روزگار نفس های مردم در غبار ریزگردها

 تدبیر24:   افشین شاعری-دریزگردها انواع مختلفی دارند از کویرها و بیابان‌های خشکیده کشورهای غربی گرفته تا 17 کانون داخلی آن در 14 استان می‌آیند، عراق، اردن، عربستان، مصر یا بیابانهای گرم استانهای غربی و جنوبی خودمان که خشکسالی تالاب‌ها و باتلاق‌های آن منشاء بلند شدن ریزگردهاست.
آمارها نشان می‌دهد بیش از دو میلیون هکتار از زمین‌های ایران و 20 تا 30 میلیون هکتار از زمین های همسایگان غربی منشاء ریزگردها هستند.
ریزگردها که می‌آیند،دید افقی محدود می‌شود تا جایی که گاهی بیش از چند ده متر جلوتر را نمی‌توان دید. نفس کشیدن سخت می‌شود، خیابان، خانه و کاشانه هیچ جا از هجوم ریزگردها در امان نمی‌ماند و نفس ها به شماره می‌افتد به خصوص برای کودکان، سالمندان و بیماران.
حد مجاز ریزگردها 150 میکروگرم بر مترمکعب اعلام شده است اما در برخی روزهای تابستان سالهای اخیر این میزان به 15 تا 20 برابر نیز رسیده است و روزهایی را رقم زده است که حتی حبس شدن در خانه و بستن در و پنجره‌ها نیز چاره نمی‌کند. روزهایی که آسمان نارنجی و کدر می‌شود و بیمارستانها از هجوم انبوه بیماران پر.
درباره علل و عوامل افزایش ریزگردها حرف و حدیث بسیار است، از بحران آب و کم شدن بارندگی‌ها گرفته تا بحران امنیتی عراق و سوریه در زبان‌هاست. اقدامات ترکیه برای تامین آب داخلی، موجب خشک شدن و کم آبی دجله و فرات و خشکسالی هر چه بیشتر این همسایه غربی ایران شده است.
نبود امنیت در عراق، دولتمردان این کشور را آنچنان مشغول کرده که توجه به بحران خشکسالی و ریزگردها را از اولویت خارج کرده است.
در داخل نیز مشکلات کم نیستند. کارشناسان می‌گویند به جز دو استان مازندران و گیلان، اکثر استان‌های کشور می‌توانند منشاء بلند شدن ریزگردها باشند، ریزگردهایی که حامل مواد مختلفی هستند از کانی‌ها و فسفات‌های کودهای شیمیایی مانده بر زمین‌های کشاورزی خشک شده گرفته تا سموم نفتی و آلودگی‌های میکروبی که می‌توانند که می‌توانند سرطان زا باشندیا بیماریهای حاد را رقم بزنند.
خسرو صادق نیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی به خبرنگار ایرنا می گوید: در آلودگی هوای شهرها دو نوع آلودگی اهمیت بیشتری دارد یکی ریزگردهاست و دیگر ذرات ریز کوچکتر از 2.5 میکرون یا PM2.5 که این دو آلودگی با هم متفاوت هستند.
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت می‌افزاید: منشاء ریزگردها عمدتا ناشی از آزاد شدن ذرات ریز از زمین است که از طریق باد جا به جا می‌شود اما منشاء اصلی آلودگی ذرات معلق کوچکتر از 2.5 میکرون بیشتر سوخت‌های فسیلی هستند که در درون شهرهای بزرگ یا اطراف این شهرها وجود دارد.

**خطر شماره یک ریزگردها
وی معتقد است: آلودگی های ناشی از سوخت های فسیلی در یکی دو سال اخیر با توجه به اصلاح نوع بنزین کمتر شده و اکنون خطر شماره یک نیست. خطر شماره یک و مسئله‌ای که امروز سلامت مردم و اکوسیستم را به طور جدی تهدید می‌کند، ریزگردها و ذرات ریزی است که با منشاء داخلی و خارجی به علت خشکسالی افزایش یافته‌اند و انواع سموم، مواد شیمیایی یا نمکی را منتقل می‌کنند.
صادق نیت می‌افزاید: اثرات مخرب ریزگردها فوری نیست و بیماری‌های ناشی از ریزگردها طی زمان آشکار می‌شوند، بنابراین اکنون و در کوتاه مدت نمی‌توان برآورد دقیقی از عوارض آنها ارائه کرد.
وی به خبرنگار ایرنا می‌گوید: واقعیت این است که وضعیت آلودگی هوای ناشی از سوخت‌های فسیلی نسبت به گذشته با اصلاح سوختهای فسیلی رو به بهبود است اما اکنون مسئله ریزگردها بسیار مهمتر شده و موضوع آلودگی ناشی از سوخت‌های فسیلی را تحت شعاع قرار داده است. اکنون معضل ریزگردها جدی‌تر است و حتی در فصول غیر سرد نیز تهدید جدی برای سلامت مردم محسوب می‌شود.
رئیس مرکز سلامت محیط وزارت بهداشت معتقد است: تغییرات اقلیمی، آب و هوایی، پدیده افزایش خشکسالی، کاهش رطوبت و آب های سطحی و افزایش زمین های خشک مسائلی هستند که می توانند میزان ریزگردها را افزایش دهند و به خصوص منشاء خارجی این ریزگردها به این مسئله دامن زده است.
به گفته وی باید تا جایی که می‌شود از به وجود آمدن آنها پیشگیری کنیم اما اگر نتوانستیم به این ایده‌آل برسیم و این آلودگی‌ها به حداقل نرسید، باید به مردم آگاهی دهیم که بتوانند خود را در مقابل این آلودگی ها محافظت کنند و سیستم هایی را باید طراحی کنیم که از میزان آسیب مردم بکاهد.
پرویز کردوانی، پدر علم کویر‌شناسی ایران نیز، ریزگردها را به دو نوع تقسیم می‌کند و می گوید: ریزگردهایی که از غرب و جنوب بغداد، شرق اردن و عربستان، دشت شام در سوریه و حتی از صحرای آفریقا در مصر منشاء می‌گیرند. دو هزارم میلیمتر قطر دارند و می‌توانند تا 15 هزار پا یا حدود پنج کیلومتر بالا روند.
او اضافه می‌کند: ریزگردهایی که منشاء خارجی دارند نیز به 2 نوع ریزگردهای سنگی و نفتی تقسیم می‌شوند. نوع اول حامل مواد سنگی هستند بخشی از این ریزگردها از جنس «کانی» یا سنگ‌های خرد شده و بخشی دیگر از سنگ «کوارتز» تشکیل می‌شوند اینها همان نوع ریزگردهایی هستند که از ماسک عبور می‌کند و وارد شش انسان می شوند و مانند چاقو آن را پاره می کند.
وی می‌گوید: نوع دوم ریزگردها نیز ریزگردهایی هستند که از مواد آلی یا نفتی به وجود می‌آیند که می‌توانند سبب بروز سرطان در انسان شوند.
محسن فرهادی، معاون مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت نیز به خبرنگار ایرنا می گوید: حداقل 14 استان کشور در مناطق غربی و جنوبی و برخی استان‌های شرقی هم اکنون درگیر مسئله ریزگردها هستند.
این استانها شامل خوزستان، ایلام، کرمانشاه، کردستان، همدان، آذربایجان غربی، زنجان،لرستان،کرمان، بوشهر، یزد و سیستان و بلوچستان است و در برخی روزها ریزگردها، استان تهران را نیز درگیر می‌کند.
معاون مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت گفت: پدیده ریزگردها هم منشاء داخلی و هم منشای خارجی دارد و البته منشای خارجی آن بیشتر است.

** ماسک های کاغذی بی فایده است
فرهادی در پاسخ به پرسش خبرنگار ایرنا درباره ماسک های مناسب در برابر ریزگردها می گوید: ماسک های کاغذی معمولی هیچ تاثیری در کاهش مواجهه با ریزگردها ندارد، برای محافظت در برابر ریزگردها ماسک های N95 که در بخش صنعت بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و ماسک‌های F1 که در داروخانه‌ها وجود دارد، توصیه می‌شود.
وی گفت: البته استفاده از این ماسک‌ها به این معنا نیست که فرد کاملا در برابر ریزگردها محافظت می‌شود، بهترین کار این است که از مواجهه با ریزگردها تا جای ممکن خودداری کنیم، ضمن اینکه ماسک‌های توصیه شده نیز عمر محدود دارند و بعد از مدتی کارایی خود را از دست می‌دهند.

**احتمال وجود عوامل میکروبی در ریزگردها
معاون مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در پاسخ به این پرسش خبرنگار ایرنا که آیا ریزگردها حامل مواد شیمیایی، رادیواکتیو یا آلودگی های خاصی هستند، این طور توضیح می‌دهد: در مورد آلودگی به رادیواکتیو که در زمان جنگ عراق مطرح بود، همان زمان هم اثبات نشد اما اگر حجم ذرات معلق ریزگردها از یک حدی درشت‌تر شود، امکان وجود عوامل میکروبی در ریزگردها وجود دارد.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا علت هجوم مردم خوزستان در سال گذشته به بیمارستان پس از افزایش ریزگردها نیز آلودگی های میکروبی بوده است، گفت: نه، سال گذشته با افزایش ریزگردها شاهد مراجعه ناگهانی تعداد زیادی از مردم برخی شهرهای استان خوزستان به بیمارستان بودیم، اما منشا و علت مراجعه مردم مشخص نشد و هنوز ناشناخته مانده است.
فرهادی درباره عوارض ریزگردها نیز می‌گوید: ‌تشدید بیماری آسم و آلرژی و نیز تشدید بیماری‌های قلبی و تنفسی از مهمترین عوارض ریزگردهاست بنابراین در زمان افزایش ریزگردها تا جای ممکن این بیماران نباید از خانه خارج شوند.
طبق گزارش انجمن آسم و آلرژی ایران 34 درصد مردم تهران به آسم یا یکی از آلرژی های تنفسی مبتلا هستند.

**دعا کنیم ریزگردها نیایند
ایرج حریرچی، قائم مقام وزیر بهداشت،درمان و آموزش پزشکی نیز به خبرنگار ایرنا می گوید: وزارت بهداشت در برابر ریزگردها در آخر زنجیره است و عوامل زیست محیطی مثبت و منفی از جمله تغییر اقلیم در کشورهای همسایه و استفاده نامناسب از آب در این کشورها در مناطق خشک، این گرد و غبارها را به کشور ما تحمیل کرده است.
وی افزود: اقدامات پیشگیرانه در برابر ریزگردها بسیار پیچیده است و یکی از اقدامات مهم استفاده مناسب از آبهای سطحی و نیز اصلاحاتی است که در صنایعی که در مجاورت شهرها هستند و نیز توسعه فضای سبز و درختکاری باشد انحام شود.
وی معتقد است: نقش وزارت بهداشت در مورد ریزگردها حساس کردن سایر دستگاه‌هاست و باید مردم را آگاه کنیم در صورت تشدید ریزگردها و در اوج آلودگی تا جای ممکن در خانه بمانند و در این زمینه نیز مانورهایی برگزار کرده ایم.
وی درباره کمبود ماسک و ایجاد بازار سیاه هنگام افزایش ریزگردها نیز به خبرنگار ایرنا چنین پاسخ می‌دهد: کمبود ماسک نیز موضوع پیچیده‌ای است زیرا ماسکهای معمولی هیچ کمکی به کاهش ریزگردها نمی‌کند و ماسک‌های خاصی لازم است که باید برای تامین آن تدارک لازم را انجام دهیم و بهترین کار این است که امیدوار باشیم پدیده ریزگردها به وجود نیاید.
ظاهرا موضوع پدیده ریزگردها آن قدر پیچیده و لاینحل شده که نباید به این زودی‌ها به رفع آن امیدوار باشیم. زندگی میلیون ها نفر در استانهای غربی در خطر است، نفس هایشان به شماره افتاده است اما دور از مرکز هستند و شاید فریادشان به جایی نمی‌رسد.
راه حل‌های مختلفی مانند مالچ پاشی، ریگ پاشی و درختکاری نیز هر کدام با اگر و اماهای فراوان مواجه است و البته بودجه‌های کلانی می‌خواهد که نه در ایران وجود دارد و نه در کشورهای عربی با انبوه مشکلات امنیتی در اولویت است، تنها می‌ماند دعا کنیم که در تابستان باد نیاید، باران ببارد.