تعهد 138 هزار میلیاردی به روحانی رسید

از حدود 900 طرح مهر ماندگار دولت دهم تاکنون تنها 400 طرح به سرانجام رسیده و وظیفه تکمیل 500 طرح نیمه‌تمام دیگر دولت دهم برعهده دولت یازدهم خواهد بود. این در حالی است که مطابق آنچه در مقدمه کتابچه مجموعه طرح‌های مهر ماندگار آمده است، دولت موظف بود تا پایان خرداد ماه سال جاری حدود 900 طرح را با سرمایه‌ای حدود 170 هزار میلیارد تومان در حوزه‌های مختلف از جمله آبرسانی، آبیاری و زهکشی سد، صنعت و معدن، انواع پالایشگاه‌ها و پتروشیمی، طرح‌های متوسط و کلان صنعت نفت، طرح‌های بهداشتی و درمانی، حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای، خطوط انتقال گاز، طرح‌های مرتبط با ورزش و جوانان، فرهنگ و میراث فرهنگی تکمیل کرده و به سرانجام برساند. در این میان بخش بزرگی از طرح‌هایی که با وعده اتمام همراه شده بود ناتمام مانده است. پیش از این و سال گذشته، علی‌اکبر محرابیان به عنوان رئیس ستاد طرح مهر ماندگار از تحقق 32 هزار میلیارد تومان در طرح‌های مهرماندگار خبر داده بود. این میزان حدود 18 درصد از اعتبار طرح‌هایی است که دولت دهم قول اجرای آن را در قالب مهر ماندگار داده بود. در واقع به نظر می‌رسد باقی اعتبارات طرح مهر ماندگار یعنی 138 هزار میلیارد تومان مورد نیاز را دولت یازدهم باید تامین کند.

تولد مهر ماندگار

ناتمام بودن پروژه‌های بسیار، دولت دهم را برآن داشت تا در سال‌های پایانی فعالیت‌های خود، طرحی را کلید بزند تا به واسطه آن بخشی از عملکرد خود را مثبت کرده و این طرح‌های نیمه‌تمام را به سرانجام برساند. این طرح‌‌ها که نام «مهرماندگار» دولت احمدی‌نژاد را یدک می‌کشد، با نزدیک شدن به زمان موعد خود هنوز به میزان قابل قبولی از بهره‌برداری نرسیده و عملا به دولت یازدهم منتقل می‌شود. آنچه بسیاری از صاحب‌نظران نسبت به آن ابراز نگرانی می‌کنند سرنوشت طرح‌هایی است که از سوی دولت دهم در قالب مهرماندگاری‌ها قرار گرفته است چرا که چه در صورت متوقف شدن و چه در صورت ادامه آن، سرنوشت خوشایندی برای این طرح‌ها شاید متصور نباشد. به نظر می‌رسد با روی کار آمدن دولت روحانی، همه امیدها به سمت او است تا با تصمیم جدیدی برای این طرح‌ها میراث ناتمام دولت احمدی‌نژاد را به سرانجام برساند. طرح‌هایی که مهر دولت دهم و البته مهرماندگار را به خود گرفت از پروژه‌های عمرانی تا بخش سلامت را شامل می‌شود که در سال پایانی دولت در قالب طرح‌های مهرماندگار با اعتبار ویژه‌ای همراه شد تا دولت تمرکز خود را برای اتمام این پروژه‌های ناتمام به کار بندد، هرچند که این اعتبار ویژه به صورت مصوب نبوده و بودجه‌ای ضمنی برای آغاز به کار آنها در نظر گرفته شد. اقدام دولت در اجرای طرح‌های مهر ماندگار به نوعی اعتراف به نیمه‌تمام بودن پروژه‌های بسیاری است که شمار آن به اذعان کارشناسان نسبت به دولت‌های گذشته بیشتر است. این اعتراف که خود به بزرگی پروژه‌های نیمه‌تمام دولت با وجود رشد درآمدهای نفتی بود، میزان اعتبار اتمام طرح‌های نیمه‌تمام را به سمت خود کشاند تا بخشی از پروژه‌هایی که به گفته دولت با درصد قابل قبولی از رشد روبرو بود، به سرانجام برسد. بر همین اساس بود که دولت از مجموع چندین هزار پروژه عمرانی و زیربنایی تعداد 905 طرح را اولویت‌بندی کرد و معتقد بود که این طرح‌ها آثار رفاهی و اقتصادی بسیاری برای کشور به همراه دارد. در این میان از مجموع 905 پروژه، تعداد 417 طرح جزء طرح‌های مصوب مجلس است که در طول سال‌های متمادی در ادوار مختلف دولت‌ها و مجالس تصویب شده و کار اجرایی آن تا حدود زیادی پیشرفت داشته است. این طرح‌ها در طول یکسال گذشته به حدود نصف نرسیده و تعداد طرح‌های کامل شده تنها به 400 طرح می‌رسد.

اعتباراتی که دقیق نیست

در بودجه سال 91 مبلغ 7 هزار میلیارد تومان برای 417 طرحی که توسط مجلس تصویب شده بود، در نظر گرفته شد که از این میزان 5 هزار میلیارد تومان آن در سال 91 تخصیص پیدا کند و 2 هزار میلیارد تومان آن هم در 3 ماهه اول سال 92 قرار بود تزریق شود. البته این بودجه به صورت مستقیم مربوط به طرح‌های مهرماندگار نبود و بودجه طرح‌های نیمه‌تمامی بود که بر اساس مصوبه مجلس، دولت موظف به اتمام آنها بود. بر این اساس منابع مالی 488 طرح باقی مانده از محل بودجه تأمین نشد بلکه از محل سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های عمومی تأمین شد. در این میان رتبه نخست تعداد طرح‌های نیمه‌تمام در حوزه طرح‌های عمرانی و رتبه نخست حجم طرح‌های نیمه‌تمام در حوزه طرح‌های آب‌وفاضلاب است. با وجود آغاز خوبی که این طرح‌ها از ابتدای سال گذشته داشت، عملا در بازه‌های زمانی مختلف با رشد مناسبی همراه نبود و سرنوشت مشابهی با دیگر پروژه‌های آغاز شده از سوی دولت داشت. به عنوان مثال برخی از فازهای پارس جنوبی که تکمیل آن در طرح‌های مهر ماندگار قرار داشت، با نزدیک شدن به پایان کار دولت دهم مورد ارزیابی قرار گرفت و مشخص شد که رشد توسعه این فازها در مواردی متوقف شده که این خود به معنای موفق نبودن پروژه مهرماندگار دولت دهم به صورت کامل و تبدیل آن به میراثی برای دولت یازدهم است. براساس گفته‌های مقامات دولتی، از کل حدود 900 طرحی که با اعتبار حدود 170 هزار میلیارد تومان در قالب مهرماندگار در نظر گرفته شده تنها 400 طرح تا بهار سال جاری به سرانجام رسیده که خود حاکی از به نتیجه رسیدن کمتر از نیمی از پروژه‌های مهر ماندگار است. اما در این میان مهرماندگاری‌ها به یک در بسته نیز خوردند و آن هم مهر مخالفت مجلس به تخصیص اعتبار از محل صندوق توسعه ملی بود که در بودجه 92 تصویب شد تا بار دیگر مشکل اعتبارات این طرح‌ها مطرح شود.

توقف یا ادامه کار؟

آنچه برخی کارشناسان بر آن تاکید می‌کنند این است که دولت دهم تاکید بسیاری بر اتمام طرح‌های نیمه‌تمام دارد و به همین علت بخش زیادی از اعتبارات خود را به سمت این پروژه‌های ناتمام روانه کرده است. اما مشکل عمده این طرح‌ها، رشد همزمان مواد و مصالح مورد نیاز برای آن است و شاید به همین علت است که پروژه‌ها در موعد مقرر به نتیجه نرسید. به عنوان مثال در پروژه‌های عمرانی، رشد مصالح ساختمانی و تورمی که در این مواد تحمیل ‌شد، سبب شده تا در نهایت این پروژه‌ها به بهره‌برداری نرسند. اما آنچه برخی از صاحب‌نظران بر آن تاکید می‌کنند، لزوم متوقف کردن برخی از این پروژه‌هایی است که اعتبارات بسیاری را به سمت خود بلعیده و در نهایت هم به سرانجام نمی‌رسد. مسئله‌ای که دولت دهم حتی با رسیدن موعد اتمام طرح‌های مهر ماندگار نیز حاضر به پذیرش آن نیست و برخی مقامات دولتی در دفاع از این طرح‌ها، آن را باقیات‌الصالحات دولت می‌دانند. در همین میان یک اقتصاددان معتقد است که علت به نتیجه نرسیدن طرح‌های مهرماندگار، نبود پیش‌بینی درست برای به نتیجه رساندن این طرح‌ها است. علی‌اکبر نیکواقبال در این زمینه به آرمان می‌گوید: بودجه مورد نیاز برخی طرح‌ها به دلیل تورم چند برابر شده و بیشتر از مبلغی است که برای آن صرف شده است. به همین علت است که دولت با وجود پیش‌بینی بودجه‌ای برای برخی از طرح‌های نیمه تمام خود، همچنان با مشکل روبرو است و نتوانسته آنها را به مرحله راه‌اندازی یا بهره‌برداری برساند. به گفته این کارشناس اقتصادی، شاید بهتر باشد رویکردی مانند دوران اصلاحات را در پیش گرفت و برخی از پروژه‌‌‌های نیمه‌تمام را به کلی متوقف کرد. وی توضیح می‌دهد: واقعیت این است که دولت برای به سرانجام رساندن برخی پروژه‌ها نیاز به بودجه مستمر دارد و به همین دلیل، این پروژه‌‌ها کماکان با تاخیر همراه می‌شود. در دوران اصلاحات نیز چنین بود که در یک برهه که درآمدهای نفتی با کاهش همراه شده بود، برخی پروژه‌های نیمه‌تمام به کلی کنار گذاشته شد تا بخشی از هزینه‌های دولت کمتر شود.

مهرماندگاری‌ها در زمین دولت یازدهم

مسئله‌ای که در این میان بسیاری از کارشناسان نسبت به آن ابراز نگرانی می‌کنند، سرنوشت طرح‌هایی است که نام مهر ماندگار دولت دهم را به خود گرفته و مشخص نیست که در نهایت به سرانجام می‌رسد یا نه. در این میان بسیاری تاکید می‌کنند که بلاتکلیفی این طرح‌های بزرگ می‌تواند به مشکلات این طرح‌ها اضافه کند. عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در همین میان توپ را در زمین دولت یازدهم می‌اندازد و می‌گوید که دولت یازدهم می‌تواند با استفاده از نظرات کارشناسی و به صورت منطقی، روشی را برای به سرانجام رساندن پروژه‌های مهر ماندگار انتخاب کند تا مشکلات گذشته شامل حال این پروژه‌ها نشود چرا که به دلیل مرور زمان، تورمی که به مواد مورد نیاز این پروژه‌ها وارد می‌شود نیز رشد می‌کند. ابراهیم نکو، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در این راستا به آرمان می‌گوید: مطرح کردن برخی از طرح‌هایی که در قالب مهرماندگار قرار گرفته کاملا بدون برنامه بوده و به همین علت است که نتوانسته به مرحله قابل قبولی از بهره‌برداری برسد. نکو اضافه می‌کند: مطرح کردن چنین طرح‌هایی که بدون داشتن برنامه مناسب صورت گرفته است می‌تواند به مشکلات دیگر طرح‌ها دامن بزند که امکان بهره‌برداری از آنها بیشتر بود. به گفته وی، هیچ اعتباری برای این طرح‌ها در نظر گرفته نشده بود و صرفا از منابع دیگر طرح‌ها برای به نتیجه رسیدن آنها استفاده می‌شد و به همین دلیل به دیگر طرح‌ها نیز آسیب وارد می‌شد. نکو متذکر می‌شود: این طرح‌ها با اعتباراتی که بیشتر شبیه اعتبارات فرضی بود پیش برده شد و در نهایت نیز به میزان قابل قبولی از بهره‌برداری نرسید. این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس معتقد است که در برخی گزارش‌ها نباید قید زمان را در نظر گرفت، چرا که برخی پروژه‌ها سنگین بوده و لحاظ کردن تمام اصول ایمنی و فنی آن سبب می‌شود قید زمان مانعی برای پیشبرد آن باشد. آنچه این عضو کمیسیون اقتصادی بر آن تاکید کرد این است که دولت می‌توانست در انتخاب طرح‌هایی که در قالب مهر ماندگار قرار گرفته، دقت بیشتری کند و طرح‌هایی که سریع‌تر به نتیجه می‌رسند را در این رابطه لحاظ کند. نکو همچنین عنوان می‌کند: آنچه از پروژه‌های مهرماندگار به دولت یازدهم می‌رسد، چالش‌های آن است که ممکن است دولت آینده را نیز با مشکلاتی روبرو کند.

مهم‌ترین عقب‌مانده‌ها

اینکه دولت چه پروژه‌هایی را مطابق با مصالح کشور دانسته و آنها را در زمره طرح‌های مهر ماندگار قرار داده از یک طرف و از طرف دیگر پیش‌بینی توان لازم برای به نتیجه رسیدن آنها 2 مساله مهم در طرح مهر ماندگار است. دولت بارها در دفاع از عملکرد خود از به نتیجه رسیدن برخی از طرح‌های مهر ماندگار خبر داده‌ اما باید در این میان به نکته مهم‌تری توجه کرد. طرح‌های عمرانی یا طرح‌هایی که در حوزه پارس جنوبی لحاظ شده از مهم‌ترین بخش‌هایی است که دولت برای مثبت کردن عملکرد خود هم که شده ‌باید بخشی از آنها را به اتمام برساند که در این میان وعده‌های مطرح شده در سفرهای استانی دولت تکلیف تازه‌تری را به میان آورده و سبب ناتمام ماندن این طرح‌ها شده است. نکته مهم‌تر اینکه، به اعتقاد بسیاری از کارشناسان اجرای قانون هدفمندی سبب شد تا بخش زیادی از بودجه طرح‌های عمرانی به سمت اجرای این قانون برود و این طرح‌ها را با مشکل روبه‌رو کند. براساس گزارش‌های رسمی، مقایسه روند اصلاحیه‌های بودجه طی سال‌های 84 تا 87 نشان می‌دهد که هر ساله در اصلاحیه‌های بودجه به ‌طور متوسط 2هزار و600 میلیارد تومان به سقف بودجه عمرانی افزوده شده است اما در سال‌های پس از سال 88 که هدفمندی یارانه‌ها اجرا شد رشد بودجه بخش عمرانی کاهش یافته است. به گفته برخی نمایندگان مجلس حتی بخش‌هایی از بودجه عمرانی به صورت مستقیم توسط دولت صرف دادن یارانه به مردم شده است. اما در بخش صنعت نیز وضع به همین منوال است. هرچند که در این بخش آمار دقیقی از طرح‌های نیمه‌تمام به چشم نمی‌خورد، چرا که وزیر صنعت، معدن و تجارت آمار طرح‌های نیمه‌تمام را 3 هزار و ۲۰۰ پروژه با پیشرفت بالاي ۸۰ درصد اعلام می‌کند، اما وزارتخانه متبوع وی طرح‌هایی را در رده واحدهای نيمه تمام قرار داده که بیش از 20درصد پیشرفت فیزیکی داشته باشند که این نشان از تلاش وزیر صنعت برای کاهش رقم طرح‌های نیمه‌تمام است. حال با نزدیک شدن به پایان کار دولت دهم، بخش زیادی از این پروژه‌ها کماکان ناتمام باقی مانده و سرنوشت مشخصی ندارند. این بار همه منتظر دولت یازدهم هستند تا با کلید خود قفل طرح‌های مهر ماندگار را نیز باز کند.