جریان تمدن سازی در ایران

 تدبیر24:در" آستان "با دكتر محمد هادي همايون عضو هئيت علمي دانشگاه امام صادق (ع) به گفتگو نشسته ايم تا زواياي هجرت تمدن ساز اين امام بزرگوار را بررسي كنيم .

*گسترش علم از چه زمان رنگ جدي به خود گرفت ؟
بعد از قيام عاشورا به نظر مي رسد دو جريان به صورت موازي در كنار هم جلو رفته اند و يك جريان بعد از عاشورا اتفاق افتاد و تصورمان از عاشورا جنبه قيام و تشكيل حكومت بود . در اين قيام بالاخره يك حكومت شيعه از مختار تشكيل شد و اين جريان بعد از مختار ادامه پيدا كرد تا به قيامت هاي علويون در طول تاريخ رسيد. تشكيل حكومت هاي علويون از قرن 3 به بعد شروع شد و بعد از آن مواجه هستيم با اين حقيقت كه اين حكومت ها چندان راه به جايي نبرده اند . اما اين جريان اصلي كه در دل سيره اهل بيت (س) شكل مي گيرد به نظر مي رسد به سرعت به دنبال تشكيل حكومت نيست اگر چه موضوع حكومت موضوع مهمي است ‌در اين جريان ، ولي مسئله اصلي اين است كه  به زبان امروز اين حركت را تمدن سازي مي گويند.به اين مفهوم كه زمينه هاي تمدني به حدي عميق و محكم شود كه بتوان روي آن بناي حكومت را ايجاد كرد. آن وقت است كه از مزاياي حكومت براي تثبيت تمدن مي توان استفاده كرد. از اين رو اين ماجرا بعد از عاشورا با جريان اربعين بلافاصله آغاز مي شود و سفر تبليغي كاروان حضرت زينب (س) و امام سجاد (ع) چنين مارموريتي دارد كه در آن دوره تاريك هر چه سرزمين اصلي جهان اسلام يعني كوفه، شام و مدينه را روشن مي كند بعد از اين جريان ماجراي تمدن سازي به يك بعد اخلاقي وارد مي شود.

*تمدن سازي چطور به وقوع پيوست ؟
اگر قرار است تمدني شكل بگيرد حتما به يك پايه اخلاقي نياز دارد همان طور كه در دوره امروز ديده مي شود كه رهبر معظم انقلاب اسلامي بارها تاكيد دارند كه ما به اين بنيان اخلاقي شديدا نياز داريم كه در كنار توسعه علمي در انقلاب اسلامي شكل بگيرد. اين بنيان اخلاقي را امام سجاد (ع) در دوران خود پايه گذاري مي كنند يعني موضوع توجه به دعا و انتقال مهارت از طريق دعا و يك نوع برخورد با پديده اي كه امروز از اين فاصله نامش را تهاجم فرهنگي مي گذاريم كه در زمان يزيد ايجاد شده بود . بعد از اينكه اين مبنا در بين اصحاب نه به طور كلي در همه عموم جامعه شيعيان شكل مي گيرد اين فرآيند تربيت شاگرد را وارد فاز علمي مي كند. در زمان امام صادق (ع) جريان علمي كه يكي از مقدمات جدي تمدن سازي است گسترش پيدا مي كند و اين علم از لحاظ تعداد شاگرد بسيار غني بود و در بين اصحاب خود حدود 4 هزار شاگرد پاي مكتب امام صادق (ع) مي نشستند. البته اين واقعه زماني رخ مي دهد كه بني اميه رو به سقوط بود  وبني عباس جاي حكومت بني اميه را مي گيرد كه خود اين ماجرا يكي از تبعات واقعي عاشورا است .

*بعد از دوران امام صادق (ع) علم دچار چه تحولاتي مي شود ؟‌
بعد از اين امام به نظر مي رسد كه بني عباس همان راه بني اميه را در نظر مي گيرد و متوجه اين جريان تمدن سازي مي شود و به اين واقعيت مي رسند كه ائمه (ع) در حال تربيت شاگرد هستند و با اين شاگردان قرار است اتفاقي رخ دهد از اين رو قصد دارند مانع موسي بن جعفر (ع) شوند و تبليغات بي شماري را ايجاد مي كنند و اجازه شاگرد گرفتن نمي دهند و حتي پايگاه را از مدينه به بغداد منتقل مي كنند . چون در مدينه اين وضعيت جدي وجود داشت و به خاطر سابقه دوران امام باقر (ع) و امام صادق (ع) حتي پايگاه را منتقل كردند و در تاريخ هم ذكر شده اشت كه ايشان 14 سال در زندان بودند . بعد از امام كاظم (ع) اين شدت برخوردي كه با اهل بيت مي شود حكومت بني عباس را مجبور مي كند كه در زمان امام رضا(ع) به اهل بيت دوباره رو بياورند و به خاطر سابقه و تصوير بدشان دوباره در بين مردم احيا شوند .

در زمان امام رضا (ع) گشايش علمي به چه مقامي دست يافت؟
در زمان امام رضا (ع) بود كه يك گشايش علمي ايجاد مي شود و به نظر مي رسد خيلي فراتر از آن چيزي است كه در زمان امام باقر (ع) اتفاق افتاد و به خاطر شهرت آن مقطع متوجه گسترش علم و اوج گرفتن  علم در زمان امام رضا (ع) نيستيم در صورتي كه پيامبر (ص) مي فرمايند: عالم آل محمد (ص) ، امام رضا (ع) است .بنابراين درباره علم شروع به گسترش مي كند و بجث هاي عقيدتي و كلامي بسيار جدي از سوي اين امام مطرح مي شود. به همين دليل هم هارون الرشيد و بعد جدي تر از آن مامون توجه شان با علم جلب مي شود و نه اينكه خودشان لزوما افراد اهل علم بوده و دانش دوستي باشند اما چون نهضت علمي كه امام رضا (ع) ايجاد كرده بود در حال شكل گيري و به ثمر نشستن بود آنها ناچار بودند در برابر امام رضا (ع) يك جريان به ظاهر علمي را ايجاد كنند و به همين علت از همه اطراف كشورهاي اسلامي و حتي كشورهاي ديگر افرادي را آرودند تا با اين امام بزرگوار مناظره كنند . بعد از اينكه امام رضا(ع ) توانست آنها را شكست يدهد و پيروزي هاي پي در پي را كسب كردند ايشان در بعد علمي به شهرت رسيدند و به تثبيت علمي تمدن اسلامي منجر شد.

*پايه هاي علمي سيره  اين امام بزرگوار چطور گسترش پيدا كرد ؟‌
اين واقعه در دوران امام رضا (ع) به اوج علمي رسيد و در عين حال يك پايه ديگر كه تمدن سازي و تربيت افراد است نيز شكل گرفت تا اين افراد بتوانند حاملان اين علم باشند. اما شاگردان امام صادق (ع) امكان گسترش علمي را جدي نگرفته بودند  در نتيجه يك بال تمدن سازي كه توليد علم بوده به اوج خود رسيد و بال ديگر كه تربيت شاگردان بود هنوز به آن مرتبه از ترقي دست نيافته بود و به نظر مي رسيد كه براي تربيت شاگردان بايد دوران غيبت را طي مي كردند . از اين رو براي اينكه اين علم در دوران غيبت به جايي به امانت سپرده شود كه در آخر الزمان بتوان دوباره از آن بهره مند شد و  مبناي ايجاد تمدن اسلامي قرار داد بايد اين علم در سرزميني به امانت سپرده مي شد كه از قبل پيامبر اكرم (ص) راهنمايي هاي لازم را كرده  بودند . پيامبر (ص) فرموده بودند :‌اگر علم و دين در غاري در ثريا باشد مرداني از اهل فارس به آن دست پيدا مي كنند . از اين رو هجرت امام رضا (ع) برنامه ريزي دقيقي داشت كه از جانب خداوند بود. قرار بود اين امام بزرگوار در اين دوره براي تمدن سازي به ايران وارد شوند و جريان آخر الزمان ساز ايران از اينجا بنيان گذاري شد . اين امام در بدو ورودشان به نيشابود موضوع ولاست و توحيد را بيان كردند و بعد از ايشان ديده شد كه فرزندان موسي بن جعفر(ع) در آن دوره اي كه فشار زيادي بر امام كاظم (ع) وارد شده بود ايشان موفق شدند 37 فرزند را تربيت كنند تا همگي راه امام رضا (ع) را ادامه داده و به كمك ايشان بيايند .

*پيام هجرت شان چه بود ؟
اين بزرگواران به ايران هجرت كردند تا برنامه ريزي براي امام رضا (ع) داشته باشند و در اين كشور پخش شدند و هر كدام پايگاهي را تشكيل دادند كه از جمله در راس شان ورود حضرت فاطمه معصومه (س) بود كه با ورود شان به شهر قم حوزه  عمليه اي در اين منطقه شگل گرفت و در زمان شيخ صدوق بعد از گردش هاي بسيار در مناطق مختلف در سرزمين هاي اسلامي دوباره حوزه علميه در جريان انقلاب اسلامي در قم مطرح شد كه علم آخر الزمان از كوفه رخت بست و از قم ظاهر شد و به همه جهان هم صادر شد اين هجرت را مرهون امام زادگاني هستيم كه با برنامه ريزي امام رضا (ع) در ايران پخش شدند و توانستند اين جريان آخر الزمان ساز و تمدن ساز را ايجاد كنند .