وقتی کام شکر تلخ می‌شود

تدبیر24: حسین حلاج- ایران از جمله کشورهایی است که بیشترین حجم از شکر مورد نیاز بازار داخلی خود را در مزارع نیشکر و چغندر قند تولید می کند. به گفته مسئولان وزارت جهاد کشاورزی، تا ۷۰درصد از شکر مصرفی ایرانیان در داخل کشور تولید می شود. با این همه، شرایط اقلیمی نامناسب کشور در سال های اخیر باعث شده تا کشت محصولات شیرین کاهش چشمگیری داشته باشد؛ اتفاقی که در کاهش سطح تولید قند و شکر داخلی، بی‌تاثیر نبوده است. بنابر اعلام مسئولان جهاد کشاورزی خراسان در سال جاری سطح زیر کشت چغندر قند به دلیل بحران آب در قصبات کشاورزی این ناحیه، از ۷۵ هزار هکتار سابق به ۱۵ هزار هکتار کاهش یافته است. علاوه بر این، وجود بحران آب در قصبات زیر کشت نیشکر در خوزستان باعث شده تا الگوی کشت در این حوزه کشاورزی تغییر کند. این رخدادها را شاید بتوان از جمله عواملی دانست که بر میزان تولید شکر در داخل کشور تاثیر گذار بوده است.

مردمان شکرشکن

هر چند مصرف قند و شکر در ایران سابقه تاریخی طولانی ندارد، اما سرانه مصرف ایرانیان دو برابر بیشتر از استاندارد بین المللی برآورد می شود. در حالی که بنابر اعلام سازمان بهداشت جهانی، متوسط مصرف سالانه شکر می باید در حدود ۱۵ کیلوگرم باشد، هر ایرانی طی یکسال به طور میانگین در حدود ۳۳ کیلوگرم شکر مصرف می کند. این میزان از مصرف به‌طور میانگین برابر با ۹۵ گرم در روز می‌شود که البته غیر از میانگین مصرف قند ایرانیان در طول یک‌سال را شامل می شود. چنانچه در خوشبینانه‌ترین حالت، میزان مصرف قند هر ایرانی را روزانه معادل ۱۰۰ گرم در نظر بگیریم، مصرف سالانه قند هشتاد میلیون ایرانی حدود دو میلیون و ۸۸۰ هزار تن می شود. این مقدار از مصرف باعث شده تا ایران به‌رغم تولید داخلی، بعد از روسیه یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان شکر در جهان باشد.

تفاوت در آمارها

به گفته مدیر عامل شرکت بازرگانی دولتی ایران، در سال جاری تولید شکر داخلی بالغ بر یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن خواهد شد و این در حالی است که بازار مصرف ایران به حدود دو میلیون و ۴۰۰ هزار تن شکر نیاز دارد. هر چند علی قنبری از واردات یک میلیون تنی این محصول خبر داده است، اما در حال حاضر بازار کشور متاثر از کمبود شکر با نوسانات قیمت مواجه شده است؛ اتفاقی که به ادعای دبیر انجمن صنفی صنایع شیرینی و شکلات در همین دوره موجب تعطیلی بسیاری از کارخانجات شکلات و شیرینی در کشور شده است. جمشید مغازه‌ای به خبرگزاری تسنیم گفته بود:« ۳۰۰ تا ۳۵۰ کارخانه فعال در حوزه شکلات و شیرینی فعال هستند که به طور میانگین و روزانه به هشت هزار تن شکر نیاز دارند.» هر چند بلافاصله مسئولان شرکت بازرگانی دولتی ایران در گفت و گو با همین خبرگزاری، شائبه کمبود شکر در بازار مصرف کشور را اکیدا مردود دانستند، اما احتساب این میزان از نیاز کارخانجات شیرینی و شکلات به شکر در سرانه مصرفی در بازار ایران، ارقام دیگری غیر از آمار رسمی به دست می دهد که این خود نشان می دهد، واردات شکر به ایران بیشتر از میزان اعلامی است. به نظر می‌رسد دستکم مصرف شکر ۳۵۰ کارخانه شیرینی و شکلات ایران طی یک سال به حدود دو میلیون و ۹۲۰ هزار تن بالغ می شود و در نتیجه نیاز واقعی کشور به شکر باید بالغ بر پنج میلیون و ۳۲۰ هزار تن در سال باشد و نه ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تن که از سوی مسئولان وزارت جهاد کشاورزی عنوان شده است.

مافیای شکر

با وجود تفاوت های فاحشی که در اظهار نظر مسئولان در ارتباط با مساله کمبود یا کفایت شکر در بازار وجود دارد، موضوع اساسی این است که چرا به رغم سابقه سالیان متمادی در کشت و تولید محصولات پایه به منظور تولید قند و شکر، همچنان نمی توانیم کفایت نیاز داخلی به این محصولات را حاصل کنیم؟ در سال هشتاد برنامه ای مدون شد که بر اساس آن قرار بود هر ساله به تولید شکر در کشور افزوده شده و طی مدت هشت سال، میزان تولید سالانه شکر به یک‌میلیون و ۸۰۰هزار تن افزایش یابد. اما وجود مافیای بزرگ و با قدرت در این حوزه باعث شد طی این مدت نه تنها این میزان از تولید حاصل نشد بلکه تولید هشت هزار تنی سال ۸۰ به ۵۵۰هزارتن در سال ۸۸ سقوط کرد. دبیر انجمن صنفی کارخانه‌های قند و شکر سال گذشته با اشاره به افت تولید شکر داخلی عنوان کرد:« در ۸ سال اخیرمیزان واردات شکر خام در سطح گسترده‌ای بوده به‌طوری که این واردات منجر به تعطیلی ۷ تا ۸ کارخانه تولید قند و شکر شده است.» بهمن دانایی در عین حال به مقاومت های وزارت جهاد کشاورزی در برابر واردات نامتعارف این محصول نیز اشاره و اظهار کرد:« با وجود اینکه محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی در مقابل فشار مافیای شکر ایستاد و واردات آن را در سال گذشته(سال ۹۳)ممنوع اعلام کرد، ۸۲۳ هزارتن شکر، با ثبت سفارش‌های گذشته وارد شده است.»

رد پای دولت نهم

بنا بر گفته فعالان اقتصادی، کاهش تعرفه واردات که در دولت احمدی نژاد اتفاق افتاد، کمر تولید را در اغلب عرصه های اقتصادی شکست. تولید شکر نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. تعرفه واردات شکر تا سال ۸۴ حدود ۱۳۰ درصد بود، اما از سال ۸۵ میزان این تعرفه به حدود ۱۰ درصد رسید. به موجب این اقدام واردات بی رویه شکر باعث ورشکستگی این صنعت در کشور شد. خرداد امسال دبیر انجمن صنفی کارخانه‌های قند و شکر در یک گفت و گوی رادیویی اعلام کرد:« از آن تاریخ شاهد واردات بی‌رویه شکر بودیم به نحوی که ۵/۲ میلیون تن شکر در پشت مرزها دپو شده بود.» بهمن دانایی در این برنامه یک بار دیگر به مافیای شکر اشاره کرد و گفت:« مافیای شکر که می‌گویند همان بحث واردات شکر است که چند نفر اقدام به انجام آن کردند و باعث ضرر تولیدکنندگان می شوند.» این مقام صنفی هرچند تعرفه ۲۶ درصدی کنونی برای واردات شکر را عاملی برای عدم صرفه واردات تلقی می کند، اما در عین حال اذعان دارد:« قیمت تمام شده تولید شکر در ایران بالاست.» این موضوع در کنار تعرفه واردات از سویی دیگر باعث خواهد شد تا قاچاق و دلالان بازار، فرصت مغتنمی برای حصول سودهای هنگفت به دست آورند. اتفاقی که با وضعیت کنونی بازار شکر و قیمتی بیش از سه هزار تومان، برای سوداگران اقتصاد سیاه وسوسه انگیز است.

اقلیم دلالان

هنگامی که مساله کمبود شکر در بازار پررنگ تر شد، مسئولان شرکت بازرگانی دولتی ایران عنوان کردند که ذخیره مکفی در انبارها داشته و به زودی بازار این محصول پر مصرف را تنظیم می کنند. حسن عباسی معروفان به خبرگزاری تسنیم گفته بود: «موجودی شکر کشور مطلوب است و مشکلی بابت تنظیم بازار نداریم.» روز گذشته نیز مدیر عامل شرکت بازرگانی دولتی به خبرگزاری ایسنا گفت:« برخی عوامل زمانی و دلال‌بازی باعث گرانی مقطعی شکر شده بود اما هیچ کمبودی وجود ندارد و به زودی بازار این محصول به شرایط عادی باز می‌گردد.» علی قنبری همچنین عنوان کرده است روزانه بین شش تا ۱۰ هزار تن شکر به بازار تزریق می شود تا بازار به تعادل برسد. هر چند گفته‌های معاون وزارت جهاد کشاورزی را باید نقطه پایانی بر گرانی شکر تلقی کرد، اما واقعیت بازار ایران نشان از حضور پررنگ و اثر گذار دلالان و سوداگران اقتصادی دارد. از این رو با وجود مافیای قدرتمند شکر، قدری دشوار به نظر می رسد که این گونه دلال بازی های شیرین در این بازار پایان یافته باشد.