انتقام سيل از دست درازي به طبيعت

 تدبیر24 :محمد درويش*-در روز‌هاي اخير باز هم شاهد بروز سيل و طغيان رودخانه‌ها در كشور بوديم. اين حوادث مانند اتفاقاتي از اين دست كه در چند سال اخير رخ داده است، خسارات جاني و مالي شديدي بر جای گذاشت، حال آنكه به نظر مي‌رسد شدت حوادث آنقدر‌ها نبوده كه ما در قرن ۲۱ و در زماني كه اين همه فناوري پيشرفت كرده است، شاهد چنين خسارات سنگيني باشيم. در روي دادن و تشديد خسارات سيل‌هاي چند روزه اخير، تغييرات اقليمي و به ويژه دستكاري‌هاي انسان در طبيعت نقش زيادي داشته‌اند. در سيل اخيري كه روي داده است دبي آن هشت هزار متر مكعب در ثانيه بوده است، در صورتي كه در گذشته ما تا دبي ۲۱ هزار متر مكعب در ثانيه را هم در كارون داشته‌ايم كه مربوط به اسفند ۸۳ بوده است. همچنين با نگاهي به بستر آبرفتي رودخانه‌هاي دز و كارون مشاهده مي‌كنيم دبي‌هايي به مراتب بزرگ‌تر تا حد ۳۰ تا ۴۰ هزار متر مكعب در ثانيه هم از اين بستر عبور كرده‌اند. اما مساله اي كه سيل اخير را تا اين حد آسيب رسان كرد اين است كه متاسفانه ما به حريم رودخانه‌ها دست درازي و در كنار رودخانه ساخت و ‌سازكرده‌ايم كه باعث شده‌اند رودخانه‌ها عرض شان كمتر شود. همچنين در قسمت‌هاي بالادست پوشش‌هاي گياهي به‌شدت تخريب شده‌اند، به همين دليل آب‌ها به جاي اينكه فرصت پيدا كنند و در درون خاك نفوذ كنند، به سرعت در سطح خاك جاري مي‌شوند و به همين دليل جابه‌جايي خاك هم بيشتر شده است. بايد تعداد دام‌ها را بر اساس ظرفيت مراتع و جنگل‌ها اصلاح كنيم و اجازه تعدي به جنگل‌ها و تغيير كاربري اراضي را ندهيم، همان طور كه بايد مانع ساخت جاده‌هاي غيراصولي شويم و اجازه ساخت و سازهاي سوداگرانه در اطراف رودخانه‌ها را ندهيم. در عين حال به لايروبي مسير رودخانه‌ها توجه كنيم. تنها در اين صورت است كه سيل نمي‌تواند به اندازه چيزي كه چند روز اخير در خوزستان و لرستان اتفاق افتاده، آسيب رسان و بحران آفرين شود. متاسفانه در تهران هم شرايط به همين صورت است و تمامي گذرگاه را نابود كرده‌ايم. اغلب اتوبان‌ها و آزادراه‌هايي كه در تهران ساخته شده‌اند در مسير رودخانه‌ها بوده‌اند. اتوبان‌هاي شرقي- غربي مثل همت، نيايش و حكيم مسير رودخانه‌ها را كور كرده‌اند. با اين كار هم تعادل آب و هوايي و اقليمي محل گذرگاه‌ها از بين رفته و هم شهر را در برابر سيل به‌شدت آسيب پذير كرده است. تهران نه تنها در مقابل سيل بلكه در مقابل ساير بلاياي طبيعي مانند زلزله هم شرايطش به همين صورت است. خطر زلزله در تهران و بسياري از شهرهاي ديگر به دليل فرونشست زمين كه ناشي از بهره‌برداري بي‌رويه از آب‌هاي زيرزميني بوده، تشديد شده است. اگر ما به سرعت چيدمان شهري كشور را متناسب با توان اكولوژيكي آن، از نو طراحي نكنيم به مراحلي مي‌رسيم كه برگشت پذير نخواهند بود و يك بلاي طبيعي مي‌تواند خسارت‌هايي بيشتر از ظرفيت واقعي خودش به بار بياورد.

* كارشناس محيط زيست