دفاع صحیح از حقوق حجاج جان‌باخته

محمدعلی سبحانی - از حادثه هولناک منا که به جان‌باختن تعداد زیادی از حجاج خانه خدا، به‌ویژه هم‌وطنان عزیزمان انجامید، نزدیک به دوروز می‌گذرد اما همچنان ابعاد تازه‌ای از آن، در حال مشخص‌شدن است. درباره «قصور» و «تقصیر» دولت عربستان و احتمال «رقابت‌های داخلی» نیز مباحث بسیاری مطرح شده است. سردبیر القدس‌العربی، هیأت حاکمه جدید عربستان را در این رویدادها مقصر می‌داند. عده‌ای می‌گویند دولت عربستان بیش‌ازحد درگیر ماجرای «پروتکل»‌های تشریفاتی بوده و به‌خاطر ورود میهمانان رسمی به منا، پیش‌بینی لازم صورت نگرفته و کاروان مذکور را از مناطقی عبور داده‌اند که متعلق به حجاج بوده است. فراتر از این مسائل، سوءمدیریت مسئولان عربستان در حج امسال تا حد زیادی مشخص است.  این مسئله هم نباید از نظر دور داشته شود که عربستانی‌ها برای حج، اهمیت بسیاری قائل هستند و برگزاری موفق آن را برای بهبود وجهه خود در جهان و دنیای اسلام، یک امر جدی می‌دانند. دراین‌باره، کمیته‌هایی تشکیل شده و قرار است مسئولان مرتبط در وزارت امورخارجه هم به محل حادثه اعزام شوند تا تحقیقات جامعی پیرامون آن صورت بگیرد. مراسم عبادی حج، هنوز به پایان نرسیده و هزاران‌نفر از حجاج ایرانی همچنان در مکه و مدینه حضور خواهند داشت. از همین هفته، عملیات بازگشت حجاج آغاز می‌شود و این مسئله باید در کنار بازگرداندن اجساد عزیزانمان و البته مجروحان حادثه صورت گیرد. نگارنده در سال ١٣٦٦ مسئول ستاد وزارت خارجه در مدینه بودم و چه پیش از حادثه جمعه خونین سال ١٣٦٦ و چه پس از آن، شاهد فضای خاص آن مقطع در عربستان علیه کشورمان و حجاج ایرانی بودم. پیروزی‌های رزمندگان ما در جنگ و رسیدن آن به نقطه تعیین‌کننده، نوعی فضای جنگ روانی در بین مأموران سعودی و حتی مردم آن شهرها در مورد ایرانیان ایجاد کرده بود. نکته دوم، مدیریت فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی است. همان‌طور که در پیام مقام معظم رهبری نیز آمده است، این حادثه در سطح جهان اسلام رخ داده و هنوز زوایای آن به‌طور دقیق و با حضور تیم‌های کارشناسی بررسی نشده است. اگرچه افکار عمومی کشورمان به‌خاطر ازدست‌رفتن جان ده‌هانفر از حجاج ایرانی و البته سایر مسلمانان جریحه‌دار شده و باید مسئولان عربستان پاسخ روشنی در باب چرایی بروز این حادثه و کاستی‌های امداد‌رسانی و... ارائه کنند اما اگر کسی در یک شبکه اجتماعی نوشت دیدم که خودش شاهد فلان اتفاق در صحنه بوده، نباید به همین سادگی مبنای تحلیل قرار گیرد و دیدگاه‌های غیرکارشناسی و مردمی، به‌عنوان «فکت» ما ارائه شود. این حق کاملا برای ما محفوظ است که دولت عربستان را مسئول و پاسخ‌گو بدانیم اما در این فاجعه هولناک، در کنار همه کشورهای اسلامی قرار بگیریم. در میان مسئولان حج عربستان، این فرهنگ که در هنگام وقوع حادثه از تیم‌های مسئول سایر کشورها مستقر در مکه استفاده شود، وجود ندارد. مدیریت حج در عربستان ضعیف است و نگارنده در همان سال ٦٦ که پادشاه فعلی عربستان، امیر مدینه بود، در ملاقات با وی و سایر سطوح حاکمیتی، تفاوت‌های معناداری میان افراد و مسئولان مختلف این کشور مشاهده کردم. در حوزه حج، افراد سنت‌گرا و غیرقابل‌نفوذ از منظر بحث و استدلال منطقی مسئولیت داشتند بنابراین در امور مختلف - حتی بر سر اینکه آب‌رسانی و یخ‌رسانی به حجاج در گرمای تابستان آن سال‌ها صورت گیرد- امکان رسیدن به تفاهم با آنها نبود. آنچه در این شرایط حائزاهمیت است، پرهیز از دامن‌زدن به فضای طایفه‌گری و میدان‌ندادن به افراد مشخص و مغرضی است که در «سطح» می‌مانند و مسائل را فرقه‌ای می‌کنند. با توجه به مشکلاتی که در خاورمیانه وجود دارد، سیاست رسمی جمهوری اسلامی ایران، کاهش تنش‌های منطقه‌ای و فرقه‌ای و تأکید بر وحدت جهان اسلام با صلابت و نقش فعال در صیانت از منافع ملی در منطقه است. هشتگ‌ها و کمپین‌هایی که به اسم عربستان در حال دامن‌زدن به فضای ضدایرانی است می‌تواند کار عناصر وهابی یا تکفیری باشد که اتفاقا همسو با برخی تندروهای داخلی به‌دنبال ایرانی- عربی‌کردن این فاجعه است که همه دنیای اسلام را تحت‌تأثیر قرار داده و برخی حجاج مسلمان تبعه اروپا هم در آن جان باخته‌اند. باید پیشنهاد کنیم تا کارگروه مشترک اسلامی ذیل سازمان همکاری اسلامی برای بررسی این حادثه تشکیل شود و در کنار آن، همه ظرفیت دیپلماتیک، سازمان حج و زیارت، وزارت کشور و بعثه مقام معظم رهبری را برای پیگیری مطالبات بحق خود از دولت عربستان بسیج کنیم.