چهره‌های فرهنگی که از دنیا رفتند

تدبیر24: در سالی که گذشت، چهره‌های شاخصی در حوزه نویسندگی و شعر فارسی، ترجمه و پژوهش از دنیا رفتند؛ چهره‌هایی همچون عبدالحسین حائری، محمدعلی سپانلو، ابوالحسن نجفی، مصطفی اسلامیه، فتح‌الله بی‌نیاز و جمعی دیگر.

***

محمدعلی سپانلو شاعر، مترجم و پژوهشگر که چند سالی از سرطان رنج می‌برد شامگاه 21 اردیبهشت‌ماه در سن 75 ‌سالگی در بیمارستان از دنیا رفت و پیکرش در قطعه نام‌آوران بهشت زهرا (س) به خاک سپرده شد. سپانلو که به «شاعر تهران» معروف بود متولد 29 آبان‌ماه سال 1319 در تهران بود.

«رگبارها»، «پیاده‌روها»، «سندباد غایب»، «هجوم»، «نبض وطنم را می‌گیرم»، «خانم‌زمان»، «تبعید در وطن»، «ساعت امید»، «خیابان‌ها، بیابان‌ها»، «فیروزه‌ در غبار»، «پاییز در بزرگراه»، «ژالیزیانا»، «کاشف از یادرفته‌ها» و «قایق‌سواری در تهران» از مجموعه‌ شعرهای این شاعرند. همچنین ترجمه‌ «آن‌ها به اسب‌ها شلیک می‌کنند» نوشته‌ هوراس مک‌کوی، «مقلدها» نوشته‌ گراهام گرین، «شهربندان» و «عادل‌ها» نوشته‌ آلبر کامو، «کودکی یک رییس» نوشته‌ ژان پل سارتر، «دهلیز و پلکان» شعرهای یانیس ریتسوس و «گیوم آپولینر در آیینه‌ آثارش» - شعرها و زندگی‌نامه‌ گیوم آپولینر - از دیگر آثار منتشرشده‌ او هستند.

محمدعلی سپانلو که در سال‌های دور تجربه حضور در فیلم‌های «آرامش در حضور دیگران» (ناصر تقوایی)، «ستارخان» (علی حاتمی) و «شناسایی» (محمدرضا اعلامی) را داشت در سال 1380 هم در فیلم «رخساره» امیر قویدل به ایفای نقش پرداخت.

***

سهیلا بسکی نویسنده و فعال حوزه معماری ششم خردادماه در سن 62 سالگی درگذشت. این نویسنده، مترجم و بنیان‌گذار جایزه و نشریه معمار و همچنین نشریه شهر در پی بیماری در استانبول ترکیه از دنیا رفت. از جمله آثار داستانی سهیلا بسکی، «در محاق»، «ذره»، «بی‌بی پیک» و «عکس‌های فوری» بود. او همچنین برای مجموعه داستان «پاره کوچک» در سال 1382 برنده جایزه گلشیری برای بهترین مجموعه داستان اول شده بود.

***

نسرین جافری شاعر نهم تیرماه از دنیا رفت. او متولد سال 1329 در خرم‌آباد لرستان بود. مجموعه شعرهایی چون «زخم سایه و بید»، «رمل هندسی آفتاب‌گردان»،‌ «نیمی از مرا کشته‌اند»، «به‌سمت هرگز، به‌سوی هیچ»، «ما همچنان ترانه خواندیم» (مشترکا با نصرت‌الله مسعودی) و «خواب اتم» در کارنامه شعری جافری به چشم می‌خورد. او از شاعران فعال در جریان‌های شعری دهه‌ 70 به‌شمار می‌رفت و پیکرش در قطعه نام‌آوران در کنار شهریار عدل به خاک سپرده شد.

***

عبدالحسین حائری اول شهریورماه در پی کهولت سن در سن 88 سالگی از دنیا رفت. او که بیش از نیم قرن در کتابخانه مجلس فعالیت داشت و از سال 1354 تا 1374 رییس این کتابخانه بود، نسخه‌شناس و فهرست‌نویس بود. پس از تأسیس اداره بررسی و تحقیق در کتابخانه مجلس، در سال 1343، مسئولیت آن‌جا به عهده وی گذاشته شد. در سال 1354 ریاست کتابخانه را عهده‌دار شد و در سال 1363 نیز ریاست کتابخانه شماره دو مجلس به وی واگذار شد. در سال 1368 هم به عضویت هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور درآمد. حائری همچنین 17 سال عضو هیئت مؤلفان لغت‌نامه دهخدا بود و بر چاپ چند جلد از آن نیز نظارت داشت. او صاحب نظریه «بازنویسی تاریخ علم بر اساس بازنویسی فهارس نسخ خطی» است که جایزه‌ای جهانی را نیز برایش به ارمغان آورد.

***

میرزا حسین زارع متخلص به «شفیق میبدی» 26 شهریورماه درگذشت. او متولد سال 1303 هجری شمسی در میبد بود و در 91سالگی در زادگاهش چشم از جهان فروبست.

***

فتح‌الله بی‌نیاز نویسنده و منتقد ادبی 12 مهرماه در سن 67 سالگی به علت ایست قلبی از دنیا رفت. او متولد سال 1327 در مسجدسلیمان و دانش‌آموخته رشته برق از دانشگاه صنعتی شریف بود. بی‌نیاز چندین کتاب را در حوزه رمان، داستان کوتاه و نقد ادبی منتشر کرده است. مکانی به وسعت هیچ (رمان)، حلقه نفوذناپذیر گرگ‌های خاکستری (رمان)، می‌روم که بمیرم (مجموعه داستان)، ستیزه‌جوی دلتنگ (رمان)، گل‌ سرخ، ای تناقض ناب (داستان بلند)، نوعی خصومت (مجموعه داستان)، بعد از مرگ هنوز می‌میرم (رمان) و نقد، تحلیل و تفسیر چند داستان معتبر جهان از جمله آثار این نویسنده‌اند.

***

محمود شجاعی به عنوان یکی از مهم‌ترین شاعران «شعر دیگر» 20 مهرماه از دنیا رفت. او در کنار یدالله رؤیایی، پرویز اسلامپور، بهرام اردبیلی و هوشنگ آزادی‌ور یکی از شاعران امضاکننده بیانیه «شعر حجم» و یکی از نمایندگان «شعر دیگر» بود. مجموعه شعرهای «رخ‌های کوچک همیشه به ‌سوی» و «از آبی نفس‌های کوتاه» به همراه نمایش‌نامه «مرگ‌های پس از شنوایی» از کتاب‌های شجاعی هستند.

***

کامران زمانی نعمت‌سرا شاعر و پژوهشگر 26 مهرماه بر اثر سکته قلبی درگذشت. «کاسه گردان اسرار» نقد و بررسی آثار مهدی اخوان ثالث، «صدای پر تنهایی» نقد و بررسی آثار سهراب سپهری، «ذره‌ای زآن آفتاب» شرح مشکلات مثنوی، «غمزه‌ سحر» شرح مشکلات خاقانی، «آسیمه‌سر از خیال» و «سایه‌های هنوز» دو مجموعه شعر، «شرح غزلیات بیدل» و «از پلکان نیلی مشرق» از آثار اوست.

***

رحیم معینی کرمانشاهی‌ شاعر و ترانه‌سرا 26 آبان‌ماه در سن 93 سالگی درگذشت. او متولد سال ۱۳۰۱ خورشیدی در کرمانشاه بود. ضمن سرودن شعر به تصنیف‌سازی هم پرداخت و تصنیف‌هایش که توسط خوانندگان رادیو خوانده می‌شد، از شهرت برخوردار شد. از معینی کرمانشاهی کتاب‌هایی همچون «ای شمع‌ها بسوزید»، «فطرت»، «خورشید شب»، «حافظ برخیز» و دوره‌ منظوم تاریخ ایران با عنوان «شاهکار» منتشر شده است. همچنین همکاری با علی‌ تجویدی، پرویز یاحقی و همایون خرم در تولید آثار موسیقایی در کارنامه فعالیت‌های این هنرمند دیده می‌شود.

***

هاشم شکوهی از شاعران انقلاب پس از گذراندن یک دوره‌ بیماری 15 دی‌ماه در سن 82 سالگی از دنیا رفت. او متولد سال 1312 در مشهد بود.

***

قدرت‌الله شریفی شاعر 19 دی‌ماه بر اثر کهولت سن درگذشت. این شاعر شیروانی متولد سال ١٣١٤ بود. گزیده شعرهای او در قالب‌های نو، غزل و رباعی در سه جلد کتاب به نام‌های عطش سبز شدن، عطری به رنگ سرخ گل ناز و باید به گل مجال تنفس داد به چاپ رسیده است.

***

عباس حداد کاشانی شاعر آیینی 27 دی‌ماه درگذشت. دیوان اشعار، ترجمه منظوم قرآن کریم به همراه کتاب «۱۰۰ کهکشان ستاره» و همچنین مرثیه‌های متعددی در وصف آل‌الله، از جمله آثار این شاعر است.

***

سعید صدیق شاعر و منتقد ادبی 25 دی‌ماه در سن 53 سالگی از دنیا رفت. این شاعر که برنده جایزه شعر «کارنامه» شده بود بر اثر ایست قلبی در منزلش در رشت درگذشت. «بی‌پناهی وطن ندارد» و «من آسمان خودم را سروده‌ام» نام دو مجموعه شعر منتشرشده اوست. صدیق همچنین با نشریه‌هایی همچون «گیله‌وا»، «هنر و اندیشه»، «نقش قلم» و «پیام شمال» همکاری داشت.

***

ابوالحسن نجفی دوم بهمن‌ماه در سن 86 سالگی درگذشت. این چهره پیشکسوت زبان و ادبیات فارسی و ترجمه که متولد سال 1308 بود و این اواخر از بیماری رنج می‌برد در بیمارستان از دنیا رفت. ابوالحسن نجفی زبان‌شناس و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود. مهم‌ترین بخش فعالیت‌های ادبی و علمی او در حوزه ترجمه متون ادبی، ویرایش، زبان‌شناسی و وزن شعر فارسی بود. او یکی از دقیق‌ترین دایره‌ها برای طبقه‌بندی وزن شعر فارسی را تدوین کرده که به «دایره نجفی» معروف است.

آثار تالیفی او، «مبانی زبان‌شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی»، «وظیفه ادبیات»، «غلط ننویسیم (فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی)» و «فرهنگ فارسی عامیانه» است. نجفی همچنین ترجمه‌های متعددی دارد که این عنوان‌ها هستند: شازده کوچولو (آنتوان دو سنت اگزوپری)، «شیطان و خدا» (ژان پل سارتر)، گوشه‌نشینان آلتونا (ژان پل سارتر)، ضدخاطرات (آندره مالرو)، خانواده تیبو (روژه مارتن دوگار)، بیست و یک داستان از نویسندگان معاصر فرانسه، بچه‌های کوچک قرن (کریستیان روشفور)، شنبه و یکشنبه در کنار دریا (روبر مرل)، کالیگولا (آلبر کامو)، ادبیات چیست؟ (ژان پل سارتر)، استادکاران (آرتور آدامُف)، همان‌طور که بوده‌ایم (آرتور آدامُف)، پرندگان می‌روند در پرو می‌میرند (رومن گاری)، ژان پل سارتر (هِنری پیر)، درباره نمایش (ژان پل سارتر)، نژاد و تاریخ (کلود لوی استروس)، نویسندگان معاصر فرانسه (برگزیده داستان‌های کوتاه)، وعده‌گاه شیر بلفور (ژیل پرو)، عیش و نیستی (تیری مونیه) و گم‌گشته (ژیل پرو).

***

حمید ایزدپناه متخلص به صفای لرستانی شاعر و پژوهشگر تاریخ و موسیقی لرستان 21 بهمن‌ماه در سن 82 سالگی در پاریس از دنیا رفت. کتاب‌های لرستان در گذرگاه تاریخ و زمان، آثار باستانی و تاریخی لرستان در ۳ جلد، فرهنگ لری، فرهنگ لکی، شاعران در اندوه ایران، تدوین کتاب شاهنامه لکی، گردآوری کتاب داستان‌ها و زبانزدهای لری و کتابشناسی مثل‌های فارسی، آهنگ‌ها و ترانه‌های لری و تألیف کتیبه‌های لرستان از جمله فعالیت‌های او است.

***

مصطفی اسلامیه نویسنده و مترجم 11 بهمن‌ماه در سن 74 سالگی از دنیا رفت. این نمایشنامه‌نویس، زندگی‌نامه‌نویس و مترجم متولد سال ۱۳۲۰ در تهران بود.

«تاریخ هنر مدرن: نقاشی، پیکره‌سازی و معماری در قرن بیستم»، «تئاتر تجربی: از استانیسلاوسکی تا پیتر بروک»، «چهار نوشته درباره کوبیسم»، «میلیونر زاغه‌نشین» و «ب‍ال‍ت‍ازار و ب‍ل‍م‍ون‍دا» از ترجمه‌های اسلامیه هستند. از او همچنین دو سرگذشت‌نامه از نیما یوشیج و دکتر محمد مصدق با نام‌های «به کجای این شب تیره» و «فولاد قلب» به جا مانده است. «رستم و سهراب»، «رض‍اخ‍ان م‍اک‍س‍ی‍م: ن‍م‍ای‍ش‍ن‍ام‍ه در ه‍ف‍ت پ‍رده» و «ماجرای شگفت‌انگیز دیوید نیوسام» هم از نمایشنامه‌های منتشرشده او هستند. همچنین «خورشید شاه» بازنوشته از متن کهن «سمک‌ عیار» و «ایبسن و استریندبرگ: نقد و تفسیر نمایشنامه‌نویسان نروژی و سوئدی» از دیگر آثار به‌جامانده از این نویسنده و مترجم‌اند.

***

خبر درگذشت سهراب رحیمی شاعر و مترجم مقیم سوئد در بهمن‌ماه اعلام و عنوان شد 22 بهمن‌ماه پیکر او در خودرویی سوخته کنار یکی از جاده‌های شهر مالمو سوئد کشف شده است. از ترجمه‌های سوئدی به فارسی او که با همراهی همسرش آزیتا قهرمان انجام شده عبارت‌اند از: «روشنای تاریکی، منتخب اشعار توماس ترانسترومر»، «زن‌ها در کپنهاگ، منتخب اشعار نیلز هاو»، «یک روایت ساده» ماری لوندکویست و «شهر بی‌حصار، منتخب اشعار ماگنوس ویلیام اولسون». از سهراب رحیمی همچنین «سفرهای ناگزیر؛ مجموعه اشعار» و رمان «کتابدار جنگ» به زبان سوئدی و مجموعه شعرهای «خانه خواب‌ها»، «هسته‌های فاسد زمان»، «مرهم سپید»، «نامه‌ای برای تو»، «رسم هندسی مالیخولیا» و «فصل‌های اجباری» به زبان فارسی چاپ شده است.