آشنایی با مفاهیم نتایج آزمایش پزشکی

تدبیر24 :اگر چه امروزه آزمایش‌های بسیار دقیقی وجود دارند که می توانند مقدار میکروسکوپی جزیی‌ترین اجزای روی سلول‌های سرطانی را هم در بدن اندازه بگیرند و یا هر لحظه عناصر پروتئینی یا شیمیایی جدیدی معرفی می‌شوند که، اندازه‌گیری آنها در خون یا دیگر مایعات بدن می تواند به پزشکان در تشخیص بیماری‌ها کمک کند، اما برای اغلب مردم و همچنین بسیاری از پزشکان، کلمه «آزمایش‌» یادآور آزمایش کامل خون، یعنی همان آزمایش معروفی است که تعداد سلول‌های اصلی خون طی آن اندازه‌گیری می شود.

آزمایش خون یا CBC که مخفف جمله انگلیسی «شمارش کامل خون» است، یکی از ابتدایی‌ترین و در عین حال اصلی‌ترین آزمایشاتی است که می تواند زمینه تشخیص بسیاری از بیماری‌ها و از آن مهم‌تر، بیانگر شرایط کلی و حیاتی بدن باشد.

 
انواع آزمایشات
آزمایشات روتین

آزمایش خون CBC_FBS_BS_Hb-HCT_PLT-PT-PTT-Cholestrol_Fb-Cr- BUN-Na- K-Ca-LDL-HDL

آزمایش ادرار UA-UC

آزمایش مدفوع گایاگ و کشت مدفوع

 
آزمایشات غیر روتین

آزمایش مغز نخاع

آزمایش خلط

آزمایش کشت تراشه

سایر آزمایشات

 
حروف اختصاری در هر آزمایش
 

FBS : قند خون ناشتا

MCHC : غلظت متوسط همو گلوبین

WBC : شمارش گلبول های سفید

RBC : شمارش گلبول های قرمز

HB : همو گلوبین

 

HC : هماتو کریت (درصد گلبول های قرمز در خون)

HCV : حجم متوسط گلبول های قرمز

HCH : مقدار متوسط همو گلوبین در گلبول های قرمز

R.D.W : ضریب تغییرات اندازه گیری گلبول های قرمز

PLT : شمارش پلاکت ها

 

PTE : در صد پلاکت ها

MPV :حجم متوسط پلاکت ها

MCH : وزن متوسط هموگلوبین

MCV :حجم متوسط هموگلوبین

M/E : نسبت سلول های زاینده گلبول سفید به قرمز

 

RDW : پهنای گلبول قرمز در منحنی

UA : تجزیه کامل ادرار ( PH،رنگ ،بو،توده های متراکم)

TGs : تری گلیسیرید (چربی که باعث رسوب در رگ هاو عروق می شود)

HCG : تست حاملگی

FSB : آزمایش قند خون

 
توضیحات آزمایش خون

VLDL : مخفف و مختصر شده VERY LOW DENSITY LIPOPROTEIN است که نوعی از لیپوپروتیئن‌ها می‌باشد که در کبد ساخته می‌شود. وی. ال. دی. ال یکی از ۵ دسته اصلی لیپوپروتئین‌ها می‌باشد که در نقل و انتقال چربی‌ها و کلسترول در جریان خون نقش دارد. شیلومیکرون چربی های غذایی را در خون حمل و نقل می کند، درحالی که VLDL چربی های داخلی مخصوصا کلسترول را.

CHYLOMICRONES : شیلومیکرون ذراتی است حاوی پروتئین و چربی که در واقع چربی های غذایی را از روده به کبد و عضلات و قلب منتقل می کند و عمدتا حاوی تریگلیسرید میباشند.

BILIRUBIN : ماده ای است که از کاتابولیسم هِم (HEME) زنجیره گلوبین به وجود می آید. چنانچه این ماده در خون زیاد شود، یرقان یا زردی به وجود می آید. یرقان می تواند به چند علت به وجود آید، یا ناشی از همولیز شدید گلبولهای سرخ باشد یا ناشی از نقص های آنزیمهای کبدی باشد و یا ناشی از انسداد باشد.

HBA۱C : در گلبولهای سرخ انواع مختلفی از هموگلوبین ها وجود دارد که بیشترین غلظت را در افراد بالغ، هموگلوبین نوع A تشکیل میدهد. اما مقدار کمی از این نوع توسط کربوهیدراتها، گلیکوزیله می شود که به آن HBA۱C میگویند، این نوع از هموگلوبین در افراد دیابتیک غلظت بیشتری دارد و در واقع نشان دهنده میزان قند خون این افراد طی دو سه ماه گذشته می باشد.

RETIC : مخفف و مختصر شده reticolocyte است که، از دسته سلول های سرخ خون بحساب می آید. بدلیل نابالغ بودن در رنگ آمیزی حیاتی شبکه هایی از رشته های ریبوزومی در آن مشاهده می شود . این سلول ها از نظر اندازه بزرگ هستند. حضور این سلولها درخون رابطه مستقیم با فعالیت خونسازی مغز استخوان دارد. تعیین درصد این سلو لها درخون جهت برآورد میزان خونسازی موثر است.

PBS : مخفف و مختصر شده برای peripheral blood smear می باشد که، منظور از آن مشاهده اسمیر خون محیطی است و گزارش اشکال غیر طبیعی و اندازه های غیر طبیعی از گلبولهای سرخ خون محیطی است.

Diff : مخفف و مختصر شده differential است که، منظور از آن تعیین درصد گلبولهای سفید خون بصورت چشمی است. در این آزمایش تعداد ۱۰۰ تا ۲۰۰ عدد گلبول سفید بطور چشمی شمارش می شود و درصد عدد انواع مختلف سلول های سفید خون گزارش میگردد.عمدتا در عفونتهای میکروبی نوتروفیل ها درصد بالایی پیدا میکنند و در عفونتهای ویروسی عمدتا درصد لنفوسیتها افزایش پیدا می کنند.

G۶PD : مخفف و مختصر شده برای glucose ۶ phosphate dehydrogenase است که، یک نوع آنزیم درون سلولی است که در گلبولهای سرخ هم یافت می شود، این آنزیم در گلبولهای سرخ یک آنزیم کلیدی جهت حفظ غشای گلبولهای سرخ محسوب می شود، چنانچه این آنزیم کمبود و یا نایاب باشد، همولیز گلبولهای سرخ خود بخود رخ میدهد و فرد دچار انمی ناشی از همولیز خواهد شد.

BUN : مخفف و مختصر شده BLOOD UREA NITROGEN است، سنجش این پارامتر سرمی برای ارزیابی عملکرد کلیه بسیار مفید است. اوره یک محصول فرعی است که از متابولیسم پروتئین ها در کبد تولید می شود و در واقع ضایعات ناشی از مصرف پروتئین ها بصورت اوره از کلیه ها دفع میگردد. بنابراین شاخص خوبی جهت بررسی عملکرد کلیه می باشد.

Cr : مخفف و مختصر شده CREATININE است، این جسم آلی در بدن از ماده ای به نام کراتین فسفات حاصل می شود که در عضلات تولید میگردد . مقدار این جسم در بدن افراد مختلف بستگی متناسب با توده عضلانی فرد دارد، مثلا در نوزادان کمتر و در مردان بالغ با توده عضلانی زیاد، بیشتر است. از این تست به کمک تست BUN جهت عملکرد کلیه استفاده می شود.

AST: مخفف و مختصر شده ASPARTATAE TRANSAMINASE است، که یک آنزیم بوده و در بدن در بافتهای مختلف وجود دارد به عنوان مثال این آنزیم در کبد – قلب – گلبولهای سرخ و .. وجود دارد. بالا بودن این آنزیم در مقادیر غیر طبیعی نشانگر حضور بیماری در فرد است، مانند همولیز درون عروقی، آسیبهای کبدی ناشی از هپاتیت و یا کبد چرب، آسیبهای قلبی.

ALT : مخفف و مختصر شده ALANINE TRANSAMINASE است، همانند AST یک آنزیم محسوب می شود که در همان بافتهایی که AST وجود دارد، این آنزیم نیز حضور دارد و مقادیر بالای این آنزیم مرتبط است با همان بیماری هایی که در مورد AST بیان شد.

PRO : مخفف و مختصر شده PROTEIN است، این تست جهت اندازه گیری کل پروتئین های سرمی بکارگرفته می شود. از آنجایی که در سرم تعداد متنوعی پروتئین وجود دارد و هر کدام مرتبط با بیمارهای خاصی است، لذا جهت تعیین نوع پروتئین مذکور، میبایست تست دیگری به نام پروتئین الکتروفورز انجام گردد، تا مشخص گردد که افزایش یا کاهش، مربوط به کدام نوع پروتئین سرمی است.

MCH : مخفف و مختصر شده MEAN CORPOSCULAR OF HEMOGLOBIN است و بیانگر میزان متوسط هموگلوبین در هر سلول است. براساس واحد پیکوگرم بیان می شود.

MCHC : مخفف و مختصرشده برای MEAN CORPOSCULAR HEMOGLOBIN CONCENTRATION است و بیانگر میزان غلظت متوسط هموگلوبین در سلول قرمز است. این اندکس گلبول سرخ با میزان رنگدانه هموگلوبین مرتبط است و به اصطلاح گلبول سرخ را هایپرکروم و یا هیپوکروم می گویند.

RDW : مخفف و مختصر شده برای RED BLOOD CELL DITRIBUTION WIDTH است. اندازه این عبارت نشاندهنده میزان یکنواختی و یا عدم یکنواختی اندازه گلبولهای سرخ خون است. که هر چه این عدد کمتر باشد، به معنی آنست که گلبولهای سرخ خون یکدست تر است، از نظر اندازه و برعکس اگر این عدد بزرگتر باشد، نشانه عدم یک دست بودن گلبولهای سرخ خون است و مرتبط با بعضی بیماری ها ست. برای شک به آنیزوسایتوزیس و پویکیلوسایتوزیس می توانید به سراغ این اندکس گلبول سرخ بروید.

Lym : مخفف و مختصر شده برای کلمه LYMPHOCYTE است که، از نظر تعداد از گلبولهای سفید مهم خون می باشد و کاهش یا افزایش در میزان این سلول خونی هم مرتبط با بیماری های غالبا ویروسی است، اگرچه با بیماری های دیگری نیز مرتبط است.

NEU : مخفف و مختصر شده برای کلمه NEUTROPHIL است که، از دیگر گلبولهای سفید مهم خون است و افزایش و کاهش در تعداد آن مرتبط با بیماری های غالبا عفونی و باکتریایی می باشد، اگرچه با بیماریهای دیگری نیز ارتباط دارد.

CBC : مخفف CELL BLOOD COUNT است و اشاره به شمارش و اندازه گیری تمام مقادیر قابل اندازه گیری و قابل محاسبه خون دارد، که شاملWBC – RBC – HCT-HGB-PLT-MCH-MCV-MCHC-MPV-RDW-…… می شود .

WBC : مخفف WHITE BLOOD CELL است و اشاره به تعداد و شمارش سلولهای سفید خون دارد که شامل نوتروفیل – منوسیت – لنفوسیت – بازوفیل – ائوزینوفیل می شود.

RBC : مخفف RED BLOOD CELL است و منظور از آن تعداد گلبولهای قرمز خون می باشد.

HGB : مخفف HEMOGLOBIN است و منظور از آن میزان رنگدانه خون انسان است که مقدار آن در خون نشاندهنده کم خونی یا پرخونی و یا طبیعی بودن خون فرد است.

PLT: مخفف PLATELET بوده و به تعداد سلول هایی به نام پلاکت در خون اشاره دارد. این سلول ها در انعقاد خون نقش دارند و تعداد آنها مرتبط با بیماریهای انعقادی خون می باشد.

HCT : مخفف HEMATOCRIT می باشد و بیانگر نسبت حجم سلولی خون و بخش مایع خون می باشد.

MCV : مخفف MEAN CORPOSCULAR VOLUME است و به میانگین حجم گلبولهای سرخ خون اشاره دارد.

 
جزئیات آزمایش خون

برای آشنایی بیشتر با اجزای این آزمایش و فهمیدن اینکه معنی آن چند حرف انگلیسی با اعدادی که روبه‌رویشان نوشته می شود چیست، می توانید مطالب زیر را بخوانید:

 
RBC

RBC مخفف کلمه سلول‌ قرمز خون است. این سلول‌های قرمز یا همان گلبول‌های قرمز، در واقع اصلی‌ترین قسمت خون و عامل رنگ قرمز آن هستند. خود این رنگ قرمز به دلیل وجود ماده‌ای به نام هموگلوبین است که کمک می کند گلبول‌ قرمز، اصلی‌ترین وظیفه خود یعنی حمل و نقل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن را انجام دهد. به طور خلاصه می شود گفت، گلبول‌های قرمز وسیله حمل و نقل اکسیژن از ریه به بقیه سلول‌های بدن هستند.

مقادیر طبیعی: بین ۴/۷ تا ۶/۱ میلیون در هر میکرولیتر خون. این عدد برای خانم‌ها مقداری کمتر و در کودکان مقداری بیشتر است.

 

چه چیزهایی باعث کاهش آن می‌شوند؟

خونریزی‌های گوارشی یا خون‌ریزی‌‌های واضح از محل زخم، سوءتغذیه و فقر آهن یا کمبود ویتامین B۱۲ ، شکستن سلول‌های خونی یا همولیز در اثر بعضی بیماری‌های خاص مثل فاوسیم، بعضی مشکلات ژنتیکی مثل گلبول‌های قرمز سلول داسی‌شکل و مشکلات مغز استخوان باعث پایین آمدن مقدار گلبول‌های قرمز می‌شوند. نارسایی و بعضی مشکلات کلیوی، بیماری‌های مزمن و تومورهای سرطانی و همچنین بیماری‌های روماتویید هم باعث از بین رفتن RBCهای خون و کاهش این عدد در برگه آزمایش می‌شوند.

 
RBC Index

تعیین میانگین حجم یک گویچه قرمز (A- MCV )

تعیین میانگین مقدار هموگلوبین در یک گویچه قرمز و غیره( (B –MCH )

گزارش مرفولوژی گویچه های قرمزخون (C -Red Blood Cell morphology report D -Immature cells report )

 گزارش سلولهای نارس

گزارش انگل خونی از جمله انگل مالاریا در صورت مشاهده ( E – Malaria Parasit report )

آزمایش CBC به طور کامل توسط کارشناس آزمایشگاه انجام می گردد، که نتیجه آن بسیار ارزشمنداست.

 

چه چیزهایی باعث افزایش آن می شود؟

مقدار بالای گلبول قرمز می تواند نشان‌دهنده ظرفیت‌ بالای حمل اکسیژن باشد. در بعضی ورزشکاران و همچنین زندگی در ارتفاع به خاطر کمبود اکسیژن در هوا باعث افزایش RBC خون می شود. بیماری‌های ریوی یا کلا هر نوع بیماری‌ای که هیپوکسی مزمن (کمبود اکسیژن طولانی مدت در بدن) ایجاد می کند، مثلا بیماری‌ مادرزادی قلبی، هم باعث تولید بیشتر RBC می‌شوند.

نکته: گلبول قرمز به طور طبیعی بعد از تولید در مغز استخوان ۱۲۰ روز در خون زندگی می کند و در آخر عمر خود خرد می شود و به عناصر سازنده‌اش تبدیل می شود. مقدار RBC‌ ها در طی بارداری به طور طبیعی کمی کمتر نشان داده می شود، چون حجم مایع خون افزایش پیدا کرده است. عدد RBC در واقع مقدار دقیق گلبول‌های قرمز در ۱میلی‌لیتر خون محیطی است. بسته به آزمایشگاه و نوع کیت مورد استفاده، ممکن است مقیاس شمارش این سلول فرق کند. خوردن داروهایی مثل کلرامفنیکل هم باعث کاهش RBC می شود.

 
HCT

هموتوکریت یا HCT هم یکی از مقادیر اندازه‌گیری گلبول قرمز است. به طور کلی «هم» به معنی آهن است و هر جا در هر کلمه‌ای آمد حتما آن کلمه ارتباطی با گلبول قرمز دارد. هماتوکریت درصدی از حجم کلی خون است که از گلبول قرمز ساخته شده و با اندازه‌گیری قسمت قرمز رسوب خون در لوله آزمایش نسبت به کل ارتفاع خون اندازه‌گیری می شود. به خاطر بیماری‌ها و شرایط مختلفی که می توانند اندازه‌گیری RBC و Hgb را با اشکال مواجه کنند، HCT هم اندازه‌گیری می شود تا به طور مستقیم نشان‌دهنده اندازه هموگلوبین و گلبول قرمز در خون باشد. این عدد معمولا با درصد نشان داده می شود.

مقادیر طبیعی: اعداد بین ۴۲ تا ۵۲ درصد برای آقایان و ۳۷ تا ۴۷ درصد برای خانم‌ها نرمال به حساب می آید. در خانم‌های باردار درصد بالاتر از ۳۳ طبیعی است.

محدوده خطر: HCT بالاتر از ۶۰ درصد و پایین‌تر از ۱۵ درصد باید باعث نگرانی پزشک شود.

 

چه چیزهایی باعث کاهش آن می شود؟

تقریبا همان دلایل RBC،Hgb به علاوه شرایطی مثل پرکاری تیرویید، سیروزکبدی، نارسایی مغز استخوان و میلوم مولتیپل، باعث کاهش هماتوریت می‌شوند.

 

چه چیزهایی باعث افزایش آن می شود؟

سوختگی، اسهال شدید، بیماری‌های انسدادی ریوی، از دست دادن زیاد آب، تولید بیش از حد گلبول قرمز عوامل افزایش HCT هستند.

نکته: بیماری‌هایی که باعث به وجود آمدن شکل‌های غیرطبیعی گلبول قرمز می‌شوند (مثل بیماری گلبول قرمز داسی‌‌شکل)، مقدار HCT را تغییر می‌دهند. وقتی مقدار گلبول سفید به شدت بالا باشد، بر مقدار HCT موثر است. در صورت طبیعی بودن اندازه‌های گلبول قرمز، مقدار هماتوکریت ۳ برابر هموگلوبین است. هماتوکریت را نباید بلافاصله بعد از خون‌ریزی شدید اندازه‌گیری کرد.

 
WBC

این سه حرف مخفف «سلول‌های سفیدخون» و نشان‌دهنده گلبول‌های سفید است. اندازه‌گیری مقدار گلبول‌های سفید خون یکی از روش‌های اصلی تعیین وجود عفونت در بدن است، چون این سلول‌ها که جزو سیستم دفاعی بدن هستند، در شرایط بیماری‌های عفونی و غیرعفونی واکنش‌های مختلفی از خود نشان می‌دهند.

 

شمارش WBCها دو جزء دارد

یکی مقدار کلی گلبول‌های سفید در یک میلی‌لیتر خون و جزء دیگر شمارش جزء به جزء این سلول‌ها چون گلبول‌ سفید، خود متشکل از پنج نوع مختلف است که کم و زیاد شدن هر کدام از این انواع معنی خاص خود را دارد. کلمه «diff» که در جلوی CBC به معنی آزمایش خون نوشته می شود، درخواست برای شمارش همین انواع مختلف گلبول‌سفید است.

مقادیر طبیعی: در بزرگسالان و بچه‌های بالاتر از ۲ سال، مقدار گلبول‌سفید بین ۵ تا ۱۰ هزار در هر میلی‌لیتر خون طبیعی است.

محدوده خطر: WBC کمتر از ۲۵۰۰ و بیشتر از ۳۰۰۰۰ هر کدام نشان‌دهنده بیماری‌هایی هستند که می توانند گاهی خطرناک باشند.

 

چه چیزهایی باعث کاهش آن می شود؟

لکوپنی یا کاهش گلبول‌سفید به مقادیر زیر ۴هزار گفته می شود که، معمولا در نتیجه نارسایی مغز استخوان، مسمومیت دارویی، عفونت بسیار زیاد، سوءتغذیه، بیماری‌های خودایمنی، ایدز، به وجود می آید. در بسیاری از انواع نارسایی‌های مغز استخوان (مثلا بعد از شیمی‌درمانی،‌ رادیوتراپی و…) هم این مقدار کاهش می‌‌یابد.

 

چه چیزهایی باعث افزایش آن می شود؟

افزایش گلبول‌سفید، لکوسیتوز نام دارد و به مقادیر بالاتر از ۱۰هزار گفته می شود. که به طور معمول نشان‌دهنده عفونت، التهاب، تخریب بافت بدن و یا لوسمی یا سرطان خون است. ضربه و جراحت، استرس و تب هم مقدار WBC را افزایش می‌دهند.

نکته: عمل اصلی گلبو‌ل‌سفید، مبارزه با عفونت و حذف عوامل خارجی و مزاحم است و در مواقع آلرژ‌ی‌ها هم این سلول‌ها مسوول بروز واکنش هستند. تغییر هر کدام از انواع WBC معنی خاص خود را دارد و ممکن است نشان‌دهنده عفونت با میکروب، ویروس و یا حتی استرس باشد. فعالیت شدید بدنی و ورزش سنگین هم برای مدتی، باعث بالا رفتن تعداد WBC در خون می شود. بارداری و زایمان هم این مقدار را افزایش می‌دهند.

 
Hgb

در برگه‌های آزمایش مختلف ممکن است به صورت‌های مختلف HGB،Hg، یا Hgb نوشته شود. هم اینها مخفف کلمه هموگلوبین، یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده گلبول‌ قرمز است. این ماده که در آن آهن به کار رفته، خود از اسید آمینه تشکیل شده و جایگاه‌های مختلفی برای ترکیب با اکسیژن دارد. هموگلوبین در جایی که اکسیژن زیاد وجود دارد، با آن ترکیب می شود و در محیط کم اکسیژن آن را آزاد می کند. اندازه‌گیری مقدارکلی هموگلوبین در واقع نوعی نشان‌هنده تعداد گلبول‌های قرمز است.

مقادیر اصلی: مقدار طبیعی برای آقایان بین ۱۴ تا ۱۸ گرم در هر دسی‌لیتر است و برای خانم‌ها مقادیر بین ۱۲ تا ۱۶ گرم در هر دسی‌لیتر طبیعی محسوب می شود.

محدوده خطر: هموگلوبین زیر ۵ و بالای ۲۰ مقادیر بحرانی به حساب می‌آیند و حتما نیازمند رسیدگی فوری هستند.

 

چه چیزهایی باعث کاهش آن می شود؟

دقیقا همان دلایل کاهش گلبول‌های قرمز، چون هموگلوبین را هم تخریب می‌کنند، باعث کاهش مقدار آن در خون می‌شوند. کم‌خونی، خون‌ریزی شدید، سرطان، سوءتغذیه، بیماری لوپوس، بیماری‌های کلیوی و بزرگی طحال باعث کاهش هموگلوبین می‌شوند. مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، آسپیرین و ایندومتاسین و همچنین داروهای ضدسرطان هم هموگلوبین خون را کم می‌کنند.

 

چه چیزهایی باعث افزایش آن می شود؟

مشکلات ریوی، سوختگی شدید، نارسایی مزمن ریه و از دست دادن زیاد آب (دهیدراسیون‌)، مقدار این ماده حیاتی را افزایش می‌دهند. جنتامایسین و متیل‌دوپا هم جزو داروهایی هستند که، عوارض جانبی‌شان افزایش Hgb است.

نکته: مقدار Hgb در بارداری کاهش می‌یابد، چون با اینکه خون‌سازی کمی بیشتر شده است، اما حجم مایع بدن و خون بالا رفته و مقدارکلی هموگلوبین در هر دسی‌لیتر آن کاهش می‌یابد. زندگی در ارتفاع هم به خاطر نیاز بیشتر بدن به اکسیژن و کمبود اکسیژن محیط باعث تولید بیشتر هموگلوبین می شود. در طحال اغلب سلول‌های پیرخون تخریب می‌شوند. بزرگ شدن طحال یعنی تخریب بیشتر سلول‌ها و به همین دلیل به دنبال آن کاهش RBC و Hgb رخ می‌دهد.