تغییرات بزرگ در سبد مصرفی خانواده

   تدبیر24:  تغییرات پی در پی قیمت‌ها و نوسان در نسبت قیمت‌ها در سبد مصرفی خانوار كه در سال‌های ٩١ و ٩٢ اتفاق افتاد، مسوولان پولی را ناگزیر به اتخاذ تصمیمی مهم كرد؛ تغییر سال پایه آماری بعد از ٥ سال. با وجود آنكه تغییر نسبت قیمت‌ها در سبد مصرف پس از اجرای قانون هدفمندی - سال ٨٩- و افزایش قیمت حامل‌های انرژی و نان باعث شد سال پایه به سال ٩٠ تغییر كند، اما در دو سال پس از آن به قدری سطح تغییرات در الگوی مصرف خانوار بالا بود كه دوباره مسوولان تصمیم به تغییر سال پایه گرفتند.

به گزارش اعتماد، كارشناسان می‌گویند، تغییر زودهنگام سال پایه آماری به هیچ‌وجه اتفاق خوبی نیست. این تغییر به مفهوم آن است كه در قیمت‌ها تغییرات بزرگ‌تری رخ داده كه این خود باعث تغییر الگوی مصرف خانوارها و سهم مصرف شده است. تعیین سال پایه در جهان هر هفت سال اتفاق می‌افتد و هرچه تغییر این سال با فواصل زمانی كمتری انجام شود به معنای تغییرات نامتعارف‌تر مصارف كالا در سبد خانوار است.

پیام روز گذشته ولی‌الله سیف، رییس كل بانك مركزی به مناسبت روزملی آمار حاوی خبر مهمی بود كه تغییر سال پایه آماری از ٩٠ به ٩٥ را حكایت می‌كرد. این تصمیم مسوولان یك سالی هست در حال بررسی است تا نهایتا برای اجرا آماده ابلاغ شود. خبر تغییر سال پایه آماری البته پیش‌تر با جزییات كامل‌تری از سوی علیرضا مقتدایی، مدیركل آمارهای اقتصادی بانك مركزی در گفت‌وگویی اعلام شده بود.

او در توضیحش برای این تصمیم بانك مركزی  به «اعتماد» گفته بود: تعیین سال ٩٥ به عنوان سال پایه بعد از پنج سال به این مفهوم است كه تغییرات قیمت‌ها به قدری پی‌در پی بوده و نسبت قیمت‌ها در سبد مصرفی خانوار تغییر كرده كه ناگزیر به بازبینی‌ها در سبد تورم هستیم. مقتدایی این تغییرات را اگرچه مربوط به كل ٣٨٥ قلم كالای مورد بررسی در سبد تورم عنوان كرد اما اختصاصا تغییر قیمت‌ها در حامل‌های انرژی و نان را مثال زد. هرچه فاصله سال‌های پایه بیشتر باشد به معنی ثبات بیشتر قیمت‌هاست.

این فاصله به صورت میانگین و در سطحی متعادل هفت سال عنوان می‌شود.

تغییرات مصرف در سبد خانوار از آنجا اهمیت پیدا می‌كند كه می‌تواند بخشی از كالاها را به دلیل تغییرات قیمتی شدید از سبد كالاهای مصرفی و اولویت‌دار خانواده‌ها حذف كند. جزییات این تغییرات نسبت‌ها در سال‌های حساسی كه یارانه‌ها حذف شد و قیمت‌ها آنچنان بالا رفت كه نحوه مصرف خانوارها را تحت تاثیر قرار داد. علیرضا مقتدایی مدیركل آمارهای اقتصادی بانك مركزی در این رابطه گفته بود: «به زبان ساده یكی از روش‌ها این است كه در سال‌های متوالی یك بار شاخص را بر اساس سال پایه محاسبه می‌كنیم و یك بار بر اساس سال قبل كه به آن شاخص زنجیره‌ای می‌گوییم. 

اگر این دو عدد نسبت به هم واگرا باشند، می‌توان گفت قیمت‌های نسبی اقلام به یك میزان تغییر نكرده است. فرض كنید یك تغییر بنیادین در برخی اقلام ایجاد می‌شود. مثلا حامل‌های انرژی گران می‌شود. در آذر ٨٩ كه این اتفاق افتاد و قیمت سوخت افزایش یافت باعث شد ما نسبت به ضرایب اهمیت كالا كه در سال ٨٣ به عنوان سال پایه تعیین شده بود، بی‌اعتماد شویم. بنابراین سال ٩٠ به عنوان سال پایه انتخاب شد. همین امروز با تغییرات قیمتی كه در اقتصاد ایجاد شده است، مانند افزایش قیمت نان و حامل‌های انرژی و حذف كارت‌های سوخت باعث شده كه سال ٩٥ را به عنوان سال پایه انتخاب كنیم. در این حوزه بررسی‌های زیادی انجام داده‌ایم كه سال ٩٥ را به عنوان سال پایه بعدی شاخص‌های قیمت انتخاب كنیم و مقدمات كار نیز آماده است.»

طبق گفته مقتدایی«تغییرات آماری بین پنج تا هفت سال خواهد بود و بانك مركزی نیز سال پایه خود را برخی اوقات هفت سال و برای سال آینده بعد از پنج سال تغییر می‌دهد . به طور مثال قبلا یك كیلو گوشت مرغ حدود ٢٥ درصد قیمت گوشت گوسفند بوده است اما امروز این نسبت به حدود ١٥ درصد كاهش یافته لذا این نسبت تغییر كرده و لازم است ضرایب و تركیب اقلام سبد تغییر كند. گاهی ممكن است برخی كالاها از سبد هزینه خانوار حذف شود. به عنوان نمونه سماور و چراغ علاءالدین در سال‌های پایه قبل (١٣٨٣ و ١٣٧٦) از سبد تورم حذف شد. سال پایه اقلامی كه دارای اهمیت بیشتری هستند و شرایط ورود به سبد را احراز كرده‌اند و به عبارت دیگر مردم آن را به دفعات خریداری كرده و مصرف كردند و قیمت‌گیری از آن غیرممكن نباشد، وارد شاخص می‌شود و آن كالاهایی كه مصرف آنها رو به كاهش هستند و دیگر خانوار آنها را مصرف نمی‌كند؛ از سبد خارج می‌شوند.»

او تاكید كرده بود كه تعداد اقلامی كه خانوار استفاده می‌كند حدود ١٢٠٠ قلم است كه ٣٨٥ قلم كالا و خدمت به عنوان نماینده این ١٢٠٠ قلم كالا انتخاب شده است. براین اساس هر ماهه از آنها قیمت‌گیری می‌شود. قیمت‌گیری از اول تا بیست و نهم هر ماه با رعایت پوشش زمانی متناسب و در مسیرهای قیمت‌گیری متنوع با پوشش جغرافیایی متناسب انجام می‌شود. یعنی در سبد شاخص قیمت از ٣٨٥ قلم كالا و خدمت قیمت‌گیری می‌شود. »

تشریح جزییات تصمیمات مقامات پولی از سوی مقتدایی نشان می‌دهد؛ سبد تورم پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و اعمال تحریم‌های غرب به‌شدت دچار تغییر تركیب مصرف شده است. هرچند در سه سال گذشته به دلیل ایجاد ثبات در قیمت‌ها و كنترل تورم، سبد مصرف خانوار دگرگونی مجددی را تجربه نكرد اما تغییرات ایجاد شده در دو سال ٩١ و ٩٢ تغییر سال پایه مالی آماری را ضروری كرده است.

تكمیل مراحل تغییر سال پایه از سوی بانك مركزی

روز گذشته رییس‌كل بانك مركزی از تكمیل مراحل تغییر سال پایه این بانك از ۹۰ به ۹۵ خبرداد. ولی‌الله سیف كه این خبر را در پیامی به مناسبت روز آمار اعلام كرد؛ باز هم از تاكیداتش بر سابقه بانك مركزی در تولید و انتشار آمارهای اقتصادی صرف نظر نكرد و پای حرف خود در منازعه بانك مركزی و مركز آمار بر سر تولید آمارهای اقتصادی ماند. او در این پیام گفت: سابقه بانك مركزی در تولید و انتشار آمارهای اقتصادی و اعتبار آن نزد جامعه، بی‌مانند است. بانك مركزی طلایه‌دار تولید آمار اقتصادی است؛ این در حالی است كه به اذعان سازمان‌های معتبر بین‌المللی، كار تولید آمارهای اقتصادی از سوی بانك مركزی به نحو احسن انجام شده است.

در پیام سیف آمده است: تحقق اهداف عالیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ و توسعه و پیشرفت كشور در مسیر اقتصاد مقاومتی با برنامه‌ریزی دقیق، اقدام به موقع و عمل اثربخش میسر است و دسترسی به آمار و اطلاعات صحیح، بهنگام و دقیق از اركان و الزامات قطعی آن تلقی می‌شود. مفتخریم كه نظام بانكی كشور و بانك مركزی، از زمان تاسیس و آغاز به كار خود به عنوان نخستین سازمان رسمی، طلایه‌دار تولید آمار اقتصادی در كشور بوده و طی هشت دهه گذشته در كنار ایفای سایر نقش‌ها و ماموریت‌های خطیر، تولید، محاسبه و انتشار آمارهای اقتصادی كشور را به عنوان یكی از وظایف اصلی و كلیدی خود بدون هیچ وقفه و تساهلی انجام داده و به شهادت و اذعان خبرگان، متخصصین، اندیشمندان، برنامه‌ریزان كشور و همچنین سازمان‌های معتبر بین‌المللی نظیر صندوق بین‌المللی پول و بانك جهانی، این كار به نحو احسن انجام شده است كه این افتخار جز به مدد الهی و تلاش پیگیر و خستگی‌ناپذیر همكاران عزیز دست‌یافتنی نبود.

او همچنین در پیامش تاكید كرد: خرسندم اعلام كنم بانك مركزی تمام مراحل تجدیدنظر و تغییر سال پایه شاخص‌های اقتصادی از ۱۳۹۰ به ۱۳۹۵ را به بهترین وجه انجام داده و به زودی شاهد نتایج ارزشمند آن به ویژه در عرصه تولید آمارهای پایش و ارزیابی برنامه ششم توسعه، اجرای سیاست‌های كلی اقتصاد مقاومتی و سایر برنامه‌های كشور خواهیم بود.