صنعت پالایش و پخش ایران به دنبال حضور در بازارهای جهانی

تدبیر24:نیاز روزافزون کشور در بخش های خانگی، صنعتی و حمل و نقل به سوخت، لزوم خودکفایی در تولید سوخت مورد نیاز، دارابودن عنوان دارنده یکی از بزرگترین ذخایر طبیعی نفت و گاز و نیاز فوری صنایع پالایشی کشور به افزایش توان کمی و کیفی محصولات تولیدی از صنعت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، صنعتی حساس در بدنه وزارت نفت ساخته است که امروز به دوران پساتحریم می اندیشد، صنعتی متین که تمامی تلاش خود را به کارگرفت تا آثار تحریم های ناعادلانه که سنگین ترین آن ها بر پیکره این صنعت فرود آمد، نه تنها تحمل کرده، بلکه از آن پلی بسازد برای دستیابی و اتکا به توانمندی و دانش فنی متخصصان داخلی و شاهد این مدعا ساخت و راه اندازی واحدهای پیشرفته پالایشگاهی در طرح های توسعه ای پالایشگاه های کشور و ساخت تجهیزات پالایشگاهی موردنیاز و در برخی موارد کاتالیزورهای مورد نیاز این صنعت بوده است که همه دستاورد پایداری در شرایط تحریم بود؛ اما اکنون که ایران مصمم و موفق شده است تا حقوق خود را به همه جهانیان با دیپلماسی متکی بر منطق، ادب و احترام و هوشمندی ثابت کند، صنایع نفتی ایران منتظر است تا پس از لغو کامل تحریم ها، علاوه بر توسعه صادرات فرآورده های نفتی ایران، از طریق سرمایه گذاری در طرح ها و انعقاد قراردادهای جدید، شاهد رونق صنایع پالایشی کشور نیز باشند.

شهاب الدین متاجی، مشاور وزیر نفت و مدیر برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش ایران در باره فرصت های ایجاد شده پس از توافق هسته ای می گوید: «برخي سرمایه گذاران خارجی مذاکراتی داشته اند و پروژها برای آن ها هم تعریف شده و اعلام آمادگی کرده اند تا به محض رفع کامل تحریم ها همکاری را آغاز کنند. لازم است موارد و پروژه هایی كه داراي توجيه فنی و اقتصادی برای سرمایه گذاری است، تعريف شود تا برای سرمایه گذاران خارجی از جذابیت کافی برخوردار باشد.»

وی اضافه می کند: «پروژه هاي مربوط به كاهش نفت كوره و فرآورش مواد سنگين براي توليد فرآورده هاي سوختي و پتروشيمي از مواردي هستند كه مي توان به سرمايه گذاران داخل و خارجي عرضه كرد.»

متاجی درباره اولویت های برنامه های شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران در دوران پساتحریم می گوید: «یکی از برنامه های شرکت تبدیل منطقه جاسک به یک منطقه صنعتی با محور انرژی است. در بندر جاسک یک طرح توسعه داریم که موتور محرکه آن طرح بخش انرژی مخصوصا نفت است. اولین کار احداث یک مخزن ذخیره نفت خام است که توسط سرمایه گذار بخش خصوصی انجام می شود که در مرحله اول، ذخیره سازی 10 میلیون بشکه نفت برای صادرات انجام می شود. آماده جذب سرمایه گذار در این بخش هستیم. در کنار این طرح، خط لوله ای با طول حدود يك هزار کیلومتر، با قطر 42 اینچ و با هزینه 1 میلیارد و200 میلیون دلار درحال احداث است؛ که هزینه آن توسط دولت پرداخت می شود و طراحی مفهومی این خط انجام و طراحی بنيادي آن درحال انتخاب مشاور است. هزینه احداث مخازن هم در حال حاضر 250 میلیون دلار پیش بینی می شود، طرح بعدی ایجاد یک منطقه صنعتی اقتصادی در جاسک است با احداث مخازن نفتی و پايانه نفتي شروع مي شود.

احداث یک مجتمع پالایشی و انتقال پالایشگاه بهمن گنو از بندرعباس به جاسک طرح دیگری است و سرمایه گذار موافقت خود را با این طرح اعلام کرده است. اولویت باید برای توسعه پالایشگاه های موجود باشد زیرا توان بالقوه دارند تا با هزینه کمتر و استفاده کمتر از نفت خام، محصولات نفتی بیشتری تولید کنند و از تولید محصولاتی که مصرفی در دنیا ندارد جلوگیری شود و بتوانيم به قانونی که در مجلس تصویب شده مبنی بر کاهش مصرف سوخت مایع تولید پالایشگاه ها ، جامه عمل بپوشانیم. اولویت بعدی ایجاد پالایشگاه های جدید است. برای تولید روزانه 300هزار بشکه محصولات نهایی قابل مصرف نیاز است از پالایشگاه های موجود استفاده کنیم. درحال حاضر نزدیک به روزانه 500 هزار بشکه نفت کوره داریم که قابل تبدیل به محصولات کیفی است.»

توسعه صادرات فرآورده های نفتی

تحریم فروش فرآورده های نفتی ایران یکی از مهم ترین تحریم ها علیه ایران بود که موجب از دست دادن بسیاری از فرصت های سرمایه گذاری برای کشور شد؛ امروز اما با توسعه صنعت گاز و جایگزینی آن با فرآورده های نفتی در بسیاری از بخش های خانگی و صنعتی، می توان از ظرفیت آزادشده فرآورده های نفتی کشور، جهت توسعه صادرات استفاده کرد.

تضمين امنيت انرژي داخلي و حضور پايدار در عرصه بازارهاي منطقه اي و بين المللي، افزايش ارزش افزوده از طريق تكميل زنجيره ارزش و بالا بردن سطح صادرات فرآورده هاي نفتي، ايجاد تنوع در روش هاي فروش، دستيابي به جايگاه همتراز شركت هاي مهم پالايشگاهي جهان به منظور حضور پايدار در بازارهاي منطقه اي و بين المللي، مشاركت بخش خصوصي، توسعه صنعت بانكرينگ و لحاظ كردن "كيفيت" مورد نياز آينده و صدور دستورالعمل جامع خدمات سوخت رساني به كشتي ها و همگرايي و تقارب با كشورهاي توليدكننده و مصرف كننده انرژي در پي برقراري تعامل مؤثر و سازنده جهت برقراري مجدد سوآپ فرآورده هاي نفتي (نفت گاز، نفت كوره و گازمايع) ، اين عمليات از كشورهاي حاشيه شمالي و در جنوب به عراق و افغانستان انجام مي گيرد ، توسعه شبكه گاز رساني به نيروگاه ها و اقصي نقاط كشور و امكان پذير شدن بيشتر صادرات فرآورده هاي نفتي مايع از جمله برنامه های صنعت پالایش ایران برای توسعه صادرات فرآورده های نفتی است.

مدیر برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش ایران در تشریح این برنامه های می گوید: «برای گسترش صادرات از شرکت های توانمند در زمینه بانکرینگ دعوت به همكاري شده است و طبق ضوابط معینی قرارداد بانکرینگ با آنها بسته و این سبب می شود از این نظر که نوعی صادرات است پیشرفت بهتری داشته باشیم. در کشورهای همسایه مثل افغانستان و عراق با توجه به نیازی که به نفت گاز و نفت سفید دارند، صادرات را آغاز کرده ایم و نسبت به سال گذشته پیشرفت خوبی داشته ایم. برنامه بعدی ما این است که باتوجه به کیفی سازی که انجام می دهیم محصولات اضافی را در بازاهای بین المللی غیر از کشورهای همسایه به فروش برسانیم. این امر ما را ملزم می کند کیفی سازی را با شدت و قاطعیت بیشتری به پیش ببریم، در غیر این صورت مجبوریم ظرفیت پالایشی را نسبت به میزان مصرف و یا صادرات کاهش دهیم که این امر باعث می شود نتوانیم از سرمایه گذاری های انجام شده بیشترین بهره برداری را انجام دهیم. یکی از مشکلات این صنعت به ویژه پالایشگاه ها، سرمایه گذاری کمتر بر روی این صنعت است. استاندارد جهانی مخصوصا نفت کوره دارای استانداردهای سخت تری نسبت به گذشته هستند درحال حاضر 3.5 درصد گوگرد در نفت کوره مجاز است اما طبق برنامه سایر کشورها این میزان باید به 1 درصد کاهش پیدا کند. بر این اساس پروژه های کیفی سازی به زودی انجام خواهد شد.

افزایش توان ظرفیت پالایشی کشور

متاجی اظهار داشت : «براساس طرح نوسازی و بهینه سازی سیستم ها و تجهیزات پالایشگاهی در برنامه پنجم توسعه ایران قرار بود در پالایشگاه آبادان سیستم های قدیمی برچیده و سیستم های جدید جایگزین شود، همچنین فرآیند هایی که محصولات کیفی تولید می کنند در آنجا تاسیس شود. برای انجام این پروژه حدود 3 میلیارد دلار هزینه نیاز است و درصورت اجرای این پروژه محصولات این پالایشگاه به استاندارد یورو5 تبدیل و تولید نفت کوره پالایشگاه آبادان که باعث زیان دهی این واحد می شود كاهش داده مي شود. عدم تامین به موقع منابع مالی باعث شده که این پروژه تاکنون انجام نشود. اما در سال جدید با توجه به بودجه 650 میلیون دلاری که برای این پروژه اختصاص داده شده، طرح های مربوط به بهینه سازی محصولات را آغاز کرده ایم. با این بودجه از کیفی سازی نفت گاز شروع و به تدریج امور مربوط به سایر واحدها را انجام خواهیم داد.

درحال حاضر محصولاتی مثل نفت سفید و نفت گاز را می توانیم صادر کنیم و با راه اندازی فاز اول پالایشگاه خلیج فارس در تولید بنزین به خودکفایی می رسیم. مرحله بعدی رساندن کیفیت محصولات در حد استاندارد جهانی برای عرضه به سایر کشورها است. اگر غیر از این باشد امکان صدور محصولات به طور دائم وجود نخواهد داشت و یا با توجه به کیفیت، با قیمت پایین تری خریداری خواهد شد. مرحله بعدی کیفی سازی و سودآور کردن پالایشگاه ها است. زمانی تمام سعی و تلاشمان این بود محصولات را به قدر کافی برای رفع نیاز کشور تولید کنیم. حالا که به این هدف رسیده ایم، هدف بعدی ما رسیدن پالایشگاه ها به سودآوری و عدم نیاز به كمكهاي مالی برای جبران كمبودهاست . بنابراین با تعریف پروژه های بهينه سازی رسیدن به مرحله سودآوری هدف بعدی ما است. در حال حاضر از دو راه به پالایشگاه ها کمک می کنیم یکی با تخفیف 5درصدی برای تامین خوراک و دیگری با درنظر نگرفتن کیفی سازی محصولات است.»

اختصاص 30 درصد سود پالايشگاه ها به كيفي سازي

بر اساس الحاق تبصره (2) به ماده (5) آيين نامه اجرايي بندهاي "الف" و "ي" تبصره (2) ماده واحده قانون بودجه سال 1393كل كشور، در صورتي كه شركت‏هاي پالايشي مطابق برنامه زمان‏بندي مورد تأييد و نظارت وزارت نفت حداكثر در يك دوره پنج ساله (تا پايان سال 1398) شاخصه‏هاي اصلي كيفيت پنج فرآورده اصلي و سوخت هوايي را بر اساس استانداردهاي وزارت نفت ارتقاء و هر ساله با تصويب مجمع عمومي خود حداقل به ميزان (30) درصد از سود سالانه را به حساب اندوخته سرمايه اي جهت اجراي پروژه كيفي سازي منظور نمايند، وزارت نفت مكلف است مبناي محاسبه قيمت پنج فرآورده اصلي و سوخت هوايي را مطابق سال 1393 بدون اعمال قاعده كيفي سازي تعيين نمايد.»

مهندس متاجی درباره کیفیت فرآورده های نفتی تولیدی در ایران می گوید: «برای رسیدن به کیفیت موردنظر، از پالایشگاه ها خواستیم تا 30 درصد از سودشان را که از این طریق به دست می آید، برای سرمایه گذاری ذخیره کنند. بنابراین، این یکی از روش های تامین مالی برای کیفی سازی است. بنابراین قیمت محصولات با ارتقاء کیفیت افزایش یافته و به سودآوری پالایشگاه ها کمک می کند و انتظار می رود که با سرمایه گذاری کیفیت محصولات ارتقاء یابد و نوع محصول ها باید منجر به سودآوری شود چرا که نمی شود یک تاسیساتی همواره نیاز به کمک داشته باشد. از طرفی براساس قانون اصلاح الگوی مصرف پالایشگاه ها باید به گونه ای عمل کنند که در طول برنامه 10 درصد از مواد سنگین یا سوخت نفت کوره (قیر) را کاهش دهند؛ چون در حال حاضر حدود 30 درصد از محصولات پالایشگاه ها قیمتی کمتر از قیمت ماده اولیه(نفت خام) را دارند. بنابراین برای جبران زیان ناچارند قیمت خوراک را کاهش دهند. این مساله در نهایت منجر به بروز خسارت ملی می شود. وقتی يك میلیون و 800 هزار بشکه نفت خام را تسویه می کنیم و برای سودآوری قیمت خوراک را کاهش می دهیم یعنی از لحاظ ملی دچار زیان شده ایم. بر این اساس پالایشگاه ها موظف شده اند تولید نفت کوره را کاهش دهند و تا اجرای برنامه ششم باید مجموعه تولید سوخت مایع و مواد سنگین از حدود 30 درصد به حدود 15 درصد برسد.

در پالایشگاه بندرعباس هم پروژه کیفی سازی محصولات درحال انجام است و پیش بینی می شود تا پایان سال هم بنزین سازی و هم سولفوزدایی نفت گاز و نفت سفید وارد سرویس شود. درصورت رفع مشکلات برای ورود تجهیزات این پروژه، كار راه اندازي آغاز خواهد شد. برای سودآور کردن این پالایشگاه نیاز به سرمایه گذاری خارجی است. به دلیل اینکه کیفی سازی هزینه ای بیش از 2 تا 3 میلیارد نیاز دارد که درمورد همه پالایشگاه هم همین امر صدق می کند.»

صنعت پالایش ایران به خارج از مرزها می رود

به طور خلاصه می توان گفت با شرایط مثبت به وجود آمده صنایع پالایش و پخش کشور با ترسیم یک نقشه راه قوی و دقیق، در نظر دارد افق های روشنی پیش روی این صنعت گشوده و علاوه بر حضور پررنگ در بازارهای هدف جهانی، گام های موثری در جهت توسعه سرمایه گذاری های داخلی و خارجی در زمینه توسعه پالايشگاه هاي موجود و احداث پالايشگاه هاي جديد بردارد.

گسترش تعاملات انرژي با كشورهاي داراي منابع انرژي در حوزه درياي خزر،‌ خليج فارس و ديگر مناطق جهان، احداث پالايشگاه هاي جديد در داخل كشور با اولويت سرمايه گذاري بخش خصوصي، احداث پالايشگاه در كشورهاي خارجي و يا مشاركت در پالايشگاه هاي خارج از كشور با استفاده از خوراك نفت خام و ميعانات گازي ايران، افزايش خوراك ميعانات گازي، ارتقاء پالايشگاه ها در جهت افزايش توليد فرآورده هاي با ارزش بيشتر و كاهش توليد نفت كوره بر اساس ماده 59 قانون اصلاح الگوي مصرف، ايجاد خطوط لوله انتقال فرآورده هاي نفتي و تأسيسات جانبي با كشورهاي همسايه در جهت كاهش هزينه هاي حمل و نقل زميني/دريايي و تسريع در انتقال فرآورده، ايجاد مخازن ذخيره سازي مشترك فرآورده هاي نفتي در كشورهاي هدف با استفاده از ظرفيت هاي پالايشي جديد ايجاد شده و حضور در بازارهاي هدف از طريق ايجاد دفاتر نمايندگي به منظور بازاريابي فرآورده هاي نفتي و پيگيري پروژه ها و همكاري هاي دوجانبه از جمله اهداف صنایع پالایشی ایران به شمار می رود که امید است به زودی آفتاب روشنی آن بر صنعت نفت کشور و صنایع نفت و گاز دنیا تابیده شود.