را اتخاذ کند.



***ایرنا: یکی از مهمترین مسایل مورد اختلاف در نشست وین به موضوع پذیرش و اجرای پروتکل الحاقی برمی گردد. آژانس بین المللی انرژی اتمی و اعضای گروه 1+5 بر امکان دسترسی و بازرسی از مراکز و تاسیسات نظامی ایران در صورت لزوم تاکید می کنند. این در حالی است که ایران هیچ گونه بازرسی از این مراکز را نمی پذیرد. به نظر شما آیا حد و مرزی برای بازرسی وجود دارد یا خیر؟

**خرم: سخنان مقام های ایرانی حاکی از آن است که آن ها خواستار پذیرش کمتر از پروتکل الحاقی هستند. آن چه که فابیوس و تندروهای آمریکایی اظهار می کنند بیش از پروتکل الحاقی و به عبارتی فراپروتکل است. بنابراین، حد وسط آن همان پروتکل الحاقی است؛ یعنی پروتکل الحاقی نه کم و نه بیش. اگر ایران بخواهد مراکز نظامی و امنیتی خود را مستثنی کند دیگر به آن پروتکل الحاقی نمی گویند. اگر ما بپذیریم که پروتکل الحاقی در این دوره ی اعتمادسازی از سوی ایران اجرا شود به این معنی است که مراکز نظامی و هر مرکز دیگری می تواند جزو آن باشد.

پروتکل الحاقی اما خود برای نقاط امنیتی و مراکز نظامی راهکار دارد. در این میان ترتیبی وجود دارد که آژانس با کشور مورد نظر به توافق دست می یابد. به عنوان مثال توافق می کنند در ارتباط با مرکزی خاص چه کارهایی باید صورت گیرد. بنابراین، این اختلاف ها در مرحله ی عمل، راه حل دارد. زمانی که مقام های ایران تاکید می کنند پروتکل را با این شرایط نمی پذیرند این موضوع باعث می شود تا غرب نیز مواضع حداکثری در پیش بگیرد. من امیدوارم که بین مواضع حداقلی و حداکثری، مواضع واقعی که خودِ پروتکل الحاقی است نه کمتر و نه بیشتر مبنای کار، مذاکره و توافق قرار گیرد.



***ایرنا: تاکنون 146 کشور پروتکل الحاقی را امضا و 125 کشور نیز آن را اجرایی کرده اند. این کشورها چه راهکارهایی را برای نظارت در پیش گرفته اند تا ضمن اعتمادسازی، اطلاعات نظامی، فنی و اقتصادی آن ها برملا نشود؟ از طرفی در ارتباط با ایران چه سازوکارهایی وجود دارد تا ضمن اعتمادسازی و رفع نگرانی های غرب، به نگرانی های تهران نیز توجه شود؟

**خرم: در مصاحبه نمی توان راجع به این مسایل صحبت کرد ولی متخصصان ما چه در وزارت امور خارجه و چه در سازمان انرژی اتمی به خوبی واقف هستند که برای نقاط نظامی، راه حل های پروتکل الحاقی چه هستند. آن ها متوجه ی این امر هستند که می توان پروتکل الحاقی را امضا کرد بدون این که به امنیت مراکز نظامی خدشه یی وارد شود.



***ایرنا: غرب با طرح ابعاد نظامی احتمالی موضوع هسته یی ایران (PMD) اتهام هایی را در رابطه با ابعاد تسلیحاتی برنامه ی اتمی جمهوری اسلامی ایران مطرح کرد و تیم هسته یی کشورمان آن را ادعاهای واهی و نادرست دانست. در جریان این گفت وگوها در وین، 2 طرف چگونه می خواهند با این موضوع کنار بیایند و به راه حلی در این زمینه دست یابند؟

**خرم: اگر ایران قصد دارد که دوره ی اعتمادسازی را آغاز کند و شفافیت انجام دهد و همچنین در پی اجرای پروتکل الحاقی باشد به هر حال باید به نوعی با آژانس بین المللی انرژی اتمی به توافق برسد. آن چه طرف غربی با عنوان پی ام دی یاد می کند یا جعلی است یا واقعیت دارد. بنابراین در صورت جعلی بودن با سند و مدرک می توان آن را اثبات کرد و اگر واقعی است ایران می تواند در دوره ی اعتمادسازی، گذشته ی خود را شفاف کند.

گزارش آژانس می گوید تا سال 2003 ایران فعالیت های غیرصلح آمیز داشته که پس از آن سال کنار گذاشته است. همین نظر را سازمان سیا و سایر مراکز اطلاعاتی جهان نیز تایید می کنند. بنابراین، هر آن چه در گذشته صورت گرفته شامل حال نمی شود و امروز توافقی تازه میان ایران با گروه 1+5 و آژانس شکل گرفته است. پس جای نگرانی نیست و به اعتقاد من این موضوع قابل حل است.



***ایرنا: گویا به تازگی مقام های آمریکایی در ارتباط با بازرسی از ایران تغییر موضع داده اند که این تغییر موضع بخصوص در سخنان «جان کری» وزیر امور خارجه ی این کشور آشکار است. کری سه شنبه شانزدهم ژوییه (بیست و ششم خرداد) طی سخنرانی ویدیویی اظهار کرد آمریکا و دیگر اعضای 1+5 از فعالیت های نظامی و شبه نظامی پیشین ایران اطلاعات کافی و کامل دارند و دلیلی نمی بینند که بر گذشته مانور دهند. علت چرخش آشکار در موضع گیری های واشنگتن چیست؟

**خرم: این چرخش خاصی نیست. همان طور که اشاره کردم وقتی ایران پا به عرصه ی گفت وگوها گذاشته و توافقی را که تعهدآور است امضا می کند برای طرف مقابل اهمیتی ندارد که گذشته ی ایران چگونه بوده است. کری و دیگران نیز با توجه به این نکته موضع گیری می کنند. ایران امروز باید بر اساس توافق صورت گرفته عمل کند و هر گاه از این توافق عبور کرد غرب می تواند از آن به عنوان ملاک بدقولی ایران بهره گیرد.



***ایرنا: این تغییر موضع آشکار است چرا که تاکنون چنین اظهارنظری در ارتباط با این موضوع از سوی مقام های عالی رتبه ی غربی صورت نگرفته بود. حتی تا یک ماه قبل طرف غربی بر موضوع پی ام دی تاکید و اصرار بسیاری داشت.

**خرم: بله. اکنون آژانس نیز از جانب خود بر این امر تاکید دارد منتها آمریکا قصد دارد با عبور از مسایل گذشته ی ایران از نگرانی تهران در این زمینه بکاهد. ضمن این که آمریکا خواستار شفاف سازی ایران بر اساس توافق کنونی است تا نقطه ی ابهامی برای آژانس و مقام های کشورهای 1+5 باقی نماند. در واقع این نشانه یی است تا از نگرانی ایران بکاهد و به تهران اعتماد دهد که مساله ی تازه یی هویدا نخواهد شد.



***ایرنا: به هر حال ایالات متحده مهمترین نقش یا به عبارتی نقش محوری را در گروه 1+5 ایفا می کند. آیا چنین موضع گیری از سوی مقام های این کشور می تواند بر دیگر اعضای این گروه تاثیر بگذارد؟

**خرم: سایر اعضا نیز در این موضع گیری وزیر امور خارجه ی آمریکا شریک هستند. آن ها قصد ندارند تا ابعاد نظامی احتمالی که مربوط به گذشته است را به معضلی میان ایران و 1+5 تبدیل کنند. آن ها تمایل دارند با ایران به توافق دست یابند و در این زمینه (پی ام دی) تهران با آژانس به رفع مشکل بپردازد.



***ایرنا: در شرایط کنونی می توان به امضای توافق نهایی خوشبین بود؟

**خرم: به نظر من همه چیز آماده است تا توافق جامع بین دهم تا بیستم تیرماه صورت بگیرد.

*گفت و گو از:حسن شکوهی نسب (گروه پژوهش و تحلیل خبری)