8 روش جایگزینِ شیوه فعلی خدمت سربازی

تدبیر24 :«خبرآنلاین» نوشته است: 
حادثه تصادف اتوبوس سربازان در نی‌ریز فارس، بخش زیادی از احساسات عمومی را جریحه دار کرده است. واکنش‌های بالای این خبر در شبکه‌های اجتماعی حتی صدا و سیما را مجبور کرد بعد از ساعت‌های زیاد، اخبار این حادثه را مخابره کند و مسئولان به ابراز همدردی و اعلام پیام‌های تسلیت وا داشت.

با این حال آنچه بیش از همه واکنش‌ها در شبکه‌های اجتماعی را حول محور خود جمع کرده بود، انتقاد از شکل کنونی خدمت سربازی بود. در ضرورت خدمت سربازی برای کشور ایران با موقعیت ژئوپلوتیک خاص خود کمتر کسی شک دارد، اما آنچه انتقادات از سربازی را بیش از پیش می‌کند شکل کنونی آن است.

مردان ایرانی به خصوص آنهایی که روزی استرس تقسیم نیرو برای حضور در دوره آموزشی را تجربه کرده‌اند، با پادگان ۰۵ کرمان آشنایند. سربازان عموما پادگاه ۰۵ کرمان، پادگان عجب‌شیر و گیلان غرب کرمانشاه را از جمله سخت‌ترین موقعیت‌ها برای گذراندن دوره آموزشی خدمت سربازی می‌خوانند. کابوسی که حالا در ۰۵ کرمان تعبیر شد و به نظر می رسد زمان تحول در خدمت سربازی فرارسیده است.

در رابطه با تحول در خدمت سربازی اخبار و نگرش‌های غیررسمی زیادی وجود دارد. اما در کنار این نگرش‌های غیررسمی برخی نهادها از جمله مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی طی سال‌های اخیر تلاش کرده است مدل‌های جایگزین مناسب‌تری را برای خدمت سربازی معرفی کند. علاوه بر آن پیشنهاد بومی شدن سربازی به این معنا که هر سرباز در استان محل زندگی‌اش خدمت کند و طرح سرباز صنعتی از دیگر پیشنهادات رسمی برای ایجاد تحول در خدمت سربازی است. 
در ابتدا بررسی گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس که در سال ۱۳۹۳ منتشر شد نشان می‌دهد این مرکز ۷ مدل جایگزین برای سربازی را معرفی کرده که در ادامه به تفکیک به جزییات آنها اشاره می‌شود.

۱. الگو و مدل حاکم کنونی

در شرایط کنونی، خدمت سربازی در ایران به طور عمومی با محوریت متغیر زمان دو سال و در برخی موارد پیمانی پنج ساله است که در سپاه پاسداران و نیروی انتظامی رواج دارد و در برخی موارد متغیر های تخصصی و نهبگی نیز در محل و نوع خدمت تاثیرگذار است که برای افزایش بهره وری سربازی بسیار مهم و اساسی تلقی می شود. در کنار مولفه های اشاره شده، مولفه هایی که منجر به کاهش خدمت زمان سربازی و بعضا معافیت ها می شود نیز شایان توجه است که شامل برخی از مشمولان می شود.

۲. الگوی سربازی حرفه‌ای

الگوی مزبور امروزه شایع‌ترین مدل‌های خدمت سربازی در جهان است که البته دارای مزایا و همچنین معایبی است. از مهم‌ترین مزایای این سیستم می‌توان به: - افزایش کارآمدی نیروهای مسلح به دلیل تخصصی شدن خدمت- انگیزه بالای سربازان به دلیل اختیاری شدن خدمت- استفاده از فناوری های نوین، کاهش ریسک امنیتی، دفاعی- کاهش هزینه های اقتصادی دولت- کاهش تخلفاتی مانند فرار از خدمت و غیبت و ...- افزایش همبستگی سازمانی- کاهش تلفات انسانی اشاره کرد. همچنین بنا بر گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی این توع الگو معایبی دارد که عبارتند از : - محروم ماندن از نیروهای مردمی و داوطلب، ضعف فرهنگ سازی امنیت و دفاع در میان جامع و جوانان - افزایش بودجه نظامی در برخی موارد- ضعف در تربیت جوانان و جامعه‌پذیری.

۳. الگوی سربازی داوطلبی- بسیجی چابک

داوطلب بودن و الگوهای رفتار و فعالیت های داوطلبانه بالاترین نتایج را در عرصه های مختلف به دنبال دارد و افراد به دلایل مختلف پا به عرصه رفتارهای داوطلبانه می گذارندو چنانچه فضا را مطابق میل و انگیزه های خود ندانند کم کم از سازمان فاصله می گیرند. بنابر گزارش مرکز پژوهش های مجلس این الگو می تواند اثربخش ترین و کارآمد ترین مدل های سربازی باشد چه اینکه متغیر داوطلبانه بودن و انگیره مثبت بیشترین نقش را در انجام صحیح و موثر وظیفه و خدمت ایفا کند.

۴. الگوی سربازی علمی تخصصی

در شرایط کنونی از توانایی های تخصصی سربازان کمتر بهره برداری بهینه به عمل می آید. در این الگو شاخص و معیار خدمت سربازی تخصص ها و توانمندی های علمی مشمولان است و سربازان پس از گذارنیدن دوره مناسب آموزش نظامی - دفاعی در محیط های خدمتی تخصصی و علمی متناسب با رشته تخصصی به کارگیری می شوند. مهم ترین آقار این سیستم افزایش انگیزه خدمتی و بهره وری بالا است.

۵. الگوی خرید خدمت هدفمند

در این الگو متغیر خرید خدمت که امروزه به اشکال گوناگونی در سیستم وظیفه عمومی وجود دارد ملحوظ نظر قرار گرفته و از سوی دیگر متغیر اقتصادی برای برخی از واجدین شرایط مد نظر قرار می گیرد. در این مدل خدمتی افراد مجاز خواهند بودیا گزینه خدمت رایج را با مزایای پیش بینی شده کنونی پذیرا باشند و به خدمت اعزام شوند و یا اینکه با پرداخت هزینه های دوران خدمت متناسب با ارزش پولی ملی در آن زمان و با سپری کردن دوره آموزش از انجام خدمت معاف شوند.

۶. الگوی خدمت سربازی یک ساله در دوران صلح

در این مدل سربازی در دوران صلح اجباری و مدت آن یک سال است. محدود شدن زمان سربازی به یک سال باعث افزایش انگیزه برای خدمت در میان خانواده ها جوانان و همچنین رضایتمندی بیشتر آنها می شود و در کنار آن منطقی تر شدن روش های به کارگیری کاهش اتلاف زمان موثر و افزایش کارآمدی و بهره وری پدید می آید.

۷. الگوی تلفیقی چند جانبه هدفمند

با توجه به اینکه بهره گیری از روش ها و مدل های گوناگون به موازات همدیگر همزمان وحود دارد به نظر می رسد به ملحوظ نظر قرار گرفتن علایق و انگیزه ها و ویژگی های خاص مشمولان می توان آنها را در قالب مدل های شش گانه فوق الذکر طبقه بندی، جذب و به کارگیری نمود مهمترین تاثیرات این سیست ترکیبی- اقتضایی بودن و انطباق پذیری و انعطاف منطقی آن با شرایط مشمولان است که می تواند با برنامه ریزی و اجرای خوب بازتاب ها و نتایج ارزشمندی برای سربازی در جمهوری اسلامی ایران داشته باشد.

طرح سرباز صنعتی

علاوه بر این پیشنهادات مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی پیش از این نیز رییس اتاق بازرگانی ایران از پیشنهادی جذاب برای خدمت سربازی خبر داد که یک‌سال پیش وزارت صنعت، معدن و تجارت جزئیات آن را به ستاد کل نیروهای مسلح ارائه کرده ؛ طرح «سرباز صنعت» که البته طرح جدیدی نیست و پیش‌تر از اواخر سال 83 در کشور اجرایی شده بود، اما پس از ارزیابی انجام شده به دلیل مثبت نبودن نتایج، اجرای آن از سال 86 متوقف شد.

حالا یک مقام مسئول استانی دوباره این موضوع را به صدر خبرها رسانده اما به نظر می‌رسد وی از پیگیری‌های قبلی وزارت صنعت، معدن و تجارت در این حوزه بی‌خبر بوده، از سوی دیگر طرح‌های مربوط به سربازی در ستاد کل نیروهای مسلح بررسی می‌شود و نیروی انتظامی یکی از زیر مجموعه‌های ستاد کل محسوب می‌شود؛ این در حالیست که جلال پور از ارسال این‌ طرح به وزیر کشور به عنوان جانشین فرمانده کل قوا در نیروی انتظامی در  آینده نزدیک خبر داده است.

بر اساس اظهارات رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان کرمان در طرح سرباز صنعت، سربازان می‌توانند پس از گذراندن دوره‌های آموزشی به جای تقسیم‌بندی در پادگان‌ها در کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی تقسیم شوند تا بتوانند پس از گذراندن دوره خدمت سربازی، کارآفرینی کنند و یا در همان کارخانه و یا واحد صنعتی جذب و به کارگیری شوند.
پیگیری‌های خبرنگار ایسنا از ستاد کل نیروهای مسلح حاکی از این است که در حال حاضر این طرح در کشور اجرا نمی‌شود اما با توجه به درخواست وزارت صنعت، معدن و تجارت، طرح مذکور تحت عنوان «سرباز صنعت و معدن» در حال بررسی و آسیب‌شناسی نقاط ضعف قبلی است و در صورت تصویب جزئیات آن اعلام خواهد شد.