مهریه‌های عجیب؛یک کیلوبال مگس ودوتاچشم داماد!

  تدبیر24: لابد در خبرهای روزنامه‌ها و پیام‌های شبکه‌های اجتماعی گهگاه خوانده‌اید که بعضی‌ها با مهریه کلاشی می‌کنند و بعضی‌ها بندبازی و بعضی‌ها هم حقیقت مهریه را از مسیر اصلی آن جدا کرده‌اند؛ خبرهایی از دست خبرهای ذیل را شاید تاکنون بارها و بارها خوانده باشید. خبرهایی که حکایت از نزول جایگاه خانواده به بهانه حفظ، بقا و دوام آن دارد... 

خبر یک: ازدواج‌ یا کلاهبرداری؟! 

مهریه دربین برخی زنان ابزاری برای استقلال اقتصادی شده و راحت‌ترین راه کسب این استقلال را گرفتن مهریه می‌دانند، اما درواقع نمی‌دانند که این مسأله نوعی زورگویی است. کلاهبرداری شیوه‌های مختلفی دارد که گاهی اقدام برخی دختران و زنان در اجرا گذاشتن مهریه پس از چندین‌بار عقد موقت یا دایم مصداق کلاهبرداری است. به نقل از تسنیم، جعفر بای، کارشناس آسیب‌شناسی با اشاره به کلاهبرداری بانوان در برخی ازدواج‌ها اظهار کرد: برخی بانوان به طمع مهریه و با هدف باج‌گیری و برنامه‌ریزی مشخص ازدواج می‌کنند که نیت آنها نه‌تنها تشکیل خانواده نیست بلکه به فکر درآمدزایی از طریق زورگیری هستند. وی درخصوص دلایل به اجرا گذاشتن مهریه از سوی برخی زنان بیان کرد. 

خبر دو: مهریه‌های عجیب! 

مهریه‌های عجیب و غریب گاهی شگفت‌انگیزتر از آن هستند که بتوانیم آنها را باور کنیم، مهریه‌هایی که اگر عاقبتشان به شکایت و دادگاه نرسد، شاید هیچ‌وقت از وجودشان با خبر نشویم! یکی از عجیب‌ترین مهریه‌های تاریخ ایران که چهار‌سال قبل در شعبه ٢٦٤ دادگاه خانواده به اجرا گذاشته شده، یک‌کیلو بال مگس بود! ‌سال ١٣٨٦ بود که زنی با مراجعه به دادگاه خانواده به قاضی گفت، تنها درصورتی حاضر به طلاق می‌شود که همسرش یک‌کیلو بال مگس مهریه او را بپردازد! او که سومین ازدواج خود را شکست خورده می‌دید، دلیل جدایی از همسرش را فریبکاری او عنوان کرد و گفت: «همسرم به‌رغم متاهل‌بودن، با من ازدواج کرده و حالا من تا مهریه‌ام را نگیرم از زندگی‌اش بیرون نمی‌روم!» 

اما عجیب‌تر از بال‌مگس، مهریه زن دیگری است که به دادگاه رفت و گفت: همسرم به‌اصول و قواعد زندگی‌ مشترک پایبند نیست، به همین دلیل خواهان طلاق و دریافت مهریه ٥/١تنی گل‌مریم هستم. یا زن دیگری که چشم‌های شوهرش را از دادگاه خواست! او عروس یک خانواده ثروتمند شده بود که ٥هزار سکه مهرش کرده بودند اما کابوس تکرار زندگی خواهر مطلقه‌اش دست از سر او برنمی‌داشت. بنابراین بعد از عقد از همسرش خواست تا چشم‌هایش را مهر او کند. زن جوان می‌گفت دلش می‌خواهد مهریه‌اش آن‌قدر خاص و تعهد‌آور باشد که شوهرش هیچ‌گاه نتواند از قیدوبند آن خودش را رها کند. بنابراین یک ماه بعد از عقد به دفترخانه رفتند و قرار گذاشتند بدون اطلاع خانواده‌ها، یک بند دیگر به مهریه اضافه کنند: چشم‌های آقای داماد! اما چند ماه بعد ورق برگشت و اختلافات آن دو شروع شد تا جایی که چاره‌ای جز طلاق نماند. البته قاضی دادگاه اعلام کرد که طبق قانون شرع، اعضای اصلی بدن قابل جداکردن نیست و تعهد مالی ایجاد نمی‌کند، چون چشم زمانی که زنده و قابل استفاده برای فرد باشد، باارزش است و نمی‌تواند مورد رهن و گرو قرار بگیرد. ضمن آن‌که مهریه همان است که عقد براساس آن صورت گرفته و داماد فقط محکوم به پرداخت پنج‌هزار سکه طلا است. 

اما فلسفه و تعریف مهریه چیست که این‌قدر به بیراهه رفته‌ایم که نمی‌دانیم با خواندن اخبار فوق گریه کنیم یا بخندیم؟ 

مهریه چیست؟ 

مهریه به مالی گفته می‌شود که مرد هنگام وقوع عقد نکاح به همسر خود می‌پردازد یا مکلف به پرداخت آن می‌شود. اگرچه مهریه در زمان معاصر مختص مسلمانان است، اما برخی محققان به شواهدی تاریخی از ایران قبل از اسلام، یونان‌باستان و نیز آیین یهودیت اشاره می‌کنند که نشان‌دهنده سابقه پرداخت مبلغی پول از طرف داماد به عروس (یا پدر عروس) در زمان ازدواج است. 

مهریه و شرایط آن 

مرد هنگام اجرای صیغه نکاح، چیزی را به همسرش تقدیم می‌کند که در اصطلاح «مهریه» یا صداق نامیده می‌شود. این هدیه و بخشش که از طرف مرد انجام می‌شود، امروزه به هدف پایبندی به زندگی مشترک و ارتباط زناشویی یا ضامنی برای حق طلاق زن است. در آموزه‌های دینی برای مهریه، مقدار معینی تعیین نشده‌است، بلکه این امر به توافق زن و مرد بستگی دارد. همچنین در نوع مهریه نیز محدودیتی وجود ندارد و هر چیزی که ارزش اقتصادی و اجتماعی داشته باشد، می‌تواند مهریه قرار گیرد؛ همانند طلا، نقره، املاک، پول‌های رایج، لوازم زندگی و حتی آموزش قرآن یا آموزش مهارتی ویژه.

مهریه در ایران 

در بسیاری اوقات، مهریه دختران مسلمان ایرانی بر مبنای سکه‌های طلا تعیین می‌شود؛ از ‌سال تولد دختر گرفته تا شمار ائمه یا سوره‌های قرآن‌کریم به‌عنوان تعداد سکه‌های مهریه دختران بریده‌می‌شود. 

براساس تحقیقی در‌سال ۱۳۸۷ در مرکز مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه از بیش از ۱۲۰۰ زن و مرد متأهل بین ۱۸ تا ۴۰‌سال در حدود ۱۲ استان ایران نشان داده شده که میانگین مهریه به اعلام زنان ۳۵۰ سکه طلا و به اعلام مردان ۲۶۰ سکه طلا است. این پژوهش از رشد سریع میانگین مهریه در دهه ۸۰ حکایت داشته به‌طوری‌که در عرض ۵‌سال از میانگین ۳۰۰ سکه به ۴۵۰ سکه طلا رسیده‌است. البته مهریه‌هایی با مبنای ۱۲۴ هزار سکه طلا هم دیده شده‌است. 

در ایران برخی مردان به علت ناتوانی در پرداخت مهریه زندانی می‌شدند. اما بنا بر قانون حمایت از خانواده ۱۳۹۱ که در اسفند ۹۳ اجرایی شد، ناتوانی در پرداخت مهریه‌های بالای ۱۱۰ سکه، مشمول زندان رفتن مرد نمی‌شود و زندانی‌شدن مرد با توافق طرفین و قسط‌بندی مهریه حذف می‌شود. همچنین در‌سال ۱۳۹۰ دیوانعالی کشور در رأی وحدت رویه‌ای شماره ۷۲۲ پذیرش دادخواست اعسار به شکل دعوای تقابل را هم پذیرفت که به موجب آن فرآیند رسیدگی به اعسار به‌شدت تسریع‌یافته و امکان صدور دستور بازداشت بسیار کاهش پیدا کرد. منتقدان اشکالاتی از قبیل امکان دور زدن قانون، تضعیف ضمانت‌ اجرایی و قانونی مهریه، پنهانکاری و مخفی‌کردن اموال را بر این فرآیند وارد کرده‌اند.

 

در دیگر کشورها 

در عربستان، عرف مهریه ۱۴‌هزار دلار است. در جمهوری‌آذربایجان، میانگین نرخ مهریه درحدود ۲۰۰۰ منات برآورد می‌شود. میانگین نرخ مهریه درمیان اقوام مختلف کشور هند در حدود ۱۰۰‌هزار تا یک‌میلیون و ۵۰۰‌هزار روپیه تعیین می‌شود. در ترکیه نیز نرخ مهریه به‌طور متوسط ۳۵‌هزار لیر است. در مناطق مختلف چین در میان اقوام مختلف، نرخ مهریه حدود ۱۰۰‌هزار یوان تخمین زده می‌شود. در عمان نرخ مهریه در حدود ۱۰‌هزار ریال عمان است. 

مهریه در اسلام 

براساس فلسفه اولیه تعیین مهریه، مهر نوعی هدیه، پیشکش، نحله، اعطای بدون عوض و از روی صداقت (صداق) به‌صورت نقدی با تأکید بر معادل و ویژگی معنوی و فرامادی آن بوده است. برخی منابع مانند تفسیر نمونه نتیجه می‌گیرند «صدُقاتهن» از ماده «صداق» است و بدان جهت به مهر «صداق» یا «صدُقه» گفته می‌شود که نشانه راستین بودن علاقه مرد و محبت او به زن است. همچنین کلمه «نحله» به‌گفته راغب اصفهانی از «نحل» به معنای زنبورعسل است؛ چون زنبورعسل بدون توقعی عسل خود را می‌بخشد، کلمه «نحله» دلالت دارد که فلسفه مهریه، تقدیمی، پیشکشی، عطیه و هدیه است. در اسلام مهریه متعلق به خود زن است نه والدین یا هر شخص دیگر. 

مهریه در فقه و حقوق اسلامی سه نوع مهم دارد:   

مهر المسمی 

مهر المسمی مهری است که زن و شوهر قبل از انعقاد عقد نسبت به مقدار و میزان آن توافق کرده و آن را در عقد ذکر می‌کنند. تعیین میزان مهر مطابق ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی منوط به تراضی‌طرفین است و محدودیتی در این خصوص در قانون پیش‌بینی نشده ‌است؛ و طبق ماده ۱۰۷۹ قانون‌مدنی، مهر باید بین طرفین تا حدی که رفع‌جهالت آنها بشود، معلوم باشد(ماده ۱۰۷۹ قانون‌مدنی). 

شرایط مهر المسمی:   

- دارای ارزش مالی و اقتصادی باشد. 

- قابل تملک و نقل و انتقال باشد. 

- مشخص و معلوم باشد. 

- معین و تصریح شده باشد. 

- دارای منفعت عقلایی و مشروع باشد. 

- شوهر قدرت تسلیم مهریه را داشته باشد. 

مهرالمثل 

اگر در زمان انعقاد عقد درباره مهریه توافق نشده یا این‌که مهریه نوعی تعیین شده که مطابق قانون نبوده، ولی عمل زناشویی بین زوجین رخ داده‌است، در این حالت براساس عرف و عادت محل و وضع خاص زوجه مانند تحصیلات، سن، شغل و امثال آن مهریه‌ای هم‌شأن زنان مشابه وی تعیین می‌شود که به این نوع مهریه مهرالمثل می‌گویند. 

مهرالمتعه 

در نکاحی که دایم بوده و مهریه ذکر نشده یا شرط عدم‌مهر شده باشد، زوج به زوجه مطلقه خود که با او نزدیکی نکرده ‌است، مهریه‌ای پرداخت می‌کند و این مهریه اصطلاحا مهرالمتعه گفته می‌شود. 

تفویض مهر 

اگر در عقد تعیین مهر به یکی از زوجین یا شخص‌ثالثی واگذار شود، صحیح است و به آن تفویض‌مهر گویند. 

کارکرد‌هاي منفي افزايش مهريه 

افزايش سن ازدواج: براساس يک تحقيق ٧٨‌درصد جوانان مهريه سنگين را موجب گريز از ازدواج مي‌‌دانند که اين امر خود به مشکلات ديگر مي‌‌انجامد. با توجه به بلوغ زودرس جنسي در جامعه، طولاني‌شدن زمان ازدواج و عدم تأمين نيازهاي روحي و جسمي جوانان، مشکلات روحي و ناهنجاري‌هاي اجتماعي را به‌دنبال دارد و به ايجاد بحران‌هاي شخصيتي و اجتماعي منتهي مي‌شود. ازجمله اين ناهنجاري‌ها، گرايش به ارتباطات غيرمتعارف دختر و پسر، افسردگي و اختلالات جنسي است. 

تغيير در نوع همسرگزيني: قيمت‌‌هاي سرسام‌آور يكي از مهم‌ترين دلايل گرايش جوانان به ازدواج با خارجي‌ها و مهاجران به‌شمار مي‌رود و همين مسأله نيز می‌تواند به بروز فساد اخلاقي در كشور منجر شود. 

كاهش نرخ ازدواج: افزايش هزينه‌ها باعث شده تا جوانان از ازدواج خودداري كنند و تعداد زنان و مردان مجرد به‌شدت افزايش يابد. 

ايجاد خصومت و دشمني: از طرف ديگر نزاع‌ها بر سر مهريه نتيجه‌اي شوم دارد و به‌جاي آن‌که محبت زوجين را بيفزايد، دشمني و عداوت مي‌آفريند و به‌عوض اين‌که نهال دوستي بکارد و دل‌ها را به‌هم نزديک سازد، تخم نفرت کاشته و قلب‌‌ها را از هم دور مي‌کند. 

تحمل اجباري زندگي‌هاي تصنعي: از ديگر پيامد منفي مهريه‌هاي سنگين، اين است که برخي زندگي‌ها به‌رغم تمايل باطني زن و شوهر به ادامه آن، همچنان در حالت کاملا تصنعي ادامه مي‌يابد. مرد توان پرداخت مهريه را ندارد و زن بر دريافت آن اصرار مي‌‌ورزد. چنانچه خانواده‌اي دچار بحران شود، بالا بودن مهريه‌ها مردان را مجبور مي‌کند تنها شکلي بي‌روح و جان از خانواده را حفظ کرده و به يک زندگي جهنمي ادامه دهند يا در صورت تمايل به طلاق چنان فضا را بر زن سخت بگيرند که با ميل خود مهريه را بخشيده و خود را از زندان خانواده نجات دهد. 

احتمال سوداگري: برخي از دختران با انجام چند ازدواج و طلاق با مهريه سنگين پس از چند‌سال به ثروت غيره‌منتظره‌اي دست مي‌‌يابند و شوهران آنها به اصطلاح چنان خانه‌خراب مي‌‌شوند که قدرت دوباره‌سازي آن را نخواهند داشت. 

تحت‌الشعاع قرارگرفتن ارزش‌هاي ديني: مشکل بسياري از اين سنخ تحليل‌ها، عدم تفکيک درست ميان نگرش دين به اين سنت با نگرش عرف متشرعان به آن است. بدون ترديد ميان اين دو نگرش و اهداف و غايات موردنظر آنان ناهمگوني‌‌ها و تفاوت‌هاي آشکاري وجود دارد و ارایه هرگونه تفسير واقع‌بينانه مستلزم بذل توجه عميق به اين تمايزات است. اگر بسياري از تحليل‌‌هاي ارایه شده، با نگرش عرف متشرعان و نوع مواجهه آنها با اين سنت سازگاري و انطباق داشته باشد، با ديدگاه دين دراين‌باره جدايي کامل دارد؛ به همين جهت، سفارش به سبک گرفتن مهريه به‌عنوان يک هديه با انتظار تأمين آثار موردنظر عرف، ناسازگاري آشکاري دارد كه علت آن ضميمه‌کردن نابجاي دو ايده، از دو الگو با ويژگي‌هاي متمايز است. 

ديگر اين‌‌که در نگرش اسلام، حقوق، بستر خاص خود را دارد و هيچ‌گاه از آن به‌عنوان ابزاري درجهت پرکردن خلأ‌‌هاي اخلاقي استفاده نشده است. آنچه از رويه دين در اين خصوص استنباط مي‌شود، عکس اين جريان، يعني استفاده از اخلاق به‌عنوان ضامن اجراي درست قواعد حقوقي، پرکردن فاصله‌ها و خلأ‌هاي حقوقي و در نتيجه وصول به مراتب بالاي قانون‌‌گرايي و قاعده‌مندي ازجمله پيامد‌هاي التزام عملي به معيار‌ها و ضوابط اخلاقي و به‌طورکلي، تحقق اخلاقيات است. 

ازجمله تدابيري که مي‌توان در راستاي پيشگيري از مشکلات مهريه اتخاذ کرد، عبارت است از:  

١- در تعيين ميزان مهريه جهت پيشگيري از مشکلات بعدي حد اعتدال رعايت شود، زيرا سبک‌بودن مهريه نيز در وضعيت امروزي مشکلات خاص خود را دارد. 

٢- قراردادن اعيان(زمين، خانه،‌ طلا و...) به‌عنوان مهريه مي‌تواند مانع كاهش ارزش مالي مهريه در طول زمان شود. 

٣- پرداخت مهريه در آغاز زندگي مشترک موجب مي‌‌شود هرکس به اندازه توان خود اقدام به تعيين مهر کند، زيرا يکي از دلايل افزايش مهريه، نسيه‌بودن است. 

٤- برخي کارشناسان معتقدند، پرداخت مهريه مشروط به عندالاستطاعه باشد مشروط نه عندالمطالبه. اين امر مي‌تواند مانع استفاده ابزاري زنان سوداگر از مهريه شود. 

٥- پيشنهاد ديگر اين است که در خانواده‌هايي که احتمال عصيان نسبت به قانون وجود دارد، از طريق شرط ضمن عقد، کسي را در اين زمينه ضامن قرار دهند تا در صورت استنکاف زوج از پرداخت مهريه، ضامن، پرداخت آن را ضمانت کند. 

٦- رسانه‌‌هاي جمعي و مراكز بيمه درخصوص گسترش فرهنگ بيمه مهريه تلاش کنند تا امكان دستيابي معقول زن به مهريه‌اش ميسر شود.