وقتی مدیریت افکار عمومی از مدیریت بحران مهم‌تر می‌شود

تدبیر24 »رئیس‌جمهور در نشست مشترک کارگروه ملی مقابله با ریزگردها می‌گوید:« اگر معروف را زیر پا گذاشتید و منکر ترویج شد عذاب الهی نازل می‌شود.» هر چند این سخن رئیس جمهور در چارچوب اندیشه دینی درست و پذیرفته شده است اما بیان آن در نشستی که برای مقابله با بحران فراگیر خوزستان برگزار شده کاملا نابه‌جاست.

وقتی رئیس جمهور با چند روز تاخیر به خوزستان سفر می‌کند مردم قاعدتا بیشتر از خطابه به‌دنبال شنیدن راهکارهای عملیاتی هستند که بتواند تغییر محسوس در زندگی آنها ایجاد کند. سال گذشته نیز مدل رفتاری دولت در قبال بحران ریزگردهای خوزستان تکرار شد و معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با چند روز تاخیر و با بهبود شرایط خوزستان وارد این استان شد و از همان وعده‌های تکراری برای اقناع افکار عمومی استفاده کرد. برای درک این رویه باید مشی رئیس جمهور روحانی را در برخورد با سوء مدیریت‌های مرسوم در دولت یازدهم تحلیل کرد.

رئیس جمهور زمانی که معتقد است می‌تواند با برجام بخش قابل توجهی از مشکلات اقتصادی کشور را حل کند هر گونه نقد درخصوص رویه جاری در سیاست خارجی دولت را مصداق تندروی تلقی می‌کند اما زمانی که مشخص می‌شود بین توصیف رئیس جمهور از برجام و واقعیت موجود برجام تفاوت وجود دارد؛ روحانی توقع تغییر اساسی داشتن از برجام را در قالب کنایه‌ اشتباه بزرگ می‌داند.

رئیس دولت یازدهم در زمان رقابت‌های انتخاباتی سال 92 در برنامه تشریح برنامه کاندیداهای ریاست جمهوری  در شبکه جام جم می‌گوید: اگر روابط ما با کشوری، قاره‌ای یا کل جهان صمیمی و بر مبنای احترام متقابل و منافع متقابل، روابط گرمی شد، آن‌وقت شهروند ایرانی در آن کشور جایگاه دیگری پیدا می‌کند، در آن صورت چهره ایرانی را که می‌بینند، به‌عنوان چهره دوست نگاه می‌کنند و پاسپورت هم جایگاه خود را پیدا می‌کند». او با همین مقدمه قول داد که «احترام را به پاسپورت ایرانی» برگرداند.

اما زمانی که ترامپ طرح ممنوعیت ورود اتباع 7 کشور از جمله ایران را امضا می‌کند و یا دیپلماسی لبخند ایران در مقابل اعراب به بهتر شدن روابط دو جانبه کمک نمی‌کند؛ این بار باز روحانی بی‌تفاوت اعراب و اقدامات ضد ایرانی عربستان را نادیده می‌گیرد و در نهمین نشست خبری خود از آمادگی عادی سازی رابطه با اعراب می‌گوید. روحانی در سخرانیش در مجمع ملی سلامت افزایش معنادار تنش منطقه‌ای و اظهارات ضدایرانی مقامات عربی و آمریکایی را نادیده می‌گیرد و می‌گوید: ما اگر از تعامل با جهان بگوییم بعضی‌ها بدشان می‌آید، نمی‌دانم چرا بعضی‌ها در تعامل با جهان حساسیت دارند. بعضی‌ها از تقابل با جهان خوششان می‌آید، نمی دانم این تقابل چه چیزی برایشان آورده است.

کارنامه دولت یازدهم هر چند در زمینه رونق فضای کسب و کار، بهبود شرایط اقتصادی و بسیاری از وعده‌های رئیس جمهور ضعیف و غیرقابل قبول است اما در زمینه اقناع افکار عمومی طرفداران دولت نمره بهتری می‌گیرد. روحانی در جایی میان خواسته‌های جامعه سنتی ایران، جریان تجددگرا، اپوزوسیون و محافظه‌کاران قرار می‌گیرد و بیش از آنکه از جایگاه موجود برای حل مشکلات جاری کشور استفاده کند به نوعی از تقابل جریانی برای تثبیت جایگاه دولتش استفاده می‌کند.

اما مشی روحانی در مواجهه با بحران‌ها نسخه پیشرفته تر همین رویکرد است. رئیس جمهور با حضور در محل حادثه، دولت را نسبت به مسائل و مشکلات مردم دلسوز نشان می‌دهد اما این حضور خروجی محسوس و قابل قبولی برای مردم بحران زده به همراه ندارد.

در میان حوادث به‌وقوع پیوسته در یکی دو ماه گذشته، بحران ریزگردها و حادثه پلاسکو بیشتر ذهن افکار عمومی را به خود مشغول کرد لذا دولت تلاش کرد برای حفظ چهره خود حضور جدی‌تری در محل این دو حادثه داشته باشد اما موضوعات دیگری چون سیل در سیستان و بلوچستان، برف و کولاک در زنجان، آذربایجان و کرمانشاه کمتر واکنش دولتی‌ها را در پی داشته است.

توجیه ضعف مدیریتی در برابر بحران‌ها با ابزار قضا و قدر الهی و بلایای طبیعی کار شایسته‌ای نیست. روحانی بخوبی می‌داند که نسبت دادن بحران به عذاب الهی نظر منتقدین را جلب می‌کند اما این اقدام تنها با این هدف صورت می‌گیرد که نظر کارشناسان امر به کارگروه بی‌محتوای برگزار شده جلب نشود.

دولت بیش از آنکه تمرکز خود را بر روی مدیریت بحران معطوف کند تمام تلاش خود را در جهت مدیریت افکار عمومی ناراضی از سوء مدیریت مدیرانش متمرکز می‌کند. معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که در طول دهه گذشته بیش از هر فرد دیگری ریاست سازمان حفاظت محیط زیست را بر عهده داشته است نیز مشی مسابه رئیس جمهور در مواجه با انتقادات بی شمار به این سازمان دارد.

ابتکار بیش از آنکه در زمینه سازمان تحت امرش اظهار نظر کند به فعالیت‌های حزبی و اظهار نظرهای سیاسی مشغول است. وی که ریاست مکرر و طولانی اش بر سازمان حفاظت محیط زیست تاثیری در بهبود شرایط زیست محیطی نداشته وقتی با موج انتقادها روبرو می‌شود سریعا پناهنده فضای سیاسی شده و در مورد طیف وسیعی از مسائل بین‌المللی از داعش تا ترامپ گرفته تا تغییر و تحولات حزبی و گروهی اظهار نظر می‌کند.

اینطور به نظر می‌رسد که بحران ریزگردها در خوزستان احتمالا برای مدتی فروکش می‌کند و برنامه دولت در مواجهه با این حادثه نیز از برنامه ریزگردها تبعیت می‌کند و احتمالا تا زمان اوج گرفتن مجدد بحران یا به قول رئیس جمهور عذاب الهی نباید شاهد اقدامی از جانب دولت تدبیر و امید باشیم.

بحران ریزگردهای خوزستان بیشتر از موعظه به اقدام و عمل مسئولین نیازمند است و مشی تکراری دولت در دادن وعده و وعیدهای تکراری و منحرف کردن افکار عمومی هر چند در کوتاه مدت موثر است اما در دراز مدت نمی‌تواند مشکل خوزستان را حل نماید. پیشنهاد می‌شود اگر دولت توان مقابله با ریزگردها را با بودجه و بنیه داخلی ندارد از ظرفیت دیپلماسی خود برای کمک گرفتن از سازمان‌های بین‌المللی برای مواجهه با پدیده خطرناک و رو به گسترش ریزگردها استفاده کند.