نوای باد بهاری در نوای نوروزخوانان

باد بِهارون بِیَمو / نِئروز سِلطون بِیَمو

مژده هادین دوستان رِ / گل بیَمو گلستون رِ

بهار آمد بهار آمد خِش آمد / علی با ذولفقار آمد، خوش آمد

نِئروزتان نِئروز دیگر / شِه ما رِ سال نِئ بووئه مِوارِک

صاحب خانه نیز با اهدای پول، شیرینی، گردو، تخم مرغ و نخود و کشمش از آنان پذیرایی می‌کند. با ورود نوروز خوانان به روستاها، افراد محلی، آنان را در کوچه پس کوچه ها همراهی کرده و هر یک از افراد به نوبت و توان خود مبالغی پول به آنان می‌دهند.

علاوه بر نوروز خوانان، افرادی به نام حاجی‌فیروز یا حاجی‌نوروز، با پوشیدن لباسی سرخ و صورتی سیاه و دایره‌ای در دست، فرا رسیدن نوروز را با نواختن دایره و خواندن اشعاری عامیانه و مضحک و در وزن های دو و چهار یا شش و هشت نوید می‌دهند.

اشعاری که نوروزخوان‌ها می‌خوانند، بر سه قسمت است و در وهله در وصف ائمه اطهار، حضرت محمد(ص) و حضرت علی(ع) و قسمت دوم در وصف بهار و نوروز و قسمت آخر آرزوی سلامتی، طول عمر، خوشبختی و شادی برای صاحب خانه‌ای که در آن خانه وارد می‌شود.

قالب اشعار نوروز خوانان به صورت بداهه خوانی است و خواندن اشعار بداهه، یکی از ویژگی‌های مهم یک نوروز خوان با تجربه است و خواندن اشعار گاهی به همراهی ساز و گاهی تنها اجرا می شود و بسیاری از اشعار به لهجه مازندرانی یا فارسی خوانده می‌شود.

سیروس مهدوی، پژوهشگر تاریخ مازندران در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه مراسم نوروز خوانی برنامه‌ای اسطوره‌ای بوده که در بنیاد پارسی و هر مکانی به شکل خاص خود تعریف شده است، اظهار کرد: در مازندران نوروزخوانی به شکل آمدن نوروز سلطان است اما اصل این موضوع مربوط به تصور اسطوره‌ای به نام روحوضی است که این رو حوضی در شب یلدا به زیر خاک می‌رود و سپس با نیلبک که البته در مناطق مختلف متفاوت است اما در مازندران با تنبک بیرون می‌آید و چون آفتاب به آن نمی‌رسد سیاه شده و در شب عید با نخستین رویش گیاهان از زمین خارج می‌شود.

وی تصریح کرد: پیوندی میان تفکر روحوضی و بانو اسفندارمزد که وی در ایران باستان حافظ گیاهان در زیر زمین است به این شکل به گیاهان در زیر زمین گرما می‌هد تا آنان از میان نروند و با آمدن بهار شکوفا می‌شوند.

این پژوهشگر تاریخ عنوان کرد: با آمدن بهار حاجی پیروز بر زمستان برتری می‌یابد و هر آنچه که موجب از بین رفتن گیاهان بوده از میان رفته و بهار پیروز می شود.

مهدوی یادآور شد: کسانی که در هنگام نوروز خوانی نوید پیروزی و آمدن بهار را می‌دهند افرد مختلف به آنها انعامی پرداخت می‌کنند در حالی که در گذشته هیچ چیزی به آنها پرداخت نمی‌شد و همان طور که بابانوئل به مردم هدیه می‌دهد نوروزخوان‌ها نیز هدیه‌ای از جنس آمدن بهار را به مردم هدیه می‌داند.

علی حسن‌نژاد یک پژوهشگر فرهنگ عامه در گفت‌وگو با ایسنا، درباره نوروزخوانی و فلسفه آن با اشاره به اینکه نوروزخوان‌ها از دهم اسفندماه به آوازخوانی در دو سوی البرز در طالقان، سمنان و مازندران می‌کنند اما در مازندران پر رنگ است، می‌گوید: با گرم شدن زمین گیاهان مختلفی همچون بچابچا، گل‌های بنفشه از دل خاک بیرون می‌آیند و به مردم نوید بهار را می‌هند.

وی تصریح کرد: کسانی که صدای خوبی دارند با دیدن گل‌های زیبای بهاری دسته‌های نوروزخوان را تشکیل می‌دهند و در هر شهر، آبادی، کوچه و خانه آواز سر می‌دهند که بهار در حال آمدن است و می‌گویند:

بِهار نو بِمو

گُل بِشکوفته بو بِمو

نوروزخون بَبو بِمو

پار بورده اَمرو بِمو

حسن‌نژاد تصریح کرد: نوروزخوان‌ها دسته‌های دو تا سه نفره‌ای هستند که نوروزخوان اصلی با صدای خوش می‌تواند ملودی و نغمه بسازد و شاعر هم است و نفر دیگری به  نا « پیِوری‌کر» یعنی دوست نوروزخوان که همراه با وی همخوانی می‌کند و نفر سومی نیز خورجین‌دار است.

وی یادآور شد: نوروزخوانان به محض نزدیک شدن به خانه‌ای از مدح خدا آغاز می‌کنند و می‌گویند: همی خوانم به نوم آن خِدا ره لم یزل بی‌مُدعا ره/سه تا گوشواره خیرالنسا ره

سپس می‌گویند: بهاره آیی بهاره آیی بهاره تموم دشت و صحرا لاله‌زاره

در مرحله بعدی از مدح پیامبران آواز سر می‌دهند و می‌گویند: محمد یا محمد یا محمد برس فریاد امت یا محمد

و سپس از دوازده امام از حضرت علی (ع) این مرحله آغاز می‌شود و تا آخرین امام را با شعری مدیحه سرایی می‌کنند.

این محقق فرهنگی با بیان اینکه نوروزخوانان در ادامه از مدح طبیعت به سخنوری با آواز می‌پردازند، گفت: این پیام رسانان بهار سپس درباره خود صاحب خانه توضیح می‌دهند: صاحب خانه باصِفا ایشاالله بوری کربلا/ریکا ره هاکنی دوماد

در نهایت از صاحب خانه تقاضای پول می‌کنند و می‌گویند: «دست دَکِن جیب درون پنج تومنی ره بیار بیرون/هاده به نوروز خون/نوروزخون بَوِه خوشحال شادی ره هاکنه دنبال/ایشاالله سلامت بویی/خِشی بَوِه تیه قسمت

وی، افزود: صاحب خانه بر اساس مرسوم به نوروز خوان برنج و یا پول می‌دهد و برخی‌ها پول  نمی‌هند و یا برخی‌ها برنج نیم‌دانه را به وی می‌دهند که در این حالت نوروزخوان اقدام به هجو صاحب خانه می‌کند و می‌گوید: اَی صاحب خانه بی‌حیا/اِما نیمی گِدا/چِفا ره دمدمبه هِوا/ بَخِره کِرک و چیندِکا

حسن‌نژاد، یادآور شد: در این سال‌ها جوانان نیز به نوروزخوانی علاقه‌مند شدند و در جشنواره‌ها این آئین برگزار می‌شود و تمامی این فعالیت‌ها موجب شده تا این آیین تاریخی حفظ شود.

به گزارش ایسنا، نوروزخوانی بهانه‌ای است برای حفظ سنت دیرینه گذشتگان‌مان و ایجاد شادی و نشاط در میان مردم است و علاوه بر آن نویدی برای خانه تکانی و همچنین از بین بردن کدورت‌ها و نارضایتی‌ها نیز به شمار می رود.