ماجرای کمپین «قلیان‌ها را گلدان کنیم»

تدبیر24:  انگار قرار نیست جلوی مصرف قلیان گرفته شود. هرکسی در خانه‌اش به جای گل و گلدان یکی از آنها را دارد. بعضی‌ها از آن برای دکور استفاده می‌کنند و خیلی‌ها هم چاقش می‌کنند. نی قلیان دست به دست می‌شود و وسیله‌ای شده برای پرشور شدن جمع‌های فامیلی! سر کوچه و وسط حیاط مجتمع که هیچ؛ چند سالی است بازارش داغ داغ شده. بوی هلو و انگور و لیمو و پرتقال می‌پیچد توی ساختمان. «جیمز موریه» نویسنده انگلیسی که زمان فتحعلی شاه در کشورمان مستشار بریتانیایی بود در کتاب «حاجی بابای اصفهانی» از زبان شخصیت اول رمانش می‌نویسد: «عاقبت الامر قرار کار را به قلیان فروشی نهادم. تدارک این کار را دیدم. قلیانی چند از قلاب‌های کمر آویختم. قوطی برای نهادن سر قلیان در پیش رو، مطهره‌ای پر از آب در پهلو، قبلی برای تنباکو در دوش، آتشدانی بر دست آویزان، انبرهای متعدد بدین سو و آن سو. خلاصه با آن میان‌ها و متی‌ها و انبرهای متعدد خارپشتی حسابی شدم. پنج قسم تنباکو خریدم؛ تبسی، شیرازی، شوشتری، کاشی و اصفهانی. در ترکیب و ترتیب تنباکو با خس و خاشاک و افزایش و آمیزش با برگ درخت و گیاه مهارتی داشتم و از خدا و خلق شرمی نداشتم. چهار قسم مشتری پیدا کردم؛ اعالی، اواسط، افاسل و اراذل. اعالی را خالص، اواسط را نیم مخلوط، افاسل را تمام مخلوط و اراذل را خس و خاشاک یکدست می‌دادم و از هر یک به فراخور حال‌شان بهای مختلف می‌گرفتم... بسی برنیامد که نخستین قلیان فروش مشهد درآمدم. در تنباکوی عطری فروختن و با سلیقه چاق کردن و با رندی ته‌بندی کردن شهرتی نیک پیدا کردم.»

 از نوشته‌های مستشار انگلیسی مشخص است مصرف قلیان در ایران سابقه زیادی دارد اما مشتری‌هایش جوانان و نوجوانان نبودند. اصلاً آن زمان قلیان میوه‌ای نبود که تنباکویش را با مواد مخدر و بنزن و هر چیزی که بشود قاطی تنباکو کرد درست کنند. قشر خاصی پکی به آن می‌زدند. حالا قلیان شهرتی غیرقابل وصف بین دختر و پسرها پیدا کرده  و انگار پیشگیری از افزایش مصرف از دست مسئولان در رفته است.

 البته نباید فراموش کنیم در 10 سال گذشته فعالیت‌های سلبی بسیاری برای جمع‌آوری قلیان‌ها و برخورد با قهوه خانه‌ها صورت گرفته  ولی نتیجه‌ای در پی نداشته است. تجربه نشان می‌دهد هرگاه برخوردهای قانونی و سختی با مصرف قلیان صورت گرفته قلیان‌ها رخت بسته‌اند به پارک‌ها و سرکوچه و خانه‌ها.

قلیان را گلدان کنیم

چندی پیش همزمان با هفته مبارزه با دخانیات، دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت فراخوانی به راه اندخت به نام «کمپین قلیان‌ها را گلدان کنیم». در این حرکت نمادین تنگ‌های قلیان به گلدان‌هایی پر از گل تبدیل شدند. البته پیش از این هم وزارت بهداشت فراخوان زندگی عاری از دخانیات با خودمراقبتی را آغاز کرده بود که تیزرهای آموزشی از سوی چهره‌های مطرح ورزشی و هنرمندان در رسانه ملی پخش شد.

 در پویش خودجوش قلیان را گلدان کنیم چهره‌های سرشناسی از سینما همچون محمود پاک‌نیت، سعید پیردوست، محمد متوسلانی، رسول نجفیان، اصغر همت، رضا بنفشه خواه، فلور نظری، پویا امینی، نیما کرمی، سپند امیرسلیمانی، فرحناز منافی ظاهر و...حضور داشتند.

 و از اهالی موسیقی حمید حامی، بابک جهانبخش، محمد معتمدی، کامران رسول‌زاده، ستار اورکی، مونا برزویی، روزبه نعمت‌اللهی، سعید مدرس، سپهر شاکری، مهرداد نصرتی و محسن رجب‌پور از آن حمایت کردند. در این میان بسیاری از ورزشکاران نیز همچون  وحید طالب لو، امین حاج محمدی، میثم مجیدی، محمدرضا خرسند، بهنام برزای، مهدی مؤمنی، علی رضا رمضانی، امید نورافکن و میلاد شعبانلو با گذاشتن گل داخل تنگ‌های قلیان از مردم خواستند تا قلیان‌هایشان را به  گلدان زیبا و پرگل تبدیل کنند.

کار فرهنگی‌ای که بی‌تأثیر نبود و موج آن در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و بسیاری از جوان‌ها را تشویق به ترک قلیان کرد. البته فرهنگسازی و تشویق به ترک دخانیات کاری نیست که بشود در یک برهه زمانی کوتاه به نتیجه مورد نظر دست یافت چرا که به نظر برخی از کارشناسان آسیب‌های اجتماعی اگر این موج و تبلیغات فرهنگی ادامه نیابد این فراخوان به فراموشی می‌رود.

در این میان بسیاری از رستوران‌ها و کافه‌ها هم می‌توانند با استفاده از نمادی تحت عنوان رستوران یا کافه پاک و استفاده از تنگ قلیان با شکل یک گلدان مشتریان خود را برای ترک قلیان تشویق کنند. البته برای این کار نیاز به عزم جدی و مشارکت هنرمندان و ورزشکاران و رجال سیاسی و خود مردم است.

پویش تبدیل قلیان‌ها به گلدان ادامه می‌یابد

 به گفته رفیعی‌فر رئیس اداره ارتقای سلامت وزارت بهداشت، فعالیت پویش «قلیان‌ها را گلدان کنیم» همچنان ادامه دارد. وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور از طریق فضای مجازی فراخوان داده‌اند تا خانواده‌هایی را که افراد قلیانی دارند به این پویش دعوت کنند.

 رفیعی فر درباره اثربخشی این اقدام فرهنگی از سوی وزارت بهداشت  به روزنامه ایران می‌گوید: «هنوز ارزیابی از نتیجه فعالیت این فراخوان صورت نگرفته  اما پیام آن به بخش زیادی از جامعه رسیده و بازخوردهایی هم داشته است. با این حال قرار است بعد از ماه مبارک رمضان پویش ملی «قلیان‌ها را گلدان کنیم» به شکل جدیدتری اجرا شود. ایده‌پردازی آن در حال انجام است و با جلب مشارکت هنرمندان و چهره‌های ورزشی طراحی رسانه‌ای این پویش انجام خواهد شد و هنرمندان اطلاعات آن را در فضای مجازی به جامعه منتقل خواهند کرد.

وی با اشاره به مشارکت رؤسای دانشگاه‌ها، معاونین بهداشتی و ائمه جمعه در تبلیغ این پویش ادامه داد: «برخی رؤسای دانشگاه‌ها و معاونین بهداشتی شیشه‌های قلیان را به جای گلدان در فضای بیمارستان‌ها و مطب‌های پزشکی قرار می‌دهند و این پیام را به بیماران منتقل می‌کنند که به جای دودی که به ریه می‌کشند بهتر است گل را که نماد شادی و سلامتی است به خانه هایشان بیاورند.»

 در این خصوص  علیرضا حیدری، رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات نیزمعتقد است نباید جامعه و مسئولان انتظار داشته باشند این‌گونه برنامه‌های آموزشی و پیشگیری بلافاصله بعد از یک ماه نتایج مفید و نتیجه بخشی به دنبال داشته باشد چرا که فرهنگ‌سازی اقدامی زمانبر است.
حیدری در ادامه می‌افزاید: «با وجود آنکه این پویش به مناسبت هفته بدون دخانیات شکل گرفته اما باید  ادامه پیدا کند و هر از گاهی به شکل خبر در رسانه‌ها و مجلات بازنشر شود تا اثر فراخوان به مرور زمان مشخص شود. اگر در سال فقط یکبار آن هم به مناسبت هفته بدون دخانیات برنامه ای را اجرا و بعد آن را رها کنیم تا سال بعد دوباره برنامه جدیدی را بچینیم قطعاً طرح اثربخش نخواهد بود از این‌رو حرکت سمبلیک «قلیان‌ها را گلدان کنیم» باید در طول سال اجرا و حمایت شود و اعضای بیشتری به آن اضافه شوند.»

به گفته رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات، کنترل مصرف قلیان نیاز به کار آموزشی دارد که باید در مدارس، دانشگاه‌ها، پادگان‌ها و مؤسسات آموزشی شرایط آموزش مضرات قلیان و سیگار فراهم باشد و این ذهنیت و باور نادرستی که مصرف قلیان بهداشتی است و آب قلیان تمام سموم دود را نابود می‌کند، از بین برود. مواد سمی قلیان به آسانی از آب قلیان جذب ریه و سلول ها می‌شود.

حیدری در ادامه از رویکرد رسانه‌ها در اطلاع رسانی این پویش گلایه می‌کند و می‌گوید: «این پویش در هفته بدون دخانیات از سوی رسانه‌ها تبلیغ شد وافراد زیادی هم عضو این پویش شدند. بهتر است با تبلیغ مستمر آن هر از گاهی افراد زیادی به این مجموعه اضافه شوند. توصیه می‌شود رسانه‌ها با تبلیغ این‌گونه اقدام فرهنگی در ترویج جایگزینی رفتار مطلوب به جای قلیان کمک کنند.» خسرو صادق نیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در مصاحبه با ما از اثربخشی این پویش می‌گوید: «جا دارد صدا و سیما همراهی بیشتری در تبلیغ پویش ملی «قلیان‌ها را گلدان کنیم» داشته باشد. اگر اطلاع‌رسانی بیشتری انجام شود اعضای بیشتری عضو این پویش می‌شوند البته تبلیغ‌های زیادی در شبکه‌های اجتماعی صورت گرفته و نتیجه و اثربخشی خوبی نیز به همراه داشته است.»

 صادق نیت در عین حال تأکید می‌کند که هر هفته اعضای زیادی به گروه تلگرامی پویش ملی مبارزه با قلیان می پیوندند و در همه استان‌ها این موضوع مورد توجه قرار گرفته است. وی ادامه می‌دهد: «ما یک هدف را دنبال می کنیم و آن کاهش مصرف دخانیات در کشور است .برای اینکه به این هدف برسیم لازمه‌اش این است که از چند بعد به کاهش استقبال از دخانیات توجه کنیم. یکی از بهترین روش‌ها ،افزایش آگاهی مردم است و در کنار آن جایگزینی قلیان با ابزارهای مناسب‌تر است. برای مثال می‌توانیم از ظرف‌های گرانقیمت قلیان به جای گلدان در خانه استفاده کنیم. این اقدام نمادین و البته واقعی نشان دهنده تبدیل امری است که باعث شادابی روح می‌شود.»

 به گفته دبیر کنترل دخانیات وزارت بهداشت، پویش ملی «قلیان‌ها را گلدان کنیم» تنها اقدامی نبود که وزارت بهداشت برای کاهش دخانیات انجام داد. تصویب و ابلاغ قانون مالیات بر دخانیات، پیوستن ایران به کنوانسیون منع قاچاق دخانیات و ساماندهی عرضه مواد دخانی از جمله اقدام هایی است که در یک سال گذشته برای کاهش مصرف دخانیات انجام شد.

وی در پاسخ به این پرسش که قانون ساماندهی عرضه مواد دخانی از چه زمانی اجرا خواهد شد؟ عنوان کرد: «در طرح ساماندهی عرضه مواد دخانی، عرضه دخانیات بر اساس مجوز صورت می‌گیرد. این قانون از اول مرداد ماه اجرا می‌شود یعنی کسانی که مجوز عرضه دخانیات ندارند چنانچه مواد دخانی بفروشند، برخورد قانونی با آنها صورت می‌گیرد و بدین ترتیب در این مسیر عرضه دخانیات قاچاق و تک‌فروشی به نوجوانان و گروه سنی زیر 18 سال انجام نمی‌شود.»

 وی در پایان خاطرنشان کرد: «ما برای گسترش پویش ملی قلیان‌ها را گلدان کنیم برنامه‌های جدیدی داریم که باید مقدمات آن آماده شود. نتیجه بازدهی این فراخوان زمانبر است. قرار است نتایج پژوهش‌های کشوری در رابطه با دخانیات که در قالب گروه سنی 13 تا 15 سال در 10 سال گذشته انجام شده بعد از آنکه آنالیز شد با نتیجه مطالعات بعدی مقایسه خواهیم کرد تا ببینیم حرکت‌های نمادین و فرهنگی تا چه اندازه اثربخش بوده است؟»

 تازه‌ترین بررسی‌ها نشان می‌دهد آمار مصرف قلیان روند روبه رشد بیشتری نسبت به 10 سال گذشته داشته است. ضمن آنکه مصرف قلیان بین دختران بیش از پسرها گزارش شده است. پیش از اینکه نویسنده خارجی دیگری دست به قلم بشود و بنویسد که ایرانی‌ها برای سیاه کردن آب و دود کردن زغال پول می‌دهند و وقت تلف می‌کنند بهتر است به پویش قلیان‌ها را گلدان کنیم، بپیوندیم.

*ایران