هر ٣٥ روز یک رئیس‌جمهوری در ایران

   تدبیر24:  «اگر قرار است مذاکره کنیم، این مذاکرات باید در سطح وزیران باشد.» این جمله محمد جواد ظریف که اشاره به مذاکرات هسته‌ای میان ایران و گروه ١+٥ داشت کاملا نشان می‌دهد که دولت یازدهم به ریاست‌جمهوری حسن روحانی تا چه اندازه نگاه جدی به سیاست خارجی دارد. حسن روحانی نیز خود در اردیبهشت‌ماه‌ سال ٩٢، چند ماه قبل از پیروزی‌اش در انتخابات ریاست‌جمهوری درخصوص تعریف مد نظرش از سیاست خارجی گفته ‌بود: «اساس سیاست خارجه بایستی در راستای تأمین منافع ملی و امنیت ملی ایران باشد و اگر سیاست خارجی قادر بود تأمین منافع ملی را تضمین کند و کشور را در راه توسعه و گسترش قرار دهد و به سخن ساده‌تر هزینه‌ها را کاهش و سودها را افزایش دهد، این سیاست خارجی مطلوب خواهد بود.» روحانی یک ماه بعد از آن در خردادماه ‌سال ٩٢ نیز درباره کیفیت روابط ایران با دیگر کشورها گفته بود: «قطع رابطه با کشورهای دیگر امکان‌پذیر نیست، قطع رابطه نه شدنی است نه امکان‌پذیر که انزوا حاصل شود.  نمی‌توان کشور را از جهان جدا کرد. کلید حل معضلات تدبیر است. مگر ما قادر نبودیم با جهان رابطه خوب داشته باشیم؟ در دولت اصلاحات رابطه‌ای با جهان داشتیم که به ما پیشنهاد کردند هر میزان می‌خواهیم وام با بهره کم بگیریم.»

بر همین اساس بود که بلافاصله پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری و به‌خصوص پس از به سرانجام رسیدن توافق برجام، روسای جمهوری کشورهای مختلف جهان رایزنی‌های خود را با مقامات کشورمان چه از طریق گفت‌وگوی تلفنی و چه از طریق حضور در ایران و چه از راه دعوت مقامات عالیرتبه ایران آغاز کردند تا از قافله ارتباط با ایران و بهره‌مندی از بازار بکر آن عقب نمانند. تاکنون به‌صورت تقریبی می‌توان گفت از آغاز‌ سال ٩٤ تا دو ماهه نخست سال ٩٥، ٢٠ رئیس‌جمهوری یا نخست‌وزیر از کشورهای مختلف به ایران سفر کرده‌اند. به دیگر سخن، روحانی هر بیست روز میزبان یک رئیس‌جمهوری یا نخست‌وزیر از کشورهای خارجی بوده است.   اگرچه هستند کسانی که در داخل سیاست درهای باز را به منزله تهدید امنیت ملی می‌بینند، اما در مقابل، دولت بر این عقیده است که کشور برای استفاده از ظرفیت‌های بالقوه دیگر کشورها و تبدیل کردن این ظرفیت‌های بالقوه به ظرفیت‌های بالفعل، باید درهای خود را به روی جهانیان بگشاید. روندی که دولت در اجرا هم بر آن صحه گذاشت و نتیجه این شد که در طول ٣‌سال ریاست‌جمهوری حسن روحانی، روابط تیره یا نسبتا سرد ایران با بسیاری از کشورها متحول شد و در مسیر عادی‌سازی و بازسازی قرار گرفت.  

روز گذشته نیز خبر رسید که ٤رئیس‌جمهوری طی ماه‌های آینده در برنامه‌های زمان‌بندی‌شده جداگانه به ایران سفر خواهند کرد.   طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده میتریپالا سیریسنا، رئیس‌جمهوری سریلانکا در آذرماه و جوکو ویدودو، رئیس‌جمهوری اندونزی نیز در بهمن‌ماه به دعوت همتای ایرانی خود به تهران خواهند آمد. حسن روحانی در اردیبهشت‌ سال ٩٤  برای سفری دو روزه به جاکارتا رفته بود و در مراسم شصتمین سالگرد تأسیس کنفرانس کشورهای آسیا - آفریقا شرکت کرد. رئیس‌جمهوری سریلانکا نیز در آذرماه ١٣٨٦ به ایران آمده بود. 

همچنین براساس آنچه پیش از این اعلام شده است، رئیسان‌ جمهوری بوسنی و فنلاند نیز قرار است به دعوت همتای ایرانی خود در اوایل آبان‌ماه راهی تهران شوند. سائولی نینیسته، رئیس‌جمهوری فنلاند و باقر عزت بگوویچ، رئیس‌جمهوری بوسنی و هرزگوین در سفرهای جداگانه نیمه نخست آبان‌ماه به تهران سفر می‌کنند. دیدار و گفت‌وگو با مقامات عالیرتبه جمهوری اسلامی ایران، مباحث دوجانبه، پیگیری توافقات کمیسیون‌های مشترک اقتصادی، رایزنی درباره مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی از عمده برنامه‌های رئیسان‌ جمهوری فنلاند و بوسنی و هرزگوین در سفر به تهران است. روز گذشته نیز خبرگزاری‌ها اعلام کردند مادورو، رئیس‌جمهوری ونزوئلا در راستای سفر منطقه‌ای خود قرار است  به تهران بیاید و با رئیس‌جمهوری ایران دیدار کند. نیکلاس مادورو در سفر دوره‌ای خود به کشورهای عربستان، قطر، جمهوری آذربایجان و ایران سفر می‌کند.

آخرین‌باری که ایران سیاست تنش‌زدایی با دیگر کشورهای جهان را در پیش گرفت به دولت اصلاحات بازمی‌گردد. در آن سال‌ها نیز بلافاصله پس از پیروزی سید محمد خاتمی در انتخابات ‌سال ١٣٧٦، کشورهای جهان با نگاه مثبتی به ایران نگریستند. دولت اصلاحات نیز که توسعه اقتصادی را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های خود در دستورکار قرار داده بود با هدف جذب سرمایه‌گذاری خارجی به اصلاح و بازسازی مراودات ایران با کشورهای غربی روی آورد و از این طریق توانست بسیاری از غول‌های نفتی را برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی به ایران بیاورد. اگر نگاهی به شرایط کشور در آن زمان بیندازیم و شرایط را با دهه ٧٠ مقایسه کنیم، به وضوح می‌توان دریافت که امروز نیز شرایط کشور در عرصه اقتصادی کمابیش شبیه به دهه ٧٠ است.  امروز نیز ما نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی و تکنولوژی مدرن برای بازسازی و تولید دو چندان صنایع خود داریم.  

نکته قابل توجه در این میان این است که دولت حسن روحانی توازنی قابل توجه را در دنبال کردن تنش‌زدایی در سیاست خارجی به اجرا درآورده است. نگاه متوازن دولت حسن روحانی به آسیا و اروپا و حتی آمریکای جنوبی را می‌توان از سطح و چینش دیدارهای دو‌جانبه روحانی با مقامات دیگر کشورها و همچنین سفرهای مقامات خارجی به ایران دریافت.  عمده این سفرها نیز پس از به سرانجام رسیدن برجام انجام شده است. گویی برجام مانعی در مسیر عادی‌سازی روابط ایران با جهان بوده که حالا از پیش پا برداشته شده است؛ برای مثال تنها کافی است نگاهی به سفرهای مقامات خارجی که در یک‌سال گذشته به ایران سفر کرده‌اند، بیندازیم.  

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه نخستین مقام خارجی بود که بعد از به سرانجام رسیدن برجام به ایران سفر کرد. اردوغان را در این سفر هیأتی عالیرتبه و پرتعداد همراهی می‌کردند. اشرف غنی دومین رئیس‌جمهوری بود که در‌ سال گذشته پس از ورود به تهران در مجموعه تاریخی – فرهنگی سعدآباد مورد استقبال روحانی قرار گرفت. رئیس‌جمهوری کشورمان در نشست مطبوعاتی با اشرف غنی به اهمیت و ضرورت گسترش همکاری‌های ایران و افغانستان در راستای تأمین منافع دو کشور در عرصه‌های مختلف تأکید کرد.  

روحانی روز ٢٣ اردیبهشت ‌سال ٩٤ هم به‌طور رسمی از فؤاد معصوم رئیس‌جمهوری عراق در سعدآباد استقبال کرد.  وی در نشست خبری مشترک با فؤاد معصوم، امنیت عراق را امنیت ایران دانست و تصریح کرد که ثبات و امنیت عراق برای ایران بسیار حایز اهمیت است. روسای جمهوری ایران و عراق در نشست مشترک، با اشاره به اهتمام جدی مسئولان دو کشور برای توسعه روابط، بر همفکری، هماهنگی و همکاری در جهت شناسایی راه‌های گسترش مناسبات تهران - بغداد و نیز حل معضلات و مشکلات منطقه‌ای تأکید کردند.

سال گذشته نیز روحانی میزبان رئیس‌جمهوری قرقیزستان در مجموعه فرهنگی تاریخ سعد‌آباد بود.  هر دو رئیس‌جمهوری پس از ديدار خصوصی و مذاكرات هيأت‌های عالیرتبه ايران و قرقيزستان، در مراسم امضای اسناد ميان مقامات دو كشور حضور يافتند. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری در نشست خبری مشترک با الماس‌بیگ آتامبایف، با اشاره به مذاکرات انجام شده بین هیأت‌های عالیرتبه ایران و قرقیزستان، بر تداوم و گسترش همکاری‌ها و توسعه همه‌جانبه میان دو کشور تأکید کرد.

هاینتس فیشر، رئیس‌جمهوری اتریش نیز برای تعمیق و تحکیم مناسبات و همکاری‌های دو کشور به ایران سفر کرد و روحانی و فیشر در نشستی خبری بر ضرورت تدوین ساختارهای مناسب و نقشه راه مطلوب به منظور ایجاد روابط دو‌جانبه، دراز‌مدت و پایدار در بخش‌های مختلف برای‌ سال ٢٠٢٠ تأکید کردند.  فیشر در این سفر با مقام معظم رهبری نیز دیدار و گفت‌وگو کرد.  

در تاریخ یک آذر ‌سال ٩٤ هم قربان‌قلی‌بردی‌محمدف‌، رئیس‌جمهوری تركمنستان به تهران سفر کرد و مورد استقبال رسمی رئیس‌جمهوری کشورمان قرار گرفت. جمهوری اسلامی ایران و جمهوری تركمنستان با حضور روسای‌جمهوري دو کشور در راستای تعمیق و تحکیم مناسبات و همکاری‌های دوجانبه، ٩ سند و یادداشت تفاهم همکاری امضا کردند.  

در تاریخ دوم آذرماه هم اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز با حضور روسای ٩ دولت و به ریاست حسن روحانی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در تهران برگزار شد. در حاشیه این اجلاس روحانی دیدارهایی با روسای‌جمهوري روسیه، ونزوئلا، بولیوی داشت که به تهران سفر کرده بودند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه نیز بعد از هشت ‌سال برای بار دوم به ایران سفر کرد. در این سفر هفت سند و یادداشت همکاری میان ایران و روسیه با حضور حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه امضا شد.   

شی جين پينگ، رئيس‌جمهوری خلق چين هم در تاریخ سوم بهمن‌ماه ٩٤ به تهران سفر کرد. جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین در راستای تعمیق و تحکیم مناسبات و همکاری‌های مشترک ١٧ سند و یادداشت تفاهم همکاری را در حضور روسای‌ جمهوري دو کشور امضا کردند.  روحانی در نشستی مطبوعاتی با همتای چینی خود اظهار داشت: «دو کشور درباره سند جامع همکاری‌های بیست‌و‌پنج ساله تهران‌–‌پکن گفت‌وگو و تبادل‌نظر کرده‌اند. روسای دو کشور همچنین در نشست هیأت‌های عالیرتبه ایران و چین با اشاره به جزییات بیانیه مشترک مشارکت جامع راهبردی، اشتراک نظر تهران و پکن در زمینه ضرورت همکاری و هماهنگی نزدیک برای مبارزه با تروریسم و حل‌وفصل مسائل کشورها و اختلافات منطقه‌ای از طریق سیاسی و گفت‌وگو را مورد تأکید قرار دادند.

دکتر روحانی صبح روز يكشنبه بیست‌و‌پنجم بهمن‌ماه‌ سال گذشته در مجموعه فرهنگی‌-‌تاريخی سعدآباد تهران از جان درامانی ماهاما، رئيس‌جمهوري غنا هم به‌طور رسمی استقبال كرد.  جمهوری اسلامی ایران و غنا در راستای تعمیق و تحکیم مناسبات و همکاری‌های مشترک ٢ سند و یادداشت تفاهم ‌همکاری امضا کردند.  

بعد از سفر رئیس‌جمهوري آذربایجان، تهران میزبان «یوهان اشنایدر آمان» رئیس‌جمهوری کنفدراسیون سوییس بود که توسعه و تعمیق مناسبات دو جانبه‌، منطقه‌ای و بین‌المللی و ارتقای سطح همکاری‌های مشترک در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، تجاری قضائی و فرهنگی میان تهران و برن ازجمله اهداف سفر سه روزه رئیس‌جمهوری سوییس به جمهوری اسلامی ایران بود. در نتیجه سفر سه روزه «اشنایدر آمان» به ایران، جمهوری اسلامی و کنفدراسیون سوییس در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که دو کشور برای توسعه و نهادینه‌کردن یک چارچوب همکاری مشترک و دراز‌مدت در حوزه‌های دوجانبه، ‌منطقه‌ای و چندجانبه یک نقشه راه تدوین کرده‌اند.  متئو رنتسی، نخست‌وزیر ایتالیا در فروردین ٩٥ در صدر هیأت بلندپایه سیاسی و اقتصادی به تهران سفر کرد. جمهوری اسلامی ایران و ایتالیا ٦ یادداشت تفاهم و موافقتنامه همکاری در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی امضا کردند.

در ٢٨ فروردین ٩٥ رئیس‌جمهوری صربستان به دعوت پرفسور سمیعی جهت شرکت در پنجمین سمپوزیوم فدراسیون جهانی انجمن‌های جراحان مغز و اعصاب به تهران سفر کرد. وی در این سفر نخستين ملاقات خود را با حسن روحانی انجام داد. سفر رئیس‌جمهوری صربستان به همراه چند تن از وزرای دولت این کشور و در صدر یک هیأت علمی و اقتصادی انجام شد. سفر جاکوب جوما، رئیس‌جمهوری آفریقای جنوبی بعد از ٣٧‌ سال در   ٤ اردیبهشت به تهران  آخرین سفر مقامات کشورهای جهان در سطح رئیس‌جمهوری و نخست‌وزیر به تهران  است. جوما در این سفر  در صدر هیأتی ١٨٠ نفره از فعالان بخش‌های دولتی و خصوصی این کشور به تهران آمد.  

آنچه که بر شمرده شد تنها گزارشی از سفرهای روسای‌جمهوري کشورهای مختلف طی یک‌ سال گذشته به ایران است. اگر بخواهیم سفر وزاری خارجه کشورها به ایران را نیز در این گزارش لحاظ کنیم، باید به سفر بیش از ٣٠ وزیر امورخارجه به تهران را طی یک ‌سال گذشته فهرست کنیم! در‌ سال ٩٤ و دو ماهه نخست‌ سال ٩٥ تهران میزبان ٣٤ وزیرخارجه از کشورهای مختلف بوده که ٣٠ کشور در این میان در دوران بعد از برجام به ایران سفر کرده‌اند. شاید اکنون بتوان گفت که برجام و توافق هسته‌ای تا چه اندازه بر گسترش و کیفیت روابط ایران با دیگر کشورهای جهان اثرگذار بوده است.

وزرای خارجه استرالیا، آفریقای جنوبی، ونزوئلا، ترکمنستان، فرانسه، صربستان، ایتالیا، سوریه، انگلیس، غنا، جمهوری چک، اسپانیا، برزیل، هلند، ژاپن، آلمان، لبنان، عمان، بلژیک، یونان، مغولستان، دانمارک، عراق، اندونزی، تایلند، بوسنی، رومانی، مالت، استونی و هند در دوران بعد از برجام به ایران سفر کرده‌اند. همچنین فدریکا موگرینی به همراه هلگا اشمیت، معاون خود پس از سفر به عربستان وارد تهران شد تا با مقامات ایرانی در مورد اجرای برجام گفت‌وگو کند.  وی در کنفرانس خبری مشترک خود با ظریف اعلام کرد که توافق هسته‌ای می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر ایران داشته باشد و پیوندهای این کشور را با اروپا و جامعه بین‌المللی  و همچنین کشورهای منطقه خاورمیانه بیشتر کند.  وی همچنین در این سفر با رئیس‌جمهوری و رئیس مجلس شورای اسلامی ایران نیز دیدار کرد.

بدیهی است که این سفرها به خودی خود نمی‌تواند همه اهداف دولت روحانی را در عرصه سیاست خارجی و اقتصاد برون‌نگر محقق کند؛ اما مسأله مهم در این میان این است که ترمیم روابط خارجی آسیب‌دیده ایران با دیگر کشورهای جهان که در طی سال‌ها صورت گرفته است، یک شبه محقق نخواهد شد و حسن روحانی مجبور است برای دستیابی به این مهم مقدماتی را طی کند. به‌طور كلي اما به نظر می‌رسد که روحانی در چهار ‌سال نخست ریاست‌جمهوری این مقدمات را به خوبی و در عالی‌ترین سطح ممکن به انجام رسانده است.