علامه امینی؛ گنجینه معرفت و حکمت

تدبیر24: شاید نتوان در بخش تحقیق و مطالعه حوزه پژوهش های دینی، فردی را پیدا کرد که نامی از «عبدالحسین امینی» مشهور به «علامه امینی» نشنیده باشد. این عالم بزرگوار در 1281 هجری خورشیدی در شهر تبریز در خانواده ای باتقوا دیده به جهان گشود. او در کودکی با تیزهوشی و استعداد بی نظیر در درک مسایل دینی سبب حیرت همگان شد و نگاه پرسشگر علامه و پرورش در محیطی مذهبی زمینه را برای بالندگی هرچه بیشتر او فراهم کرد.
«شیخ احمد امینی» پدر وی به عنوان نخستین معلم مبانی دانش از جمله ادبیات فارسی، عربی، منطق و تا اندازه ‌ای فقه و اصول را به او آموخت. عبدالحسین امینی از خردسالی به مطالعه کتاب ‌های حدیثی، اعتقادی و به خصوص قرآن و نهج‌ البلاغه اشتیاق زیادی نشان می داد و آیه‌ های قرآن و سخنان تاثیرگذار امیرالمومنین(ع) در تاروپودش نفوذ می کرد و بدین ترتیب از شیفتگان اهل بیت(ع) شد.
علامه امینی که تشنه آموختن بود در 16 سالگی به نجف اشرف رفت و تا 32 سالگی در این شهر به فراگیری علم مشغول شد و از محضر استادانی همچون آیات عظام «سیدمحمدبن محمدباقر الحسینی فیروزآبادی، سیدابوتراب بن ابوالقاسم خوانساری، میرزاعلی بن عبدالحسین ایروانی و میرزا ابوالحسن بن عبدالحسین مشکینی» کسب فیض کرد و پس از مدتی به زادگاه خویش بازگشت. در مدت اقامت در تبریز به تدریس و تحقیق پرداخت کتاب ارزشمند «تفسیر فاتحه الکتاب» را در این دوره نگاشت اما این اندیشمند فرهیخته دوری از بارگاه مولای متقیان علی(ع) را تاب نیاورد و پس از مدت زمانی کوتاه رهسپار نجف اشرف شد.
علامه امینی آنچه را که در طول عمر پربرکت خویش آموخته بود بر لوح سفید کاغذ نوشت و بدین ترتیب آثار ارزشمند بسیار را به یادگار گذاشت که از آن جمله می توان به «شهداء الفضیله، ادب الزایر لمن یممّ الحایر، ثمرات الاسفار و الغدیر» اشاره کرد. وی در کتاب «الغدیر» نسبت به اثبات و دفاع از ولایت امیرمومنان(ع) همت گماشت.
این عالم بزرگ جهان اسلام پس از تلاش های بی وقفه ای که در راه پیشرفت اسلام، تحصیل و تدریس معارف اهل ‌بیت(ع) انجام داد به علت ضعف جسمانی و بیماری در 1349 هجری خورشیدی و 68 سالگی رخ در نقاب خاک کشید. پیکر علامه امینی با وصیت خودش در نجف اشرف و در حجره ای از کتابخانه امیرالمومنین (ع)، که خود بنیانگذار آن بود به خاک سپرده شد.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز بزرگداشت علامه امینی با «حجت الاسلام جلیل جعفرزاده» نویسنده کتاب های دینی و مذهبی و استاد دانشگاه به گفت وگو پرداخت.

- در ادامه متن این گفت وگو آمده است:
**ایرنا: شما به عنوان کارشناس در حوزه پژوهش های دینی، کدام یک از ویژگی های شخصیتی و علمی علامه امینی را برجسته تر می دانید؟
***حجت الاسلام جعفرزاده: علامه امینی اندیشمندی بسیار صبور، اهل استقامت و پایداری در تحقیق و پژوهش به شمار می رفت. او در ایمان و تقوا زبانزد همگان بود و در بحث های علمی و فقهی نیز با تلاش های فراوان موفق شد تا به مقام فقاهت دست یابد. این عالم بزرگ در علوم حوزوی زمان خویش مهارت بسیار زیادی داشت. ایشان در زمینه سیاست نیز از جمله فقیهان آگاه محسوب می شد که البته به این بخش از زندگی وی توجه چندانی نشده است.
**ایرنا: فعالیت ها و اثر گذاری این عالم برجسته را در حوزه سیاست چگونه ارزیابی می کنید و در جریان نهضت امام خمینی(ره) موضع گیری های ایشان به چه ترتیبی بود؟
***حجت الاسلام جعفرزاده: علامه امینی از افراد سیاسی مبارزی به شمار می رفت که در رسیدن به هدف و آرمان های والای جامعه از هیچ کوششی فروگذاری نمی کرد و ذره ای از موضع خویش کوتاه نمی آمد. امام خمینی(ره)، از این فقیه دینی با عنوان «ذخیره الهی در میان شیعیان» یاد می کنند و در گزارش عوامل رژیم پهلوی، از تلگراف‌ های بی شمار علامه در حمایت از شخص امام خمینی(ره) هنگام تبعید ایشان به عراق سخن رفته است‌.
**ایرنا: به نظر شما کدام یک از آثار علامه امینی، نام وی را پس از گذشت بیش از چهار دهه در تاریخ ایران جاودانه کرده است؟
***حجت الاسلام جعفرزاده: از مهمترین آثار علامه امینی می توان به کتاب الغدیر اشاره کرد که وی آن را در زمان بیماری نگاشت این موضوع نشانگر آن است که حتی در زمان بیماری نیز دست از دفاع از دین و دیانت برنمی داشت و همچنان با اراده ای استوار و با نگارش این کتاب روح خود را با حضرت علی(ع) پیوند زد. او حاضر بود تا در مسیر تعالی شریعت از تمام داشته هایش چشم پوشی کند و با بهره گیری از دانش و علمی که آموخته بود در راه دستیابی به هدفش حرکت می کرد و با پاسخ های محکم و اصولی جای هیچ تردیدی را در این زمینه باقی نمی گذاشت.
**ایرنا: هدف علامه امینی از نگارش کتاب الغدیر چه بود و در این کتاب چه مسایلی را مورد توجه و تاکید قرار داد؟
***حجت الاسلام جعفرزاده: تا کنون 11 جلد از مجموعه 20 جلدی الغدیر به زبان عربی چاپ شده است که در آن به اثبات ولایت علی بن ابی‌طالب(ع) پس از رحلت پیامبر(ص) و حقانیت مذهب شیعه می پردازد. این اندیشمند بزرگ جهان اسلام در این کتاب، به نقل حدیث غدیر از قول ۱۱۰ تن از صحابه و یاران رسول خدا(ص) و ۸۴ تن از تابعین پیامبر(ص) یعنی نخستین مفسرانی که حضرت محمد(ص) را ندیده بودند اما صحابه ایشان را درک کرده بودند می پردازد. آنگاه ۳۶۰ تن از راویان حدیث غدیر از سده دوم تا چهاردهم را بر می ‌شمرد و در پایان هم سروده های شاعران مختلف را درباره این موضوع بیان می‌کند.
موضوع دومی که در الغدیر مطرح می شود، اثبات شکل گیری فاجعه های گوناگون به وسیله خلیفه های بنی عباس و بنی امیه به شمار می رود. مساله سوم مربوط به جریان شناسی در شیعه محسوب می شود، علمی که در حال حاضر نیز علم پژوهان دینی مشغول تحقیق و جست و جو در آن هستند و اندیشمندان بسیاری در شماری از دانشگاه ها به عنوان یکی از رشته های تحصیلی تاثیرگذار به تدریس و آموزش آن همت گماشته اند. علامه کتاب الغدیر را بر پایه جریان شناسی نوشته است و او در این مسیر توانست به موفقیت های چشمگیری دست یابد.
**ایرنا:سفرهای مداوم علامه امینی به کشورهای مختلف، چه تاثیری بر عمق و اثرگذاری کتاب ها و آثار وی داشته است؟
***حجت الاسلام جعفرزاده: علامه امینی برای نگارش الغدیر و استفاده از اسناد محکم در این کتاب، به بسیاری از کشورهایی که احتمال می رفت نسخه های قدیمی و خطی در آن وجود داشته باشد، سفر می کرد. از این رو برای تدوین این کتاب به کتابخانه ‌های کشورهای مختلف از جمله عراق، هندوستان، پاکستان، مغرب، مصر و کشورهای دیگر دنیا مسافرت کرد. او درباره کتاب الغدیر چنین گفته است: «من برای نوشتن الغدیر، 10 هزار کتاب را از ابتدا تا انتها خوانده‌ و به 100 هزار کتاب مراجعه مکرر داشته ام.» علامه پس از سفر به هندوستان 12 روز در کتابخانه ای در این کشور مستقر شد و از آن جا جز برای خوردن غذایی مختصر و نماز بیرون نیامد. زمانی که علامه به ایران بازگشت، در پاسخ به سوالی که درباره آب و هوای هندوستان پرسیده شد، گفت: به خدا خبر ندارم که هوا چگونه بود!
**ایرنا: شما بیش از هر اثری به کتاب الغدیر علامه امینی اشاره کردید. جزء این کتاب، آثار دیگری نیز از وی به جای مانده است؛ در ارتباط با این نوشته ها بیشتر توضیح دهید؟
***حجت الاسلام جعفرزاده: کتاب «تفسیر فاتحه الکتاب» شامل دو فصل تفسیر و تحلیل سوره است. این اندیشمند در بخش تحلیل به بیان نکته های ظریف سوره و توضیح توحید، قضا و قدر و جبر و تفویض پرداخت. وی در تمام این مبحث ها از سخنان گوهربار رسول اکرم(ص) و حدیث های اهل ‌بیت (ع) بهره می برد. در کتاب «شهداء الفضیله» علامه امینی در اثری بسیار زیبا به یادآوری نام عالمانی که از سده چهارم هجری تا عصر حاضر شهید شده اند، می پردازد. در این کتاب نام 130 شهید که از اسلام دفاع کرده و به شهادت رسیده‌ اند، وجود دارد. این کتاب با عنوان «شهیدان راه حق و فضیلت» به فارسی ترجمه شده است. کتاب های «تعالیق فی اصول الفقه علی کتاب الرسائل للشیخ الانصاری» و «تعالیق فی الفقه علی کتاب المکاسب للشیخ الانصاری» به ترتیب حاشیه‌ ای بر کتاب رسایل و مکاسب شیخ انصاری به شمار می رود.
**ایرنا: علامه امینی چه درس هایی برای شاگردان و پیروان خود داشت و چگونه می توان راه وی را ادامه داد؟
***حجت الاسلام جعفرزاده: استقامت و صبوری علامه امینی پشتوانه محکمی دارد و آن ایمان راسخ به توحید، نبوت، امامت و ولایت، عدالت و معاد است. زمانی که این اعتقادها با چنین قدرتی شکل می گیرد، زمینه را برای پایداری فراهم می کند و این عالم بزرگ جهان اسلام با امکاناتی کم اما با تمام توان به دفاع از دین پرداخت.
اینک طلبه های کشور با وجود فضا و امکانات مناسبی که در اختیار دارند اگر راه علامه امینی را ادامه ندهند، جامعه دچار خسران جبران ناپذیری خواهد شد. روحانیان کشور باید از ایمان، تقوا و صبوری این فقیه بزرگوار الگوگیری کنند. جهاد انواع گوناگونی همچون جهاد فکری، عقیدتی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و ... دارد. اقدام های علامه امینی جهادی چندجانبه بود و جزو بهترین نوع جهاد فکری، اندیشه ای، پایداری، فرهنگی و اجتماعی به شمار می رفت. این عالم برجسته با به یادگار گذاشتن آثار ارزشمند خود، خدمت بزرگی به جامعه مسلمانان کرد.
**ایرنا: اهتمام و کوشش این عالم را در پرورش محققان توانمند چگونه ارزیابی می کنید؟
***حجت الاسلام جعفرزاده: علامه امینی در پرورش افرادی توانمند در دفاع از دین از هیچ تلاشی فروگذاری نمی کرد. این عالم فرهیخته همواره سعی داشت تا تمام کتاب های مورد نیاز محققان این حوزه را در اختیار آنان قرار دهد. «محمدباقر محمودی» محقق معاصر و مصحح کتاب‌ های «بحارالانوار» جلد مربوط به معاویه، «تاریخ ابن عساکر» جلد مربوط به امام مجتبی(ع)، یکی از محققان پرورش یافته مکتب وی است. «علامه اسد حیدر» محقق بزرگ شیعه در نجف و مو‌لف کتاب ارزشمند «الامام الصادق و المذاهب الاربعه» نیز از جمله محققانی به شمار می رود که آن زمان که هنوز کار تا‌لیف این کتاب را آغاز نکرده بود، برای نگارش مقاله ‌ای درباره امام جعفر صادق(ع) از علامه امینی درخواست کمک کرد.