هنر دیپلماسی و شرایط فعلی

تاریخ ایران مملو از گرفتاری‌هایی است که حاصل عدم درک موقعیت و قابلیت خویش و جهان است.

تدبیر24 »شاهقلی نامی، از مریدان شاه اسماعیل صفوی در آناتولی در جنگی کوچک و با پیروزی بر صدراعظم عثمانی و کشتن وی، مقدمه شکست بزرگ چالدران را فراهم کرد. پیروزی شاهقلی بر سربازان درجه دو و سه عثمانی، در نزد برخی سران قزلباش این شبهه را ایجاد کرد که امکان پیروزی بر امپراتوری که استانبول را فتح نموده است، وجود دارد. تاسیس دولت صفوی که با ظهور خود مهم‌ترین عنصر مشروعیت قدرت عثمانی را به چالش کشانده بود از همان ابتدا برای دولت عثمانی قابل تحمل نبود، لیکن پرهیز از درگیری و حداقل به تاخیر انداختن آن، می‌توانست بیش از پیش به قدرتمند شدن دولت صفوی منجر شود. تحرکات مریدان صفوی و به‌طور مشخص قیام شاهقلی علیه دولت عثمانی که مترصد جنگ با دولت صفوی بود، این بهانه را ایجاد کرد و سلطان سلیم با عزیمت به شرق، شاه اسماعیل را به جنگی کشاند که گریز از آن دیگر چندان آسان نبود. برخی بر این باورند اگر این درگیری رخ نمی‌داد یا با تاخیر صورت می‌گرفت، احتمالا امروز با بافت سیاسی، اجتماعی و مذهبی متفاوتی در آناتولی مواجه بودیم. جنگ دوم ایران با روس‌ها که منجر به انعقاد قرارداد ننگین گلستان گردید نیز حاصل بی تدبیری، همراهی با احساسات بدون تعقل و ارزیابی اشتباه از قابلیت‌های کشور بود که بر وارد آمدن زخمی عمیق بر پیکره ایران انجامید. عزت و غرور ملی یک ملت و کشور حاصل کارکرد و فداکاری‌های طولانی است؛ نباید آن را اسیر شعارهایی نمود که شعور آن را هدایت نمی‌کند. در امر کشورداری و در روابط بین‌الملل نمی‌توان بدون محاسبه دقیق حرکت نمود. همان‌قدر که توهم خود کوچک بینی، بیماری است، توهم خودبزرگ‌بینی نیز بیماری است. حفظ نظام از نگاه امام (ره) و رهبر انقلاب از آغاز انقلاب اسلامی اصل و اولویت اول بوده و امروز نیز همچنان می‌باشد. مهم‌ترین ابزار تحقق این هدف در اثبات صلح، دوستی و عمل منطقی و معقول در عرصه سیاست است. سیاستگذاری‌ها باید بر اساس واقعیت‌های مبتنی بر قابلیت‌ها تبیین شده و نباید کشور را وارد منازعه‌ای نماید که نتیجه آن شکست است. بعضا هدف درگیری‌های کوچک، ایجاد درگیری‌های بزرگ است که نباید بسترساز آن شد. سیاست صحنه عمل و اقدامات ممکن است. بستر اصلی اقتدار و قدرت ملی از درون کشور ناشی می‌شود. نباید به عقبه‌های قدرت در خارج از مرز‌ها که در آنها ملاحظات خارج از دایره قدرت ملی نیز دخیل هستند، بیش از توان تاثیرگذاری آنها بها داد. به اعتقاد تحلیلگران عرصه بین‌الملل، عراق و لبنان مهم‌ترین حلقه نفوذ و مقاومت ایران در برخورد با آمریکا هستند. تاثیرات پیروزی جنگ ۳۳ و ۲۲ روزه بر معادلات منطقه از نگاه منصف هیچ تحلیلگری دور نیست، اما در میزان آن نباید مبالغه نمود. همه مسلمانان از پیروزی بر صهیونیست‌ها در این دو جنگ خرسند شدند، اما نباید از آن چنان سرمست می‌شدند که پیروزی در جنگ محدود، مبنای محاسبه برای ورود به درگیری‌های بزرگ شود. نکته مهم در ارزیابی این دو درگیری توجه به ملاحظات و محاسبات خاص داخلی- منطقه‌ای این دو درگیری خصوصا جنگ ۲۲ روزه است. به نظر می‌رسد به‌جای کشاندن نقطه درگیری به خارج از مرزهای غیرمطمئنی که تابع شرایط خارج از اختیار ما هستند، بهتر است دفاع از مرز‌ها را با اتکا به قابلیت‌های خود و در راهبرد تعامل با منطقه وجهان جست‌وجو کنیم. عرصه سیاست، عرصه مدیریت جوامع و روابط بین‌الملل با عنصر تدبیر و زبان آن و در سخت‌ترین شرایط نیز زبان تعامل و پرهیز از تقابل (البته با حفظ عزت) است. مسئولیت اصلی دیپلماسی تنش‌زدایی، تلاش برای کاهش دامنه بحران و دستیابی به فضای آرامش است. امروز که منطقه با بحران جدی مواجه است، شرایط ایجاب می‌کند رهبران و مقامات سیاسی کشور به گونه‌ای بر آن اعمال مدیریت نمایند که نتیجه و حاصل آن، اگر به حل بحران منجر نگردد، حداقل کاهش آن را در پی داشته باشد. هر بحرانی برای رهبران سیاسی، می‌تواند آبستن و بسترساز درگیری‌های بزرگ باشد، لذا نگاه دستگاه‌های دیپلماسی به آن، باید همیشه نگاهی همراه با عقلانیت توام با نگرانی باشد. قدرت در دنیای امروز نه در تقابل بلکه در تعامل است. صحنه سیاست صحنه صبر و عملکردی انعطافی است که حتی می‌تواند مخاصمه را نیز به صلح تبدیل نماید. اولین راهکار در دستیابی به این هدف، پرهیز از تنش و تعامل مثبت براساس رعایت اصل احترام و منافع متقابل است. با مد نظر قراردادن این نکات و این موضوع که هیچ کشوری قابل حذف از معادلات منطقه خصوصا در شرایط بحرانی نیست، به نظر می‌رسد رهبران منطقه و خصوصا دستگاه‌های دیپلماسی کشورمان لازم است با رایزنی با دیگر کشور‌ها، ضمن تلاش برای کاهش بحران، در مشارکت جمعی برای آن راه حل بیابند. نکته آخر آنکه ایجاد فضای با ثبات و آرام در روابط با سایر کشور‌ها می‌تواند بیش از فضای تنش، عامل نفوذ ایرانی باشد که در طول تاریخ مزیت راهبردی آن قبل از قدرت نظامی در قدرت فرهنگی اش بوده است.
تحلیلگر و کارشناس ارشد سیاسی

برچسب ها: دیپلماسی ایران بحران