راهبندان خصمانه سعودی پیش روی زایران ایرانی

تدبیر24 :«علی جنتی» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی روز یکشنبه (نهم خردادماه) اعلام کرد به دلیل کارشکنی عربستان سعودی، برگزاری مراسم حج تمتع امسال برای زایران ایرانی امکان‌پذیر نیست. این اعلام در حالی صورت گرفت که پیش از این، 2 دور مذاکره میان ایران و عربستان به منظور فراهم شدن شرایط لازم برای حضور زایران ایرانی در مراسم حج برگزار شد که با کارشکنی های طرف سعودی هر 2 دور به شکست انجامید.
بر پایه اعلام مسوولان ایرانی، یکشنبه آخرین فرصتی بود که عربستان باید نظر نهایی خود را درباره سفر حاجیان ایرانی و ارسال تفاهم نامه در این زمینه اعلام می کرد. «سعید اوحدی» رییس سازمان حج و زیارت در این زمینه گفته بود، در آخرین جلسه ای که با مسوولان حج عربستان درباره تفاهم نامه داشتیم وزیر حج این کشور حضور نداشت و تنها به صورت تلفنی از ایران خواسته بود تفاهم نامه مرتبط با سفر حاجیان ایرانی را امضا کند و این وعده را داد که خودِ او متعهد می شود خواسته های ایران برآورده شود؛ خواستهِ مبهمی که ایران آن را نپذیرفت.
آنچه موجب شد موضوع حجِ امسال به مساله ای مهم در ایران تبدیل شود، حوادثی بود که سال گذشته، هم در مراسم حج عمره و هم در مراسم حج تمتع برای زایران ایرانی رخ داده بود.
نخستین حادثه تعرض ماموران امنیتی فرودگاه «جده» عربستان به 2 نوجوان ایرانی در فروردین ماه پارسال باز می گردد؛ حادثه ای که باعث شد ایران اعزام زایران حج عمره را تا تعیین تکلیف این پرونده متوقف کند. اما دومین و مهم ترین حادثه مربوط به کشته شدن صدها حاجی ایرانی در فاجعه منا بود. آن چه بیش از هر چیز اعتراض مسوولان ایرانی را در ارتباط با فاجعه منا در پی داشت، مسوولیت ناپذیری عربستان در قبال این رخداد بود، به گونه ای که تا چند هفته پس از این فاجعه همچنان برخی از حاجیان ایرانی در فهرست مفقود شدگان قرار داشتند و دولت عربستان اقدامی در زمینه تعیین تکلیف آنان صورت نمی داد.
چند ماه پس از فاجعه منا، عربستان سعودی شیخ «نمر باقرالنمر» روحانی برجسته شیعی در عربستان را اعدام کرد و این آغازی بود بر حوادثی که منجر به قطع روابط دیپلماتیک عربستان با ایران شد.
از این زمان، تنش ها میان تهران و ریاض بسیار بالا گرفت اما ایران تلاش کرد مانع از تسری اختلافات میان 2 کشور به مساله حج شود. آن چه در این میان برای ایران بسیار اهمیت داشت، ضرورت حفظ جان و مال حاجیان ایرانی در مراسم حج بود. طبیعی بود که پس از حوادثی که سال گذشته برای حاجیان ایرانی رخ داده بود، ایرانیان نسبت به وضعیت خود در مراسم حج حساس تر شوند و تعهدهای جدی تری از مسوولان سعودی برای حفاظت از جان و مال زایران ایرانی بخواهند.
با وجود تلاش های ایران برای جلوگیری از تسری اختلاف های سیاسی به مساله حج، عربستان با مطرح کردن شرط های نابجا تلاش کرد مراسم حج را به اختلافات سیاسی میان 2 کشور پیوند زند.
نخستین کارشکنی های عربستان در مسیر اعزام زایران ایرانی در دور نخست رایزنی ها میان تهران و ریاض رخ نمود؛ مذاکراتی که قرار بود دی ماه سال گذشته میان ایران و عربستان برای امضای تفاهم نامه در این خصوص برگزار شود اما با سه ماه تاخیر در اواخر فروردین امسال برگزار شد. در گفت وگوهای فروردین، به دلیل مخالفت عربستان با صدور روادید برای حاجیان کشورمان در ایران و نیز انتقال آنان با هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، سعودی ها سبب ساز ایجاد بن بست در مذاکرات شدند.
به گفته مقام های کشورمان، در گفت وگوهای این دوره ضمن رایزنی بر سر حل مشکل صدور روادید در ایران و استفاده از هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران در انتقال حجاج کشورمان تلاش شد تا با توجه به حوادث تلخ گذشته شرایط اعزام حجاج ایرانی با اطمینان از «تامین امنیت و حفظ عزت وکرامت حجاج» فراهم آید که به علت ناهماهنگی در سطوح عالی عربستان و تاثیر نگاه سیاسی بر مسایل حج، به این مطالبات پاسخ مثبت داده نشد.
دور دوم گفت وگوها پس از تاخیری 45 روزه برگزار شد و هیات ایرانی به دعوت رسمی وزیر حج عربستان و قول مساعد او در جهت حل مشکلات، پنجم خرداد ماه برای انجام رایزنی های لازم در این زمینه، به عربستان رفت. این مذاکرات نیز نتوانست نظر هیات ایرانی را جلب کند و با وجود ادعای طرف سعودی برای حل مسایل کنسولی، هیچ توافق مکتوبی در این خصوص میان مسوولان وزارت امور خارجه عربستان و ایران به امضا نرسید.
در این پیوند، در بند ششم اطلاعیه نهم خردادماه سازمان حج و زیارت درباره لغو حج تمتع آمده است: با وجود ادعای طرف سعودی برای حل مسایل کنسولی، تاکنون هیچ توافق مکتوبی در این خصوص بین مسوولین وزارت امور خارجه عربستان با وزارت امور خارجه سوییس بر اساس کنوانسیون‌های بین المللی صورت نگرفته است.
با توجه به مسایل و مشکلات متعددی که طی سال های گذشته در امور زایران ایرانی در طول حضور در عربستان اتفاق افتاده و در چارچوب قواعد کنسولی به آن رسیدگی شده است، تفاهم کنسولی گریزناپذیرترین و اولیه ترین امکانی بود که باید از جانب سعودی ها در تعامل با مقام های ایرانی فراهم می شد تا اعزام ایرانیان به خاک سعودی میسر می شد.
آن چه از گفته مسوولان سعودی و سخنان «عادل الجبیر» وزیر امور خارجه این کشور بر می آید، دلیل اصلی کارشکنی ریاض در حج امسال، مخالفت دولت عربستان با برگزاری مراسم دعای کمیل حاجیان ایرانی و مراسم برائت از مشرکان بوده است. این در حالی است که این 2 مراسم در سال های گذشته به صورت عادی و بدون هیچ مشکل و تنشی برگزار می شد.
مسوولان سعودی اما پا را از این نیز فراتر گذاشتند و اجازه استفاده کاروان های ایرانی از پرچم ایران در مراسم حج را ندادند. این در حالی است که استفاده از پرچم روی اتوبوس ها یا محل اسکان حاجیان اقدامی معمول و برای تسهیل رفت و آمد آنان است.
این مسایل نشان می دهد سعودی ها با رفتار غیرمنطقی از همان آغاز سعی در مانع تراشی در مسیر حضور ایرانیان در مراسم حج امسال داشتند و تلاش کردند با تحمیل شرط های غیرقابل پذیرش، عزت حاجیان ایرانی ها را لکه دار کنند.
روشن است که مسوولیت محرومیت زایران ایرانی از مراسم حج تمتع امسال بر عهده دولت عربستان است که اصول میزبانی حرمین شریفین را رعایت نکرده است. باید به این مساله توجه داشت که حضور حرمین شریفین در خاک عربستان بیش از آن که برای این کشور یک حق و یک کارت برنده باشد، این تکلیف را بر دوش مقام های سعودی قرار می دهد تا زمینه حضور امن، بی چالش و عزتمندانه مسلمانان سراسر جهان در عربستان برای برگزاری مراسم حج را فراهم کند.
البته این نخستین بار نیست که حاجیان ایرانی در مراسم حج حضور ندارند. پس از مراسم حج سال 1366 نیز که نیروهای امنیتی عربستان بیش از 100 حاجی ایرانی را در مراسم برائت از مشرکان به شهادت رساندند، امام خمینی (ره) رهبر کبیر انقلاب اسلامی حکم توقف حج تمتع را صادر کرد که باعث شد تا پایان دهه 60 حاجیان ایرانی به مراسم حج نروند.