چرا فردین، مالک اشتر نشد؟

 تدبیر24:  بهزاد فراهانی از پیشنهاد بازی در سریال امام علی(ع) به زنده‌یاد فردین گفت. شاید حدس زدن این که مرحوم فردین برای چه نقشی کاندیدا شده بود، خیلی سخت نبود. این که شاخص‌ترین نماد بزرگ‌مردی و جسارت در این سریال کسی بود که نقشش را بعدها داریوش ارجمند بازی کرد اما کاندیدای اول کارگردان و تهیه‌ کننده سریال برای آن کسی جز فردین نبوده است. پیشنهادی که حدود ۲۵ سال پیش و ۱۰ سال قبل از درگذشت این هنرپیشه مطرح شده و شاید می‌توانست داستان زندگی او را جور دیگری رقم بزند اما تقدیر، یار نبوده است.

 هفته‌نامه تماشاگران امروز نوشت: «دفتر هنر دهه ۶۰ را از هر طرف که ورق بزنیم، امکان ندارد به نام محمدعلی فردین برنخوریم. هنرپیشه‌ای که نه به‌خاطر بازی‌های زیبایش که بیشتر به خاطر فتوت و جوانمردی‌اش در اذهان مردم ماندگار شده. فردین حالا نامش اصطلاحی است برای هر آن چه رنگی از کم‌لطفی دارد.

در گفت‌وگویی که دو هفته پیش با بهزاد فراهانی از پیشکسوتان سینما و تئاتر کشور داشتیم، روایتی شنیدیم از پیشنهادی که به این هنرپیشه مطرح برای بازی در یک سریال مذهبی تلویزیونی شد و او نپذیرفت. روایتی که ۲۵ سال مسکوت مانده و حالا برای اولین‌بار است که منتشر می‌شود. آنجا که بهزاد فراهانی از پیشنهاد بازی در سریال امام علی(ع) به زنده‌یاد فردین گفت، شاید حدس زدن این که مرحوم فردین برای چه نقشی کاندیدا شده بود، خیلی سخت نبود. این که شاخص‌ترین نماد بزرگ‌مردی و جسارت در این سریال کسی بود که نقشش را بعدها داریوش ارجمند بازی کرد اما کاندیدای اول کارگردان و تهیه‌ کننده سریال برای آن کسی جز فردین نبوده است. پیشنهادی که حدود ۲۵ سال پیش و ۱۰ سال قبل از درگذشت این هنرپیشه مطرح شده و شاید می‌توانست داستان زندگی او را جور دیگری رقم بزند اما تقدیر، یار نبوده است. بهزاد فراهانی، بازیگر نقش معاویه، محمد بیک‌زاده، تهیه‌کننده سریال امام علی(ع) و جمیله فردین، خواهر زنده‌یاد فردین کسانی هستند که روایت‌هایی را در این باره با «تماشاگران امروز» مطرح می‌کنند.

بهزاد فراهانی: فردین خودش نپذیرفت

بازیگر نقش معاویه در سریال امام علی(ع) می‌گوید اگر میرباقری و اصرارش برای حضور او در فیلم گرگ‌ها نبود، هیچ‌وقت به تلویزیون نمی‌آمد. او اولین کسی است که این مسأله را مطرح می‌کند.

در اتفاقات دهه ۶۰ شما و آقای رشیدی و آقای انتظامی شاید جزو خوش‌شانس‌ها بودید که بعد از انقلاب توانستید کار کنید و به سرنوشت آقای فردین و ملک‌مطیعی دچار نشدید.

پنج سال نگذاشتند من کار کنم و در تئاتر هم راهمان نمی‌دادند. در ضمن آقای فردین خودشان نخواستند. برای فیلم امام علی(ع) با آقای میرباقری دنبالش رفتیم. خدا بیامرزدش و نور به قبرش ببارد. به نظر من او یک تختی ثانی و آدم بسیار بزرگی بود.

برای کدام نقش؟

ما برای نقش مالک اشتر پیشش رفتیم و آقای فردین نپذیرفتند. او گفت من هنرپیشه‌ای هستم که مردم با این عصا و رقصی که دارم دوستم دارند، شما از من می‌خواهید بیایم مالک اشتر شوم که شمایلی از مولا علی(ع) است؟ با این کار، من همان فردین سابق را هم خرابش می‌کنم، لذا نمی‌آیم. این درست همان جوابی است که آذر شیوا داد. شما می‌دانید که اگر آقای میرباقری نبودند، ورود من به تلویزیون هیچ‌وقت دست نمی‌داد؟ آقای میرباقری وقتی می‌خواستند گرگ‌ها را کار کنند، پیش محمد هاشمی، مدیرعامل وقت صداوسیما رفتند و گفتند که یا ایشان باید این نقش را بازی کند یا من اصلاً کار نمی‌کنم. او بود که مجوز بازی من را گرفت و دستش هم درد نکند.

***

برای این که روایت دقیق‌تری از این موضوع داشته باشیم، با محمد بیک‌زاده، تهیه‌کننده سریال امام علی(ع) تماس گرفتیم. این تهیه‌کننده مطرح تلویزیون این مسأله را تأیید می‌کند که فردین اولین انتخاب آنها برای بازی در نقش مالک اشتر بوده است و به دو دلیل او کاندیدای این نقش بوده؛ هم به خاطر چهره زیبایش و هم به این دلیل که به مردانگی مشهور بوده است.

اخیراً با آقای بهزاد فراهانی یک مصاحبه انجام دادیم و ایشان گفتند برای نقش مالک اشتر گزینه اول آقای میرباقری، آقای فردین بوده‌اند و حتی با ایشان صحبت کردید ولی ایشان این نقش را نپذیرفتند. ما می‌خواهیم بدانیم که چقدر این موضوع صحت دارد؟

من بسیار مایل بودم که آقای فردین وارد کار شود و با ایشان هم صحبت کردم. اتفاقا آقای فردین هم پذیرفت. ایشان حتی این جمله را گفتند که مثل این که خداوند می‌خواهد من را عاقبت به‌ خیر کند ولی علت این که ایشان را نیاوردیم این بود که مجوز فعالیت نداشتند. در آن زمان ارشاد به ایشان مجوز فعالیت نداد.

البته آقای فراهانی روایت‌شان این بود که طبق صحبت خود آقای فردین چون تصویری که مردم از ایشان در ذهن داشته‌اند، بیشتر هنرپیشه فیلم‌های رقص و آوازدار بوده، ایفای یک نقش مذهبی یک مقدار سخت است.

نه. صحبت با ایشان را بنده انجام دادم. کسی هم همراه ما نبود. یعنی کسی که بخواهد یک نقل قولی از آقای فردین کند، من هستم و من هرگز این موضوع را جایی ذکر نکرده‌ام.

چه شد که شما و آقای میرباقری‌ به این گزینه رسیدید؟

چون آقای فردین چهره خیلی زیبایی داشتند.

غیر از چهره‌شان...؟

و این که چون در اجتماع به فتوت و مهربانی شهره بودند.

احتمالا همان زمان که می‌خواستید با آقای فردین صحبت کنید، می‌دانستید که خیلی سخت است ایشان را بعد از این همه سال محرومیت دوباره وارد کار کنید.

سخت که نه، چون ما مجوز کار خیلی‌ها را گرفته بودیم. من مجوز خانم خوروش را گرفتم و برای کار دیگری هم برای مرحوم رشیدی مجوز گرفتیم. نه، گرفتن مجوز مشکلی نداشت. حالا چه وضعیتی بود که در آن زمان ارشاد با حضور آقای فردین مخالفت کرد، نمی‌دانم. هم ارشاد و هم خود تلویزیون با فعالیت ایشان مخالفت کردند.

آن زمان، دوره آقای هاشمی بود؟

شروع کار ما در دوره آقای هاشمی بود. قانع کردن آقای هاشمی زیاد پیچیدگی نداشت. ایشان آدم بسیار همراهی با اهل هنر بودند. در واقع اگر حمایت‌های مدیران آن زمان صداوسیما نبود، هرگز امام علی(ع) ساخته نمی‌شد. به پای ما ایستادند. در آن زمان بودجه کل شبکه ۱۸۰میلیون تومان بود و من ۲۶۰ میلیون تومان هزینه کردم. این به معنی حمایت بی‌دریغ و بدون شائبه‌ای است که توسط آقای هاشمی و علی‌الخصوص آقای فریدزاده که در آن زمان مدیر شبکه یک بودند، نسبت به ما شد. به این جهت قانع کردن آنها برای حضور آقای فردین پیچیدگی نداشت.

پس کجای کار پیچیدگی داشت؟ در ارشاد آن زمان هم آقای ضرغامی بودند؟

یادم نیست.

شما چه مراحلی را طی کردید که گفتند مجوز نمی‌دهند؟

ما دیدیم به او اجازه نمی‌دهند کار کند و در عین حال نمی‌خواستیم پروژه دچار تنش و دردسر شود. بنابراین آقای ارجمند را انتخاب کردیم که ایشان هم گزینه خوبی بود. دیدیم که خیلی هم خوب بازی کرد.

ولی شاید تقدیر فردین با این کار شما طور دیگری رقم می‌خورد.

همان زمان ما مجوز علی آزاد که نقش ابن‌عباس را بازی می‌کرد، گرفتیم. او هم همان مشکلاتی را داشت که آقای فردین داشت.

تازه می‌گویند تنها مشکل فردین این بود که ستاره بوده.

صداوسیمای ما، صداوسیمای امروز، دیروز و ارشاد دیروز و امروز ما مخالف هرگونه قهرمان‌پروری بودند و فردین خودش بالذاته برای مردم ما قهرمان بود. اگر مجدد روی پرده می‌آمد، یا روی آنتن می‌رفت، این قهرمان بودنش بیشتر و بیشتر می‌شد؛ به‌ خصوص در نقشی مثل مالک‌ اشتر.

و نخواستند این اتفاق بیفتد.

بله. همین‌طور است. خطای بزرگی که ارشاد ما انجام داد و هنوز انجام می‌دهند این است که جلوی قهرمان‌سازی را در مدیوم‌های نمایشی می‌گیرند و این خطاست. جوان ما به پهلوان‌های کاذب پناه می‌برد.

جمیله فردین: فردین هم ممنوع‌الکار بود، هم ممنوع‌التصویر، هم ممنوع‌المعامله، هم ممنوع‌الخروج!

سال گذشته جمیله فردین، خواهر زنده‌یاد فردین در گفت‌وگویی با «تماشاگران امروز» بسیار از خواست قلبی زنده‌یاد برادرش برای بازگشت به عرصه هنر صحبت کرد اما این که این هنرپیشه مطرح به گفته بهزاد فراهانی این فرصت مغتنم برای حضور در این سریال را نپذیرفته یا به گفته تهیه‌ کننده سریال امام علی(ع) پذیرفته اما مجوزهایش صادر نشده است را جمیله فردین پاسخ می‌دهد. او سال گذشته گفته بود: «فردین خیلی دوست داشت کار کند و این جمله خودش است که می‌گفت وقتی من نمی‌توانم بازی کنم مثل این است که پرواز را از یک پرنده بگیرند و این خیلی ناراحت‌کننده است.»

ماجرایی مربوط به ۲۵ سال پیش داریم درباره این که از زنده‌یاد فردین برای بازی در سریال امام علی(ع) دعوت شد ولی ایشان نپذیرفتند، این صحت دارد؟

چه کسی این را گفته؟

در این باره دو نفر صحبت کرده‌اند. آقای فراهانی می‌گویند فردین خودشان بازی در این نقش را نپذیرفتند و تهیه‌کننده سریال امام علی(ع) می‌گوید نتوانستیم مجوز حضور ایشان را بگیریم.

با شناختی که من از فردین و رفتار و منش او دارم فکر می‌کنم جملاتی که آقای فراهانی عنوان کرده‌اند صحیح‌تر باشد؛ البته این جملات هم صد درصد نیست. ممکن است بعد از سال‌ها یک مقدار تغییرات در انشای این جملات داشته باشند ولی آنچه من می‌دانم و شاهدش بوده‌ام این بود که همیشه مخالف حضور ایشان بودند.

آقای بیک‌زاده هم گفتند نمی‌توانستیم مجوز کار ایشان را بگیریم.

این جمله درست است. فردین را مکتوب ممنوع‌الکار نکرده بودند اما همان‌طور که قبلاً هم گفتم او، هم ممنوع‌الکار بود، هم ممنوع‌التصویر، هم ممنوع‌المعامله و هم ممنوع‌الخروج. این چهار ممنوعیت برای او وجود داشت و دست و پایش را بسته بودند.

ممنوع‌الخروج؟

بله. تا یک مدتی اجازه نمی‌دادند حتی از کشور خارج شود.