سیاستهای جمعیتی علت کاهش آن نبوده!‬

به گزارش تدبیر24، بیانیه سالانه مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه قم به موضوع جمعیت اختصاص داشت. در این بیانیه پس از گزارش اطلاعاتی از تحولات جمعیتی ایران و اقداماتی که دولت‌ها در زمینه مهار جمعیت انجام ‌داده‌اند، سعی شده است با نگاهی به عوامل و عناوین هم‌بسته با تحولات جمعیتی ایران و پس از ارائه تصویری کوتاه از آینده جمعیتی و مناسبات خانوادگی وابسته به آن، مخاطب را با فضای معنایی متون اسلامی‌درباره جمعیت آشنا کرده و در پایان راهبردهایی را در این زمینه پیشنهاد دهد.

حجت‌الاسلام و المسلمين محمدرضا زیبایی‌نژاد رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده در گفتگو با خبرنگار مهرخانه، درخصوص ضرروت توجه به بحث جمعیت با بیان این‌که بحث جمعیت ابعاد خانوادگی دارد، گفت: تحولات جمعیتی تأثیرات مستقیمی ‌بر بحث خانواده دارد؛ یعنی کاهش رشد جمعیت به کاهش بعد خانوار منجر شده و کاهش بعد خانواده به کم‌شدن تعداد فرزندان خانواده می‌انجامد و این موضوعات ممکن است تحولاتی را در الگوهای تربیتی و در راستای خانواده ایجاد کند.

چرا موضوع جمعیت به عنوان بیانیه سالانه مرکز انتخاب شد؟
وی با اشاره به عوامل کاهش تمایل به فرزندآوری تصریح کرد: کاهش بعد خانوار دارای پیامدهای خانوادگی است و عواملی چون تحولات معنایی در زنان و مردان ایرانی، متحول شدن جایگاه مادری و نگاه به فرزندآوری، دنیایی‌شدن خانواده‌ها و نهادینه شدن گفتمان فرد گرایی در خانواده در کاهش جمعیت نقش دارد و از این جهت تحولات جمعیتی نیز بر حسب عوامل و پیامدهایش می‌تواند خانواده و همه افراد جامعه را با موضوع جمعیت درگیر کند؛ لذا موضوع جمعیتی می‌تواند موضوعی متناسب با حوزه تخصصی مرکز تحقیقات زن و خانواده باشد.

بحث تحولات جمعیتی در کشور دچار بدفهمی ‌شده است
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده در پاسخ به این سؤال که در بیانیه حاضر به چه راهبردهایی اشاره شده است؟، افزود: در چند سال اخیر مخصوصاً بعد از این‌که رهبر معظم انقلاب و رئیس‌جمهور سابق در خصوص بحث کاهش رشد جمعیت هشدار دادند، ذهن‌ها متوجه تحولات جمعیتی شد و جامعه کارشناسی و مدیریتی کشور تا حدودی معطوف به بحث جمعیت شدند؛ اما نگرانی ما این است که بحث تحولات جمعیتی در کشور دچار بدفهمی ‌شده است.

عوامل عام‌تری چون صنعتی شدن در کاهش فرزندآوری نقش دارند نه سیاست‌های جمعیتی دهه ۷۰
وی به تبیین مفهوم بدفهمی ‌در بحث تحولات جمعیتی پرداخت و اظهار داشت: گمان برخی از مسئولین در ناحیه تحلیل این است که کاهش رشد جمعیت روی کاکل سیاست‌های جمعیتی دهه ۷۰ و ۶۰ می‌چرخد که به نظر می‌رسد اینطور نیست و بیش از آنکه سیاست‌های دولتی در باب جمعیت که مستقیماً معطوف به آن هستند در کاهش جمعیت مؤثر باشند، عوامل عام‌تری در جمعیت مؤثر هستند؛ ازجمله به صنعتی‌شدن یعنی شهرنشینی، افزایش تحصیلات مدرن و تحولات معنایی دیگری در حوزه فرهنگ و اقتصاد.

بسیاری از راهکارهای پیشنهادی برای افزایش جمعیت منتج به نتیجه نیست
زیبایی‌‌نژاد با انتقاد از راهکارهای ارائه‌شده برای افزایش جمعیت گفت: برخی راهکارهایی که تاکنون برای افزایش جمعیت مطرح شده، بدون تناسب است و احساس می‌شود که خیلی از این راهکارها منتج به نتیجه نیست.

در تأثیر سیاست‌های تشویقی اغراق شده است
وی با بیان اینکه در تأثیر سیاست‌های تشویقی اغراق شده است، تصریح کرد: ما نمی‌خواهیم بگوییم که سیاست‌های تشویقی نامناسب است، ولی نسبت به تأثیر این سیاست‌ها اغراق شده و میزان تأثیر مشوق‌هایی که در حال حاضر برای فرزندآوری در خانواده‌های ایرانی مصوب می‌شود، بسیار کمتر از حد انتظار است و این سیاست‌ها بدون آنکه خود خانواده را از درون بجوشاند و به نگرش جدید نسبت به فرزندآوری نائل کند، تصویب شده است.

زیبایی‌نژاد ادامه داد: مشوق‌هایی که در حال حاضر در سیاست‌گذاری‌های افزایش جمعیت دیده می‌شود، بیشتر مشوق‌های موضعی بوده و تأثیرش خیلی ناچیز است؛ چراکه در فضایی که خانواده مادی فکر می‌کند، آن را تشویق می‌کنید که مثلاً برای فرزندآوری به او یک سکه می‌دهید، او با خودش محاسبه می‌کند و چرتکه می‌اندازد که مثلاً هزینه پوشک فرزند ماهی صد هزار تومان است، هزینه شیرخشک، بیمارستان و غیره را نیز به دست آورده و جمع و تفریق می‌کند و این هزینه‌ها را می‌سنجد و می‌بیند در تلقی نگاه فردگرایانه هزینه اینکه مادرِ خانه خود را اسیر فرزند کند، در کنار مزایای که دولت می‌خواهد برایش در نظر بگیرد، بسیار کم است و برایش نمی‌صرفد.

سیستم حمایتی کشور فرانسه برای فرزندآوری
وی اضافه کرد: کشورهایی مثل فرانسه و برخی کشورهای دیگر مشوق‌های پایدار و غنی‌تری را برای افزایش جمعیت در نظر گرفته‌اند؛ مثلاً هزینه بیمارستان را حذف کرده‌ و هزینه خوبی به کسانی که صاحب فرزند شده‌اند، می‌دهند، اگر پرستار بخواهند در اختیار او قرار می‌دهند، وقتی فرزند این خانواده به سن شروع تحصیلات رسید کمک‌هزینه تحصیلی تا سن ۱۸ یا ۲۱ سالگی به او می‌دهند و این سیستم حمایتی در قالب حمایت‌های بهداشتی، تغذیه‌ای، تحصیلی استمرار پیدا می‌کند، ولی در کشور ما این قاعده حاکم نیست.

در کشور ما می‌خواهند با سیستم‌‌ها و مسکن‌های موقت مشکل کاهش جمعیت را حل کنند
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده با بیان اینکه در کشور ما می‌خواهند با سیستم‌‌ها و مسکن‌های موقت مشکل کاهش جمعیت را حل کنند، ابراز داشت: به نظر می‌رسد این راهکارها جواب نمی‌دهد و دغدغه ما در بحث تغییر و تحولات جمعیتی این است که هم در تحلیل عوامل اشتباه می‌کنیم و هم در پیامدها.

چه باید کرد؟
زیبایی‌نژاد با اشاره به ضرورت تحول گفتمانی برای جلوگیری از کاهش جمعیت افزود: تسلط گفتمان فردگرا که با مصرف خودش را نشان می‌دهد، باعث شده در عضر امروز خانواده‌ها تمایلی به فرزندآوری نداشته باشند و به اعتقاد ما تا این تحولات معنایی اصلاح نشود و گفتمان خانواده‌‌گرا و معنویت‌گرا بر خانواده تسلط پیدا نکند، بعید است که شاهد افزایش بعد خانوار باشیم.

وی نگاه راهبردی به فقه را به عنوان راهکار این مرکز برای بحران پیش‌روی جمعیت عنوان کرد و گفت: برای افزایش جمعیت ضرورت دارد که مسئله جمعیت را با نگاه راهبردی به فقه بررسی کنیم؛ یعنی نگاه فقه رساله‌ای مربوط به مناسبت‌های فردی یک فرد است، اما حکومت بایستی در مداخلاتش در مباحثی مثل جمعیت از ادبیات فقه حاکمیتی یا فقه راهبردی استفاده کند تا اینکه بتواند احکام شرعی متناسب با زمان و مکان را در مقیاس کلان استنباط کند.

زیبایی‌نژاد در انتها خاطرنشان کرد: بحث فقه راهبردی یکی از خلأهای عصر حاضر ماست و باید این مبحث را در دانش فقهی بیشتر غنی‌سازی کرده تا نگاه واقع‌بینانه‌تری نسبت به تحولات جمعیتی داشته باشیم و بتوانیم احکامی ‌در مقیاس کلان استنباط کنیم.