مدیریت تنش و اختلافات پیش نیاز حل بحران سوریه

تدبیر24 :مهدی جوکار - دور سوم نشست صلح سوریه از روز جمعه (نهم بهمن ماه) در شهر ژنو سوییس آغاز شده و قرار است دولت سوریه و مخالفان آن مطابق با قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل متحد بر سر تشکیل دولت انتقالی و اجرای آتش بس رایزنی کنند.
در این نشست، که با تلاش های «استفان دی میستورا» نماینده سازمان ملل متحد در امور سوریه و در ادامه 2 نشست پیشین موسوم به ژنو1 و 2 برگزار می شود، نمایندگان دولت سوریه و گروه موسوم به «هیات عالی مذاکرات» به عنوان نماینده گروه های مخالف دولت، حضور دارند.
روز نخست این نشست در حالی پایان یافت که تنها نمایندگان دولت دمشق حضور داشتند و هیات عالی مذاکرات به عنوان گروه اصلی مخالف دولت سوریه و یکی از طرف های اصلی ژنو3، غایب بود اما سپس اعلام شد این گروه روز یکشنبه (یازدهم بهمن ماه) به نشست ژنو ملحق می شود.
هیات عالی مذاکرات دربردارنده نمایندگان گروه های سیاسی و مسلح مخالف دولت سوریه است که در جریان نشست ریاض در عربستان –که در روزهای هجدهم تا بیستم آذرماه برگزار شد- برای شرکت در مذاکرات صلح سوریه تشکیل شده است.

غایب اصلی نشست ژنو3 مبارزان کرد سوری هستند که به این مذاکرات دعوت نشده اند. به نظر می رسد فشارهای ترکیه مانع از حضور گروه های کردی در ژنو3 شده است. در مذاکرات جاری، گروه های شرکت کننده در اتاق های جداگانه حضور خواهند داشت و مذاکرات با میانجیگری سازمان ملل انجام خواهد شد. انتظار می رود این مذاکرات تا 6 ماه ادامه یابد.

همانگونه که انتظار می رفت، برگزاری نشست ژنو3 با حضور دولت سوریه و مخالفان کار ساده ای نبود. مهم ترین چالشی که بر سر راه برگزاری این دور از گفت وگوها وجود داشت، فهرست گروه های سوری بود که اجازه شرکت در این گفت وگوها را داشتند. این مساله به دیدگاه های گوناگون کشورهای عربستان، ترکیه، آمریکا و روسیه در سوریه باز می گردد که منجر به تعریف های متفاوت این دولت ها از گروه های میانه رو شده است. این مساله را به ویژه در موافقت یا مخالفت با شرکت کردها یا گروه هایی مانند «جیش الاسلام» در نشست ژنو3 شاهد بودیم. همچنین مواضع برخی گروه های سوری و پیش شرط هایی که برای شرکت در مذاکره با دولت سوریه مطرح می کنند یکی از موانع اصلی برگزاری نشست ژنو3 بود به گونه ای که پیش شرط های برخی از این گروه مانع از حضور آن ها در روز نخست نشست ژنو شد.
به همین دلیل بود که این نشست چند بار به تعویق افتاد و تا آخرین لحظه نیز برگزاری آن در ابهام قرار داشت. به دلیل وجود چنین شکاف ها و اختلافاتی است که قرار است نمایندگان دولت سوریه و مخالفان در اتاق های جداگانه و با واسطه با یکدیگر گفت وگو کنند. وجود چنین اختلافاتی منجر به پیچیدگی زیاد نشست ژنو3 خواهد شد.
بنابراین، نشست اخیر را می توان دشوارترین مرحله حل بحران سوریه دانست و همانگونه که «بان کی مون» دبیر کل سازمان ملل متحد اعلام کرده است این دور از گفت وگوها می تواند آخرین امید حل بحران سوریه باشد. شکست در این دور از مذاکرات می تواند به ناامیدی از حل سیاسی بحران هم در طرف دولت سوریه، هم در جبهه مخالفان و هم میان کشورهای دخیل در بحران سوریه بیانجامد.
بر پایه چنین محاسباتی بود که با وجود مخالفت ها و پیش شرط هایی که گروه های معارض برای شرکت در نشست ژنو ابراز می کردند، دی میستورا تمام تلاش خود را برای جلوگیری از به تعویق افتادن دوباره تاریخ برگزاری نشست به کار برد. اعلام این مساله که این دور از گفت وگوها می تواند تا 6 ماه طول بکشد نیز در همین راستا قابل تحلیل است.
بحران سوریه که تاکنون فازهای متفاوتی را از ناآرامی مدنی تا پشتیبانی از گروه های تروریستی و جنگ نیابتی پشت سر گذاشته است، اکنون با یک تنگنای راهبردی مواجه شده و همگان به این نتیجه رسیده اند که تنها راه خروج از آن دستیابی به راهکار سیاسی است.
این بحران که به دلیل گسترش گروه های تکفیری- تروریستی به ویژه نوع داعشی آن به بحرانی در سطح منطقه و حتی جهان تبدیل شده، اکنون به عنوان مهم ترین بحران امنیتی بین المللی مطرح است و تداوم آن می تواند امنیت بین الملل را به خطر اندازد. به همین دلیل است که بازیگری چون آمریکا نیز تمرکز خود را بر حل این بحران با تکیه بر راهکار سیاسی قرار داده و از همپیمانان منطقه ای خود خواسته است که به راهکار سیاسی تن دهند.
با این حال، نشست ژنو3 با دشواری های بسیاری روبرو است و احتمال شکست آن دور از ذهن نخواهد بود. فشارهای سیاسی که برخی کشورها در پشتیبانی از گروه های مورد نظر خود وارد می کنند و پیش شرط هایی که گروه های مخالف مطرح می کنند می تواند منجر به بن بست رسیدن گفت و گوها شود.
گروه های مخالف در حالی از پیش شرط برای گفت وگو با نمایندگان دولت سوریه صحبت می کنند که ارتش توانسته است بخش های بسیاری از کشور را از کنترل تروریست ها خارج سازد و دست برتر را در عرصه میدانی کسب کند. به همین دلیل، انتظار قبول پیش شرط های غیرمنطقی گروه های مخالف می تواند به مانعی اساسی بر سر راه گفت وگوها تبدیل شود.
از سوی دیگر، دعوت نشدن کردها به معنای نادیده گرفتن بخش بزرگی از نیروهای مبارز در سوریه است که از توان رزمی بالایی در مقابل تروریست ها برخوردارند و سهمی از قدرت عملیاتی در عرصه میدان نبرد را در اختیار دارند. بنابراین، هرگونه توافق سیاسی بدون در نظر گرفتن کردها ناکام خواهد ماند. این در حالی است که اختلاف میان کشورهای منطقه را نیز باید به عنوان یکی دیگر از موانع حل و فصل بحران سوریه به شمار آورد که می تواند بن بست در نشست ژنو را در پی داشته باشد.
بنابراین در یک جمع بندی کلی باید گفت نشست ژنو3 می تواند مهم ترین گام برای عملیاتی شدن صلح در سوریه به شمار آید که در صورت شکست آن، بن بست بزرگی در گفت وگوهای صلح سوریه ایجاد خواهد شد. به همین دلیل، مدیریت تنش ها و اختلافات و کنترل فشارهای وارد شده از بیرون باید در دستورکار کشورها و به ویژه سازمان ملل متحد قرار گیرد تا مانع از رنگ باختن یکی از مهم ترین شانس های صلح در سوریه شود.