نقش آیت‌الله هاشمی در جنگ تحمیلی

تدبیر24 »در هیچ صحنه ای از وقایع جمهوری اسلامی جای او خالی نیست و همواره ایشان برای نیل به اهداف انقلاب اسلامی و رشد و بالندگی ایران عزیز در تمامی دوران حیات جمهوری اسلامی ایران فعالیت‌های اثربخش و قابل تحسینی داشته است. از جمله بحران‌های مهمی که‌هاشمی در آنها نقش درخور و شایسته ای ایفا کرده است، دوران جنگ تحمیلی است.

آغاز جنگ

وقتی صدام حسین جنگ علیه ایران را شروع کرد،‌هاشمی رفسنجانی بلافاصله در ستاد ارتش حاضر شد و به بررسی چگونگی مواجهه با این بحران غیرمنتظره پرداخت. او به چیزی جز «دفع تجاوز دشمن» و «حفظ تمامیت ارضی» ایران فکر نمی‌کرد و چاره کار را دمیدن روح ایستادگی در ملت ایران و به‌کارگیری توان نیروهای مسلح علیه قوای ارتش متجاوز بعثی می‌دانست. این «سیاستمدار روحانی» در تبیین دیدگاه امام خمینی برای سازماندهی یک دفاع مردمی تلاش و کوشش بسیاری کرد. خطبه‌های نماز جمعه او برای «دوست و دشمن»،«موافق و مخالف» و به‌ویژه «رزمندگان» حاضر در جبهه‌ها که تجزیه و تحلیل عملیات خود را از زبان یار معتمد امام می‌شنیدند، جذاب و شیرین بود. اما نقش مهم‌تر‌هاشمی از لحظه فتح خرمشهر در سوم خرداد ۱۳۶۱ به بعد و در تداوم جنگ نمایان می‌شود. در تصمیم گیری برای چگونگی ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر، او از کسانی است که معتقد به داشتن دست بالاتر نسبت به عراق برای خاتمه دادن به جنگ از طریق مذاکره سیاسی است.

فرماندهی جنگ

با افزایش ناهماهنگی‌ها بین ارتش و سپاه، امام طی حکمی در ۳۰ بهمن سال ۱۳۶۲‌هاشمی رفسنجانی را به سمت فرمانده عملیات‌های موسوم به والفجر و در واقع فرماندهی جنگ منصوب کردند. قبل از آغاز عملیات خیبر در جلسات فرماندهان رده‌های مختلف عملیاتی ارتش و سپاه با آقای‌هاشمی رفسنجانی مشخص شد که ایشان ذهنی منظم داشته و دارای دقت بالایی در اخذ دیدگاه‌های نظامی است و درباره طرح‌های عملیاتی فقط شنونده نیست بلکه درباره چرایی هر تصمیم بحث می‌کند و سوالات دقیقی را مطرح می‌نماید. او از انجام هر عملیات، به دنبال راهی برای «پایان دادن به جنگ» می‌گشت. آیت‌ا...هاشمی رفسنجانی «تداوم جنگ» را تنها برای رسیدن به «صلح پایدار» می‌پسندید و به دنبال راه حلی برای خاتمه دادن به تخاصم بین دو کشور با حفظ حقوق ایران بود.‌هاشمی«پیروزی» را تصرف یک منطقه استراتژیک از خاک عراق مثل بصره یا مناطق نفت خیز جنوب عراق می‌دانست تا بتوان از موضع قدرت، باقیمانده سرزمین‌های ایران را آزاد کرد و جنگ را از طریق «مذاکره سیاسی» به پایان برد و راه را برای پیشرفت و آبادانی دو کشور باز کرد. رفسنجانی قبل از انجام عملیات بدر در سال ۱۳۶۳ در جمع فرماندهان ارتش و سپاه در قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا مطالبی به این مضمون گفت: شما این عملیات را با موفقیت انجام دهید و راه بصره به بغداد را مسدود کنید، ما جنگ را پایان می‌دهیم. او همین استراتژی را تا آخر جنگ دنبال کرد و به دنبال انجام یک «عملیات سرنوشت ساز» بود تا بتواند جنگ را با دست بالا خاتمه دهد. البته در آن زمان برخی مفهوم این استراتژی را به گونه دیگری درک و مطرح کردند و در بیانات خود می‌گفتند: امام می‌گوید «جنگ جنگ تا پیروزی» ولی آقای‌هاشمی رفسنجانی می‌گوید: «جنگ جنگ تا یک پیروزی». در حالی که به نظر می‌رسد آقای‌هاشمی رفسنجانی آنچه را که عملی و اجرایی بود و با واقعیات میدان نبرد وتوان پشتیبانی کشور و اوضاع سیاسی جهانی همخوانی داشت و عملا قابل انجام بود را مطرح می‌کرد و می‌خواست نظر امام خمینی را برای نیل به پیروزی، عملیاتی کند و از میزان خسارات جنگ بکاهد و ایران را به هدف ناکام گذاشتن دشمن از تحمیل جنگ بر جمهوری اسلامی برساند. در نهایت هم جمهوری اسلامی ایران، جنگ را پس از ۸ سال با توجه به شرایط واقعی صحنه عملیات و منافع کشور خاتمه داد.

خاتمه دادن به جنگ

مهم‌ترین نقش آیت‌ا...‌هاشمی رفسنجانی را باید در خاتمه دادن به جنگ تحمیلی در سال ۱۳۶۷ دانست. ایشان از انجام اقدامات سیاسی و دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ حمایت می‌کرد. گرچه وزارت امورخارجه در آن زمان ابتکار عمل صلح خواهی را در فعالیت‌های دیپلماتیک، علم نکرده بود و تا حدودی دفاعی عمل می‌کرد ولی‌هاشمی رفسنجانی از تلاش برای تصویب قطعنامه ای به نفع ایران در سازمان ملل حمایت می‌کرد. شاید بتوان گفت تنظیم و صدور قطعنامه ۵۹۸ که پس از عبور قوای ایران از اروندرود و قطع ارتباط عراق با دریای آزاد صورت پذیرفت، از علائم نیاز به یک دیپلماسی فعال جنگی در تمامی دوران دفاع مقدس بود. در اواخر دوران جنگ، تقریبا هیچ‌یک از مسئولان طراز اول کشور حرفی از پایان دادن به جنگی که دیگر فرسایشی شده بود نمی‌زدند، ولی‌هاشمی رفسنجانی پس از انتصاب به سمت جانشین فرمانده کل قوا از فرماندهان جنگ خواست تا طرح خود را برای تداوم و پیروزی در جنگ ارائه کنند. از دولت هم خواست تا چگونگی توان خزانه کشور برای پشتیبانی از نیروهای حاضر در صحنه عملیات را به تصویر بکشد. نامه تکان دهنده فرمانده کل سپاه و نوشته رئیس سازمان برنامه و بودجه بیانگر آن بود که پیروزی نظامی به این زودی‌ها امکان پذیر نیست و توان کشور برای جنگیدن طولانی مدت و کسب پیروزی‌های قاطع نظامی تقریبا به پایان رسیده است و راهی جز غلبه بر دشمن از طریق «نجنگیدن» و «خاتمه دادن به جنگ» وجود ندارد. از سوی دیگر آقای‌هاشمی رفسنجانی و بعضی از سران کشور به این نتیجه رسیده بودند که آمریکا و سایر قدرت‌های بزرگ نخواهند گذاشت که جمهوری اسلامی ایران پیروز مطلق و بلامنازع میدان جنگ با عراق باشد. حضور گسترده ناوهای جنگی آمریکا در خلیج فارس از سال ۱۳۶۶ و حمله به سکوهای نفتی ایران و سرنگونی هواپیمای مسافری ایران نیز بیانگر این موضوع بود. در اینجا بود که پس از چهار ماه شکست پی در پی در جبهه‌ها و به اسارت درآمدن نزدیک به ۱۷ هزار نفر از رزمندگان، آقای‌هاشمی رفسنجانی آماده یک فداکاری بزرگ شد و به امام خمینی پیشنهاد کرد که ایشان مسئولیت خاتمه یافتن جنگ از طریق پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل را می‌پذیرد و خود را قربانی رسیدن به صلح برای ملت ایران کند.ولی امام خمینی که همیشه صادقانه و شفاف، واقعیات اوضاع و مشکلات کشور را برای مردم بیان می‌کرد شخصا با پذیرش آتش بس، به جنگ ۸ ساله پایان دادند. پس از رحلت امام خمینی نیز، آیت‌ا...‌هاشمی رفسنجانی توانست در پاسخ به مکاتبات رئیس‌جمهور عراق، آتش بس در جبهه‌ها را تبدیل به اعتراف کتبی صدام حسین مبنی بر معتبر بودن معاهده ۱۹۷۵ کند و خیال ایران را از شروع جنگی دوباره راحت کند. خداوند هم به پاس فداکاری‌های رزمندگان اسلام و نیت خالص امام امت، پاداش عظیمی به ملت ایران و عراق داد و صدام و رژیم بعث عراق را درست دو سال پس از پایان جنگ، به دلیل حمله نظامی به کویت و اشغال آن کشور، مغضوب قدرت‌های بزرگ جهانی و کشورهای عربی خلیج فارس کرد و ورق را به نفع ایران در افکار عمومی جهانی برگرداند. سرانجام صدام حسین دیکتاتور خشن و خونخوار عراق، حدود ۱۴ سال پس از پایان جنگ با ایران، با وضع خفت‌باری از اریکه قدرت به زیر کشیده و سرنگون شد و رژیم بعث عراق قدرت خود را از دست داد و از هم فروپاشید و عراق در اختیار ملت آن کشور قرار گرفت و مردم ایران و عراق و منطقه به خوبی درک کردند که:«الصلح خیر». جالب آنکه محمد العریبی قاضی ارشد دادگاه عراق، قلمی که با آن حکم اعدام صدام حسین مستبد زورگوی عراق صادر شده بود را به آیت‌ا...‌هاشمی رفسنجانی هدیه کرد. در مجموع باید اذعان داشت آیت‌ا...‌هاشمی رفسنجانی یاد خوبی از خود در همه دوران زندگی به‌ویژه در سال‌های آخر عمر که تحت فشار همه‌جانبه زیادی قرار گرفته بود، در اذهان مردم و افکار عمومی بجا گذاشت. تشییع جنازه باشکوه وی در خیابان‌های تهران نشان داد که:«ان الذین آمنوا و عملوالصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا»

* فرمانده سابق سپاه