سایه سنگین فضای مجازی بر بازار نشر مكتوب

تدبیر24 : این ناشران قمی كه برخی از آنها سابقه های 10 الی 15 ساله در بازار نشر دارند، رضایت كاملی از فضای فعلی انتشاراتی های خود ندارند و آنطور كه خود می گویند، محققان و نویسندگان آنها نیز در وضعیت مشابه به خود و سردرگم نسبت به آینده به سر می برند.
تعدادی از آنها پیش بینی كردند در صورتی كه وضعیت نشر و چاپ در قم به همین شكل پیش برود، در 10 سال آینده دیگر شاهد ناشران فعال و پویایی در صحنه نخواهیم بود.
آنها در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از بیماری بازار نشر مكتوب در قم می گویند و بر این باورند كه اگر مسئولان فرهنگی دست به دست هم دهند و با یك عزم جدی و پشتكار بالا به یاری فرهنگ بشتابند، می توان رونق را به بازار چاپ و نشر بازگردانند.
به اعتقاد این افراد، روی آوردن مردم به فضای مجازی، عدم ترویج فرهنگ كتابخوانی، بی توجهی مسئولان به فضای نشر و نداشتن بودجه مستقل، افزایش قیمت كاغذ و حذف یارانه آن، عدم استفاده از كارشناسان نشر در اتاق های فكر در سطح كلان، عدم نظارت مجلس بر بودجه های فرهنگی و سایر مشكلات اقتصادی كشور، وضعیت نشر قم را به این حال و روز انداخته است.
برخی از ناشران مطرح قم نیز علاوه بر برشمردن آسیب های حوزه نشر و ابراز نگرانی از ركود حاكم بر بازار كتاب، راهكارهایی را نیز ارائه دادند كه مهمترین آن افزایش یارانه كاغذ، تقویت بخش خصوصی حوزه نشر برای افزایش كیفیت محصولات، تصویب قوانین مناسب در مجلس، تبلیغ و ترویج فرهنگ كتابخوانی در سخنرانی ها و استفاده از ظرفیت های حوزه علمیه قم می باشد.
علاوه بر سخنان ناشران برجسته قمی، خبرنگار ایرنا نیز با حضور در برخی كتابفروشی ها و دفاتر برخی ناشران، از نزدیك با مشكلات برخی از آنها آشنا شد. سخنان و درد دل های آنها حاكی از وضعیت نه چندان مناسب و ركود شدید در بازار نشر مكتوب است، به گونه ای كه برخی از آنها با نشان دادن دخل ودرآمدخود، تنها از فروش یك كتاب در طول یك روز خبر دادند.

*اظهار نظر ناشران برجسته قمی
یدالله سعدی مدیر انتشارات قدیمی 'دلیل ما' در این زمینه گفت: عمده ترین مشكل رو به افزایش ناشران قم، در مرحله اول اقتصاد نشر است.
وی افزود: زمانی كه قیمت كاغذ افزایش پیدا كرد، قرار بود كه مابه التفاوت قیمت ارزی كه آزاد شده، در قالب بودجه ای به حوزه معاونت فرهنگی وزارت ارشاد برای خرید كتاب اختصاص پیدا كند،ولی این اتفاق نیفتاد.
وی ادامه داد: در زمانی كه این بودجه هنوز به سمت كتاب نیامده بود، كتاب با ارز دولتی چاپ می شد، وزارت ارشاد از برخی كتاب ها بین تیراژ 300 تا 700 هزار خریداری می كرد، اما در شرایط كنونی، آمار از 100 و 200 و نهایت 300 تجاوز نمی كند.
سعدی افزایش قیمت كاغذ را نیز در ركود فعلی حوزه نشر موثر دانست و گفت: یكباره قیمت كاغذ در بازار چندین برابر شد ولی هیچ چیزی بر سرمایه ناشران افزوده نشد و اقتصاد نشر نیز با ركود شدیدی مواجه است.
وی ادامه داد: توزیع و فروش كتاب نیز در قم شرایط خاصی خود را دارد، خرید كتاب در سبد زندگی مردم تعریف نشده است، تاكنون كتاب های دانشگاهی رونق داشته و مردم خرید می كردند ولی اكنون بیشتر دنبال جزوه ها و كانال های الكترونیكی می روند.
سعدی یادآورشد: عدم رونق فروش كتاب باعث شده كه اقتصاد نشر ناشران خصوصا ناشران مذهبی و كسانی كه در حوزه های كتاب مرجع و تخصصی اهل بیت عصمت و طهارت (ع) كار می كنند با مشكل و شكنندگی زیادی مواجه شود و اگر شرایط اینگونه پیش برود با خطر تعطیلی و كاهش تولید مواجه هستیم.
این ناشر قدیمی حوزه نشر دینی در قم به ارائه راهكارهایی نیز پرداخت و گفت: مسئولان كشور باید قبل از تصمیم گیری های كلان، پای سخن ناشران بنشینند و مشكلات آنها را از نزدیك لمس ودرك كنند.
سعدی اضافه كرد: یارانه های فرهنگی ما هنوز كم نیست و اگر این بودجه ها در همان جهتی كه در كمیسیون های تخصصی تصویب شده، هزینه شود ما این مقدار بحران نداریم.
وی یادآورشد: بودجه وقتی در دستگاه اجرایی می آید فعل و انفعالات زیادی پیدا می كند و گاهی این بودجه از مسیر اصلی خود خارج می شود.
وی گفت: متاسفانه مجلس بودجه را تصویب می كند ولی نظارت بر اجرای آن ندارند و اولویت هایی كه كارشناسان مطرح می كنند مطرح نمی شود و در حقیقت، نظام اداری و قانونگذاری ما حاكمیت ندارد.
سعدی ادامه داد: در همه جای دنیا به بخش خصوصی و تقویت ناشران اهمیت می دهند و حتی كتاب های درسی دبیرستان را ناشران خصوصی چاپ می كنند ولی در ایران همه چیز دولتی است و هر نهادی با بودجه كلان دولت، در درون خود یك انتشارات ایجاد كرده و رقیب بخش خصوصی شدند و این رقابت عادلانه نیست.
مدیر انتشارات دلیل ما بیان داشت: در بخش خصوصی مدیریت ها پایدار است و گاهی صد سال سابقه دارند مانند انتشارات آخوندی ها و دارالكتب اسلامی در قم، ولی بخش دولتی پایدار نیست، بنابراین باید به بخش خصوصی بها دهیم ودر قالب برگزاری جلسات كارشناسی، مشكلات و راهكارها شنیده شود.

*بنیانگذار دو انتشارات بزرگ دارالحدیث و اسوه در قم نیز با اشاره به مشكلات حوزه نشر گفت: ما در كشور با توجه به اینكه انقلاب كردیم و صدور فكر اسلام ناب محمدی جز وظایف و آرمان های ما بود ولی برای این هدف، ابزار های لازم را تدارك ندیدیم.
محمد جعفر تجلی افزود: قوانینی كه در این زمینه خصوصا در بعد فرهنگی باید مصوب می شد، متاسفانه نشده و آنگونه كه باید به آن پرداخته نشد.
وی ادامه داد: متاسفانه كشورهای اطراف ما، برای مكتب های ساختگی خود، سرمایه گذاری عظیم می كنند ولی ما برای معرفی و ترویج فرهنگ ناب اسلام و تشییع، چه كار كردیم؟ مجلس باید چند ماه روی این مساله كار می كرد، ما چه اندازه بودجه برای این كار گذاشتیم.؟
این فعال پیشكسوت حوزه نشر قم خاطرنشان كرد: متاسفانه ما اتاق فكر و سرمایه گذاری فكری و مالی برای فعالیت فرهنگی خصوصا در حوزه نشر مكتوب نداریم و تا زمانی كه به كاری به صورت سلبی نگاه كنیم همین اتفاق ها ادامه دارد، بنابراین فرهنگ باید برای ما اصالت اصلی خود را پیدا كند.
تجلی گفت: باید نگاه خود را به فرهنگ و نشر درست و در این حوزه هزینه كنیم، ما وقتی نان را گران می كنیم می گویم 45 هزار تومان به هر ایرانی یارانه می دهیم ولی آیا از همین یارانه حتی مبلغ كمی برای خرید كتاب اختصاص دادیم؟
وی ادامه داد: متاسفانه در نمایشگاهی كه به تازگی در قم برگزار شد 50 ناشر قمی تنها چهارمیلیون تومان فروش داشتند، باید مطالعه و تحقیق كنیم كه چرا نرخ كتاب خواندن در كشور خصوصا در حوزه دین پایین است، در برخی كشورها مردم در مترو و پارك هم كتاب می خوانند.
این ناشر پیشكسوت نشر دینی گفت: ما در حوزه نشر كارهای خوبی انجام می دهیم ولی در برخی زمینه ها محتوای قوی نداریم، وضعیت نشردر 10 سال دیگر فاجعه می آفریند و اگر وضعیت اینگونه پیش برود در حوزه دین، بسیاری از مولفان ما در حال عقب نشینی هستند و وقتی كار آنها چاپ نشود خود به خود از صحنه كنار می روند.
تجلی بیان داشت: ما در زمینه فیلم حضرت یوسف(ع) زیاد هزینه كردیم و این فیلم برای خواننده بسیار جذاب است ولی برای كتاب و جذابیت كتابخوانی چه كار كردیم؟ و چرا كار نمی كنیم؟
وی با بیان اینكه روی آوردن مردم به فضای مجازی ارتباطی با پایین بودن سرانه كتاب در ایران ندارد، گفت: كشور آلمان در فضای مجازی بسیار از ما جلوتر است ولی جمعیت زیادی از انها كتاب می خوانند، فضای مجازی در ركود كتاب موثر است ولی به این اندازه ای كه ما در كشور ركود داریم، نیست.
تجلی بیان داشت: ما نباید فضای مجازی را به چماقی تبدیل و بر سر هر منتقد و ناشر بكوبیم، اگر كتاب محتوای جذاب، كیفت ظاهری خوب ندارد و روی آن خوب كار نمی شود به دلیل آن است كه اهمیت نمی دهیم.
وی با اشاره به مشكلات سخت افزاری حوزه نشر نیز گفت: مشكلات سخت افزاری در نشر قم به وضوح دیده می شود و ما نسبت به لبنان هم عقب تر هستیم، در حالی كه نباید اینگونه باشد.
تجلی اظهار داشت: مجلس ما باید قوانین لازم را داشته باشد، ابتدا از اندیشمندان و متخصصان در این عرصه بخواهد طرح ها و ایده های خود را برای رونق حوزه نشر ارائه كنند و بعد قانونگذاری كنند و دولت نیز باید اجرا كند.
رئیس انتشارات ترجمان وحی نیز گفت: متاسفانه جامعه ایرانی به آن استانداردهای لازم در زمینه مطالعه نرسیده است و با وجود توصیه های رهبر معظم انقلاب، مسئولان فرهنگی و شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ ولی ما در برابر یك پدیده ای هستیم كه مردم چندان رغبتی به مطالعه كتاب ندارند.
حجت الاسلام والمسلمین محمد نقدی افزود: در سال های اخیر، این مساله به دلیل فضای مجازی بیشتر شد، مطالعه از طریق فضای مجازی بالا رفته و ناشران با مشكل مواجه شدند و تیراژ كتاب ها نیز پایین هست، بنابراین فضای مجازی در رونق بازار نشر تاثیر می گذارد.
وی ادامه داد: از دیگر عوامل عدم رغبت مردم به مطالعه كتاب، آسیب هایی مانند گرانی كاغذ، تورم و مشكلات اقتصادی است، مردم كتاب هایی آموزشی و كمك آموزشی را می خرند ولی كتاب های دیگر كه سطح مطالعه و دانش انسان را بالا ببرد و می تواند اثرگذار باشد با اقبال روبرو نیست.
وی بیان داشت: همه نهادهای فرهنگی خصوصا صدا و سیما، سازمان تبلیغات اسلامی و دفتر تبلیغات اسلامی و حوزه های علمیه از تریبون های خود برای ترویج كتابخوانی اقدام كنند.
نقدی خاطرنشان كرد: در فیلم هایی كه از رسانه ملی پخش می شود ما كسی را كه در حال مطالعه كتاب باشد را تاكنون ندیدیم، در حالی كه رسانه ملی بالاترین اثرگذاری را دارد.

*سخنان رئیس مجتمع ناشران قم
حسین قوامیان رئیس اتحایه مجتمع ناشران استان قم و بازرس تعاوتی ناشران نیز در این زمنیه گفت: ما یك مشكلی كه داریم روش كار ما به صورت سنتی است و نتوانسته ایم این وضعیت را به روز كنیم، بنابراین باید سیستمی پیشرفته در حوزه نشر برای تولید و ترویج كتاب ایجاد كنیم.
وی ادامه داد: یكی از مسائلی كه در نشر به آن خیلی اهمیت داده نشده، مساله توزیع كتاب است، این نوع توزیع كه اكنون هست خیلی سبك قدیمی است و در دنیا رایج نیست.
قوامیان گفت: ما شركت های بزرگی مانند آمازون در آمریكا نداریم كه توزیع مدرن كتاب را به كار بردند و مخاطب آنها هر نوع نیازی از كتاب داشته باشد به سرعت برای وی آماده كنند، ما انبارهای مكانیزه برای كاهش هزینه های حمل و نقل و نیروی انسانی در حوزه نشر نداریم و دستری به كتاب آسان نیست.
وی ادامه داد: باید ویترین ها و فروشگاهی در سطح كشور داشته باشیم تا همه مردم كشور به نشر دینی دسترسی داشته باشند.
قوامیان بیان داشت: متاسفانه مسئولان ما هنوز به این باور نرسیدند كه فضای مجازی نمی تواند جایگزین كتاب شود و هر زمان می گوییم چرا مخاطب كتاب كم شده، عده ای می گویند به خاطر فضای مجازی است، در حالی كه یك صفحه كتاب را با اینترنت نمی توان مطالعه كرد.
وی اظهار داشت: اگر مردم به كتاب اقبال ندارند چرا نمایشگاه بین المللی كتاب هر سال پنج میلیون نفر بازدید كننده دارد و حتی رهبر معظم انقلاب نیز از آن بازدید می كنند؟
قوامیان خاطرنشان كرد: یكی از راهكارهای خروج از وضعیت فعلی، ایجاد ویترین های مناسب در سطح كشور است، حوزه نشر در قم اشباع شده ولی برخی استان ها و شهرهای دورافتاده در این زمینه محروم هستند و باید این شرایط توسط مسئولان فراهم شود تا كتابفروشی های قدیم جان بگیرند.

*رئیس انجمن ناشران كودك و نوجوان
حجت الاسلام والمسلمین علیرضا سبحانی نسب رئیس انجمن ناشران كودك و نوجوان استان قم نیز در این زمینه گفت: متاسفانه ما در زمینه تولید كتاب خوب دینی و ترویج آنها، مشكل داریم.
وی ادامه داد: مراكزی كه به منابع مالی خوبی نزدیك هستند كتاب سازی های(كتاب سازی شامل كتابی كه دارای تحقیق، ویراستاری مناسب، شكل، ظاهر، طرح، جلد و صحافی زیبا باشد) آنها تا حدودی قابل قبول است هرچند نواقص جدیدی می بینیم ولی با منابع خود، با استخدام مشاوران قوی توانستند آثار قابل قبولی انجام دهند.
سبحانی نسب اظهار داشت: ناشران بخش خصوصی كه منابع مالی ویژه ندارند دچار مشكل در تصمیم گیری هستند، یعنی بخش قابل توجهی از آنها حتی مشكل منابع شاید نداشته باشند ولی از آنجا كه منابع مالی خصوصی و شخصی در اختیار دارند به اشتباه در كار كارشناسی منابع دینی و تحقیقات دینی هزینه نمی كنند، بلكه هزینه این نوع ناشران، كارهایی است كه با نصاب كتاب های فاخر دینی فاصله دارد.
این فعال حوزه نشر خاطرنشان كرد: كتاب های دینی ما از این كتاب سازی خوب برخوردار نیست به همین دلیل در ترویج و توزیع هم دچار مشكل هستیم، اینكه می گویند مردم كتاب دینی را خریداری نمی كنند حرف اشتباهی است.
وی ادامه داد: اگر كتاب دینی خوب نوشته شود و جذاب باشد و به نیاز مردم پاسخ دهد بیش از سایر كتاب ها مورد اقبال قرار می گیرد.
سحبانی نسب اظهار داشت: ما نمونه های موفقی از كتاب های دینی داریم كه چاپ های بالای یك میلیون و صدها هزار تیراژ را داشتند و توفیق آنها به دلیل كتاب سازی خوب بود و زیبا تولید كردند و محتوای آن متناسب با خواسته مردم بود.
وی ادامه داد: گاهی كتاب ضعیف، بدون محتوا و كارشناسی تولید می شود مورد اقبال قرار نمی گیرد، متاسفانه غیرمتخصصان زیادی كه فكر می كنند دین را می شناسند در نوشتن كتاب های دینی ورود پیدا كردند و چهره كتاب های زرد دینی( كتاب زرد كتابی است كه نیازهای جدی مخاطبان را در نظر نمی گیرد)، شفاف تر است.
سبحانی نسب خاطرنشان كرد: این افراد در نشر كتاب های دینی افراد دلسوز و غیرمتخصص هستند كه دست به قلم می شوند و آثاری را خلق می كنند و شاید هم سودجو نباشند ولی با توجه به اینكه مسائل دینی ویژه است آثار اینها گاهی ضد دینی می شود و شبهاتی مطرح می كنند بدون اینكه بتوانند به این شبهات پاسخ دهند.
وی گفت: این دست از تولیدكنندگان كتاب تنها شك، تردید و التهاب از كتاب های آنها بیرون می آید این بزرگترین مشكل نشر دینی است.
سبحانی نسب گفت: دومین مشكل، عدم ترویج و تبلیغ درست است، رسانه های ما در شناسایی آثار خوب دینی و معرفی آنها به جامعه كم كاری می كنند، برخی گاهی به جهت اینكه احساس می كنند اگر نشری از نظر مالی با تبلیغ آنها، رشد كند بخل می ورزند و این از تصمیم های غلطی است كه اتخاذ می شود.
وی تصریح كرد: در رسانه ملی و روزنامه ها، معرفی كتاب های خوب، ضعیف است و نداشتن یك سامانه خوب ترویجی و تبلیغی از ضعیف های نشر دینی است.
وی ادامه داد: شبكه استانی قم باید هر شب یك كتاب به خوانندگان خود معرفی كند ولی ما چنین رقتار متمركز را نمی بینیم و تاكنون یك برنامه قوی نقد كتاب برگزار نشده است.
سبحانی نسب گفت: در انجمن ناشران كودك و نوجوان نیز هدایت و حمایت از كتاب های كودك دینی در دستور كار است وتاكنون یك هزار و 700 عنوان از كتاب های ناشران عضو را جمع آوری كردیم و برای ارتقای سطح رشد كتاب های كودك، همایش هایی را برگزار می كنیم.

*رئیس اتحادیه ناشران استان قم
رئیس اتحادیه ناشران و كتابفروشان استان قم نیزبا اشاره به اینكه شهر مقدس قم در حوزه نشر حرف های زیادی برای گفتن دارد، گفت: این شهر مذهبی در زمینه نشر مقام دوم و در ارتباط با چاپ و نشر كتاب های مرتبط با حوزه دین، مقام اول را در كشور دارد.
حمید خرمی افزود: در حال حاضر یك هزار و 200 ناشر در قم فعالیت می كنند و سال گذشته نیز 10 هزار عنوان كتاب (شامل چاپ اول و تجدید چاپ،) چاپ شد.
وی ادامه داد: متاسفانه از زمانی كه یارانه كاغذ برداشته شد ضربه سنگینی به بازار نشر وارد شده و ناشران قم نیز از این وضعیت مستثنی نیستند، به نظر می رسد اگر یارانه نان را از مردم می گرفتند بهتر از گرفتن یارانه كتاب بود.
خرمی خاطرنشان كرد: با قطع یارانه كاغذ، قیمت كتاب در مرحله اول پنج برابر و بعد از افزایش قیمت دلار 10 برابر شد، وقتی كاغذ گران شود به صورت طبیعی خدمات چاپ ونشر نیز افزایش قیمت پیدا می كند و در نهایت كتاب از سبد كالای خانوار خارج می شود.
رئیس اتحادیه ناشران و كتابفروشان استان قم یادآورشد: ما در شهر مقدس قم از نظر فضا، بهترین مكان را برای ناشران ایجاد كردیم و هم اكنون بیش از 300 ناشر می تواند در مجتمع ناشران استان قم فعال باشند كه در حال حاضر 100ناشر حضور دارند.
خرمی خاطرنشان كرد: هم اكنون 300 چاپخانه، لیتوگراف و صحاف در قم فعال هستند و 11 درصد از عناوین كتاب های كشور در قم چاپ خواهد شد.
وی همچنین با اشاره به دغدغه های برخی ناشران مبنی بر بودجه های فرهنگی گفت: اگر بودجه فرهنگی برای كتاب اختصاص پیدا كند قطعا در این مسیر هزینه خواهد شد.
خرمی همچنین طرح حمایت از خوانندگان كتاب به جای ناشران را اشتباه دانست و گفت: اگر ناشران خوب حمایت شوند كتاب ها با محتوای بهتر تولید خواهد شد و صرف حمایت از مخاطب، مشكل چاپ و نشر حل نمی شود.
وی از كاهش شمارگان نسخه های كتاب در قم خبر داد و گفت: اگر ناشری در سال 83 از یك كتاب پنج هزار جلد چاپ می كرد این در سال 94 به 500 جلد رسیده است و این كاهش تنها در شمارگان و تیراژها می باشد.
خرمی با اشاره به اینكه قرار است در نمایشگاه كتاب امسال به جای بن دانشجویی، بن دانش آموزی نیز میان برخی استان ها از جمله قم اختصاص پیدا كند، گفت: این اقدام زمینه مناسبی برای رونق بیشتر در بازار نشر قم است و امید است ناشران ما نیز حضور فعالی در نمایشگاه كتاب داشته باشند.
وی ادامه داد: اگر كتاب با تخفیف و یارانه در اختیار مردم قرار گیرد آنها استقبال خواهند كرد.
گزارش از : بهمن اطمینان