مراقب نفرین آثار تاریخی باشیم

تدبیر24 »البته این خسارت فقط از بابت بازدید جمعیت زیاد نیست، گرچه این مساله هم تا حدی صدمه می‌زند، ولی بیشترین صدمات از این ناحیه وارد می‌شود که بازدیدکنندگان مراعات آثار تاریخی را نمی‌کنند، یعنی روی دیوار‌های بناهای تاریخی یادگاری می‌نویسند، به مسیرهایی که نباید بروند می‌روند و به عبارت دیگر به مکان‌هایی که آمادگی پاسخگویی بازدیدکنندگان را ندارد، مراجعه می‌کنند. از این رو وقتی هر سال نوروز تمام می‌شود یکی از مشکلات ما اصلاح و مرمت صدماتی است که در ایام نوروز به آثار تاریخی وارد شده است، در حالی که بناهای تاریخی آن‌قدر مهم و جذاب هستند که باعث می‌شود مردم خود را به زحمت بیندازند و برای بازدید آن را انتخاب کنند. بنابراین باید به این آثار احترام گذاشت و آنها را حفظ کرد.

نظارت مردم بر خاطیان

افرادی که اهمیت و ارزش آثار تاریخی را درک می‌کنند، می‌توانند به عنوان چشم ناظر به بازدیدکنندگانی که مراعات بناهای تاریخی را نکرده و به آن ضربه وارد می‌‌کنند، تذکر بدهند. به عبارت دیگر، به آنها هشدار بدهند که رفتارشان از زیر نگاه دیگران می‌گذرد. در واقع مهم‌ترین کاری که می‌توان با خاطیان انجام داد این است که بدانند رفتارشان با اثر تاریخی مورد توجه دیگران است. گرچه نگهبانان رسما مراقب میراث تاریخی هستند و در صورت صدمه وارد کردن با بازدیدکنندگان برخورد می‌کنند، اما همه مردم باید نگهبان میراث کشور خود باشند. برای مثال مجموعه تخت جمشید در ایام نوروز روزانه ۷۰ هزار نفر بازدیدکننده دارد. به تبع این تعداد به بنای تاریخی فشار بسیاری وارد می‌کند. البته این مساله فقط مختص تخت جمشید نیست، در مورد حافظیه، باغ فین و... نیز این مساله وجود دارد و در واقع نقطه اوج بازدید از تمامی آثار در ایام نوروز است. بنابراین باید نگاه مردم فعال باشد و به خاطیان تذکر بدهند و فکر کنند که خانه خودشان است. اگر فردی رفتار سوئی با خانه آنها داشته باشد چه واکنشی از خود نشان می‌دهند؟ حتما تذکر می‌دهند و رفتار فرد را تقبیح می‌کنند. از این رو باید این رفتار را نیز با افرادی داشته باشند که به آثار تاریخی صدمه وارد می‌‌کنند. به عبارت دیگر مردم نباید بگویند که برخورد به ما ربطی ندارد و نگهبانان وظیفه مقابله با خاطیان را دارند، چرا که نگهبانان نمی‌توانند حواسشان به ۷۰ هزار بازدیدکننده باشد. بنابراین باید مردم نیز درباره مراقبت از بناهای تاریخی احساس مسئولیت داشته باشند و در حفظ و نگهداری از آنها کوشا باشند.

نقش هماهنگ‌کننده سازمان گردشگری

سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به ویژه بخش گردشگری به اصطلاح در حوزه مدیریتی هماهنگ کننده است، یعنی باید نهادهای مختلف را هماهنگ کند که یک ارکستر واحد را تشکیل دهند. به عبارت دیگر، قرار نیست این سازمان تولید کننده باشد بلکه وظیفه‌اش ایجاد هماهنگی میان نهاد هاست. آموزش و پرورش و بخش میراث فرهنگی و پژوهشی سازمان گردشگری نیز باید با هم هماهنگ شوند و محتوای تولید شده را از طریق رسانه‌ها به مردم انتقال دهند. از سوی دیگر، رسانه‌ها هم می‌توانند راجع به مدیریت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری صحبت کنند. در واقع حق انتقاد دارند، اما راجع به اثر تاریخی باید رفتارشان رفتار ایحابی باشد، در حالی که رسانه‌های ما فقط ایراد می‌گیرند و غر می‌زنند که آن هم عیبی ندارد، برای بهبود مدیریت باید این کارها صورت بگیرد، اما کار رسانه‌ها فقط این نیست. باید بگویند که ارزش تخت جمشید، مسجد شیخ لطف‌ا...، پل خواجو و... چیست نه اینکه فقط ارزشمندی این آثار را بدون دلیل به مخاطبان القا کنند. این کار شاید لازم باشد، اما کافی نیست و رسانه‌ها در این زمینه بسیار کم کار کرده اند، تا جایی که بیشتر مردم صرفا برای سرگرمی از بناهای تاریخی بازدید می‌کنند بدون اینکه از علت ارزشمندی آثار اطلاعی داشته باشند و این مهم وظیفه رسانه‌ها را سنگین‌تر می‌کند تا در راستای اطلاع رسانی گام بردارند.

آگاه ساختن مردم با رسانه‌ها

شرط اول آگاهی پیدا کردن مردم راجع به آثار تاریخی این است که اساسا آگاهی تولید شده باشد، یعنی ما کار پژوهشی کرده باشیم و اطلاعاتی را فراهم کنیم که برای افراد غیر متخصص نیز قابل دسترسی باشد. البته تا حد زیادی این اتفاق افتاده است و همان‌طور که گفتم قدم بعدی رسانه‌ها هستند. انواع و اقسام رسانه‌ها از جمله رسانه‌‌های مکتوب، سمعی، بصری و مجازی کارشان این است که در واقع خوراکی که فراهم شده را به نحوی در بسته بندی‌های مختلف به گوش و چشم مخاطبان مختلف برسانند، چرا که فضای رسانه‌ها همه جا را احاطه کرده و قدرت سرشاری دارد، اما در این زمینه ضعیف عمل کرده‌ایم، به گونه ای که حتی رسانه‌های ما نیز نسبت به ارزش و اهمیت یک اثر بی اطلاع هستند و اجمالا می‌دانند که مثلا بیستون بسیار مهم است، ولی پرس و جو نمی‌کنند و دقیق نمی‌دانند که اهمیت آن چیست. بنابراین باید رسانه‌ها از محتواهای تولید شده استفاده کنند و در این بسته بندی حضور داشته باشند تا به طرق مختلف اطلاع‌ رسانی‌ها اتفاق بیفتد. در کشورهای دیگر اگر مردم با اطلاع بیشتری با آثار رو به رو می‌شوند از این بابت است که رسانه‌های آنها نه در ایام نوروز بلکه در طول زمان نسبت به این اطلاع رسانی نقش خود را ایفا می‌کنند. بنابراین راهی نداریم جز اینکه اطلاع رسانی را بیشتر کنیم، چرا که رسانه‌ها در حفظ و نگهداری از آثار تاریخی نقش بسزایی دارند و باید ارزش آثار تاریخی را درست تببین کنند، چون بیشتر افرادی که برای دیدن آثار تاریخی می‌آیند و رفتار مناسبی ندارند به علت این است که نمی‌دانند به کجا آمده اند و ارزش اثر تاریخی چیست، در حالی که اگر متوجه باشند نه تنها رفتار مناسبی خواهند داشت، بلکه با رفتار نادرست دیگران نیز برخورد می‌کنند تا برای اثر تاریخی اتفاق نیفتد، چرا که صدمه وارد کردن به آثار تاریخی عوارض و عواقب زیادی به دنبال دارد و در طول زمان میراث و تمدن ایرانی را نابود می‌کند. از این رو باید این مساله مورد توجه قرار بگیرد، چرا که مشخصه بارز هر کشوری تمدن و آثار تاریخی آن است که اگر لطمه ببیند آن کشور متضرر می‌شود.

* رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی