فرهنگ تحمل مخالف؛ پیش شرط مردمسالاری دینی و نیاز امروزِ جامعه سیاسی

تدبیر24 :  ترویج فرهنگ تحمل مخالف میان نیروهای سیاسی نیاز امروز جامعه ما است؛ جامعه ای كه هر از گاهی كنش و واكنش های تحمل گریز، غیرتكثرگرا و تندِ نیروهای مخالف علیه یكدیگر، فضای سیاسی آن را تیره گون و ناپسند می سازد.


رهبر انقلاب در دیدار اخیر با معلمان و فرهنگیان بر ضرورت نهادینه كردن فرهنگ تحمل مخالف در جامعه تاكید كرد؛ اشاره ای كه سبب شد ضرورت های افزایش سطح بردباری جامعه، تكثرگرایی و تحمل رقیبان در كانون توجه رسانه ها و فعالان سیاسی قرار گیرد.
رهبری در این دیدار كه دوازدهم اردیبهشت ماه و به مناسبت روز معلم برگزار شد تصریح كرد: «تحمل مخالف؛ بله، تا یك كسي یك مختصر تنه‌اي زد به ما، ما برگردیم با مشت به سینه‌اش بكوبیم؛ این عدم تحمل است. اسلام این را از ما نمی خواهد، اسلام عكس این را از ما می خواهد؛ رُحَمآءُ بَینَهُم.»
با توجه به این سخنان، در مورد بایسته های ترویج و نهادینه كردن فرهنگ دیگرپذیری و تحمل مخالف و رقیب در جامعه چند نكته لازم به یادآوری است.
1- تحمل رای و نظر مخالف در جامعه یكی از اصلی ترین ویژگی های نظام های مردمسالار است؛ نظام هایی كه مخالفان از حق اعتراض برخوردارند و صاحبان قدرت به واسطه وجود چنین حقی، در برابر رقیبان از خود بردباری نشان می دهند. در چنین نظامی حتی اگر مخالفان در اقلیت باشند صدایشان سركوب نمی شود و همیشه گوش هایی شنوای صدای آنان است. این در حالی است كه در نظام های تمامیت خواه و مستبد نه تنها صدای اقلیت مردم شنیده نمی شود بلكه در بسیاری از موارد خواسته های بیشتر مردم قربانی خواست صاحبان قدرت و خودهمه پنداران كم شمار می شود.
از طرف دیگر و همانگونه كه رهبری تاكید دارد، تحمل مخالف یكی از پیشروترین آموزه های دینی ما است كه در سیره سیاسی پیامبر و امامان شیعه بسیار به چشم می خورد. بر همین مبنا لازم است در چارچوب نظام جمهوری اسلامی ایران كه در پیاده سازی الگوی سیاسی «مردمسالاری دینی» پیشتاز است، ضریب تحمل سیاسی و پذیرش دیگری میان كنشگران، تشكل ها و احزاب سیاسی ترویج یابد تا صدای مخالف نه تنها سركوب نشود بلكه از طریق سازوكارهای مردمسالارانه در تصمیم گیری ها و تصمیم سازی ها مورد توجه كنشگران سیاسی قرار گیرد.
2- كنشگران سیاسی پیش از اینكه بازیگران عرصه سیاست باشند، شهروندان جامعه به شمار می روند و رفتارشان شاخصی از فرهنگ عمومی جامعه است. بردباری در برابر دیگری، مهارت رفتاری است كه افراد جامعه بدون دریافت آموزش های لازم نمی توانند در كنش های اجتماعی خود آن را عملیاتی سازند. تنها شهروندان جامعه ای می توانند در برابر نظر مخالفِ خود بردبار باشند كه ضمن مشاهده تحمل پذیری بالای چهره ها و مسوولان سیاسی، این مهارت رفتاری را از سنین پایین آموزش ببینند و فرهنگ عمومی جامعه این كنش عاقلانه را در آنها پرورش دهد.
از این رو نهادهای متولی امر آموزش و فرهنگ در مورد یاددهی و نهادینه كردن این اصل رفتاری انسانی و دینی در جامعه مسوولیت مهمی بر عهده دارند. اشاره رهبری به این مساله در دیدار با معلمان و فرهنگیان نشان دهنده نقش و مسوولیت پررنگ آموزگاران و نهادی چون وزارت آموزش و پرورش است كه می تواند با برنامه ریزی های دقیق و آموزش های اصولی، رفتاری را در شهروندان جامعه نهادینه كند.
از سوی دیگر، اشاره مستقیم رهبری به وظیفه سازمان صدا و سیما در حوزه آموزش جوانان در این دیدار بر سنگینی مسوولیت رسانه و به طور ویژه این نهاد حاكمیتی در عرصه انتقال و ترویج فرهنگ دیگرپذیری صحه می گذارد. صدا و سیما كه نقش مهمی در ساخت فرهنگ عمومی دارد، باید از برخوردهای گزینشی در ساخت، انتخاب و پخش برنامه ها پرهیز كند و برنامه هایش بازتابی از نظرهای مختلف در جامعه باشد و از این طریق تحمل پذیری را به شهروندان جامعه آموزش دهد. دیگر رسانه های عمومی هم باید با رعایت اصل احترام به مخالفان و بازتاب بی طرفانه نظر آنان، فرهنگ بردباری را در جامعه رواج دهند. پاسخ مستدل و منطقی به نظر مخالفان به جای انتشار مطالب توهین آمیز در رسانه ها، از چشم مردم جامعه پنهان نخواهد ماند و به عنوان منبعی الهام بخش بر رفتارهای اجتماعی آنها تاثیر خواهد گذاشت. همچنین مسوولان باید با افزایش تحمل شنیدن صدای مخالف و رفتار بردبارانه، به نهادینه كردن این فرهنگ در جامعه سیاسی و میان شهروندان كمك كنند.
3- اگر همه بازیگران صحنه سیاسی جامعه «منافع ملی» را اسم رمز كنش و واكنش خود قرار دهند، مخالفتشان به نقد سازنده و دلسوزانه تبدیل می شود و مسوولان هم، نظر منتقدان را در كنش های خود در نظر خواهند گرفت.
با این تفسیرها باید گفت ترویج و نهادینه كردن فرهنگ تحمل مخالفان بر عهده تك تك افراد جامعه و همه نهادهایی است كه در مسیر اجرای وظایف خود با نظرهایی مواجه می شوند كه متفاوت از رای آن ها است. با تحمل مخالفان، جامعه و به طور اخص جامعه سیاسی مطلوبتر و متعادل تری خواهیم داشت كه به جای اینكه نیروها و توانمندی هایش را صرف تنش و جنجال كند، در مسیر تامین منافع ملی بسیج خواهد كرد.