ناگفته‌هاي آن 67 روز

شما در مدت حضورتان در وزارت علوم تغییرات قابل توجهی را در حوزه آموزش عالی انجام دادید. این تغییرات با چه رویکرد و با چه منطقی انجام شد؟

در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 1392 و با پیروزی آقای روحانی ، دانشگاهیان مطالباتی را به ستاد انتخاباتی ایشان منعکس می‌کردند. به این ترتیب از آنجایی که گزارش‌های رسیده پرشمار بود و از بسیاری از دانشگاه‌های کشور دریافت شده بود، با آغاز به کار دولت مطالبات دانشگاهیان تا حد زیادی مشخص بود. من نیز در ستاد انتخاباتی آقای روحانی، مسئول کارگروه آموزش عالی بودم. بنابراین من در جریان بودم که دانشگاهیان با توجه به سال گذشته چه مطالبات، پیشنهادها و نارضایتی هایی دارند. در مدت 67 روزی که من سرپرستی وزارت علوم را داشتم همین مطالبات را در راس برنامه‌های خود قرار دادم و برنامه‌هایم را با اولویت این مطالبات پیش بردم که البته این یک برنامه کوتاه مدت بود و من برای بلند مدت هم برنامه‌هایی را برای ارائه به مجلس آماده کرده بودم. عمده مطالبات دانشگاهیان این بود که دانشگاه‌ها بتوانند از اختیارات بیشتری برخوردار باشند تا بتوانند در مورد مسائل داخلی خود راحت تر تصمیم گیری کنند. به ویژه اینکه در قانون برنامه چهارم و قانون برنامه پنجم بر این موضوع که دانشگاه‌ها بر اساس رای هیات مدیره خود می‌توانند مستقلا تصمیم گیری کنند و از تصمیم گیری‌های کلی مستثنا هستند تاکید شده است. در 8 سال گذشته دانشگاه‌ها با مدیریت متمرکز اداره می‌شدند به این معنی که بسیاری از اختیارات دانشگاه‌ها به ستاد وزارت علوم منتقل شده بود و ستاد وزارت علوم نیز از خارج از وزارت علوم اداره می‌شد. بنابراین یکی از برنامه‌های من این بود که اصلاح شیوه‌های مدیریت دانشگاه‌ها و افزایش اختیارات دانشگاه‌ها بر اساس بند الف قانون 49 برنامه چهارم و بند ب ماده 13 قانون برنامه پنجم صورت پذیرد.در مرحله بعد، گله‌مندی دانشگاهیان نسبت به فضای امنیتی دانشگاه‌ها بود که این موضوع نیز در اولویت‌های من قرار گرفت. در این مدت تلاش کردم نقش حراست را در دانشگاه‌ها کم کنم و اداره دانشگاه‌ها را بیشتر در اختیار روسای دانشگاه‌ها قرار دهم. طبیعتا حراست‌ها نیز باید وظایف خود را انجام دهند. باید احساس ترس دانشگاهیان از فضای امنیتی در دانشگاه‌ها از بین برود و دانشگاهیان احساس کنند که در یک فضای آزاد تنفس می‌کنند و می‌توانند به راحتی وظایف آموزشی و پژوهشی خود را انجام دهند. همچنین تشکل‌های دانشجویی با سلیقه‌های مختلف نیز باید بتوانند بدون نگرانی به فعالیت بپردازند. به عبارتی آزادی بیان را دانشگاه‌ها بدهیم، آزادی بیان و همچنین آزادی پس از بیان را نیز تضمین کنیم. همچنین رسیدگی به شکایت‌ها و نارضايتی‌ها نیز از اولویت‌های کاری من در وزارت علوم طی 67 روز خدمتم بود. همانطور که می‌دانید در چند سال گذشته دو موضوع استادان بازنشسته و دانشجویان ستاره دار از مهم ترین چالش‌های دانشگاه‌ها بوده است. بنابراین در وزارتخانه کارگروهی را تشکیل دادیم و اعلام کردیم که آن دسته از استادان و دانشجویاني که احساس می‌کنند حقی از آنها ضایع شده است می‌توانند مراجعه کنند.
به هر حال هم وزارت علوم و هم دانشگاه‌ها باید در قبال تصمیم هایی که گرفته اند مسئول باشند. تشکیل این کمیته موجب شد که در سال تحصیلی هیچ دانشجوی محروم از تحصیلی نداشته باشیم. تلاش کردیم آن دسته از دانشجویان محروم از تحصیلی که مشکل جدی ندارند را برای سال تحصیلی 93-92‌13پذیرش کنیم. برای سال‌های پیش از 1392 یعنی سال‌های 1390 و 1391 نیز کمیته بررسی‌های دقیقی تا دانشجویان محروم از تحصیل تا جای ممکن بتوانند به دانشگاه بازگردند. البته این یک فرآیند مستمر است.

منظور شما از دانشجویان محروم از تحصیل همان دانشجویان ستاره دار است؟

بله، دانشجویان محروم از تحصیل به دانشجویان ستاره دار معروف شده بودند که اینها در عمل دانشجویانی بودند که از تحصیل معروف شدند.

علاوه بر رسیدگی به وضعیت دانشجویان ستاره دار و استادان بازنشسته تصمیم‌های شما در مورد جابه‌جایی برخی رئیس‌های دانشگاه نیز بحث‌های زیادی را به دنبال داشت، این جابه‌جایی‌ها بر چه اساسی انجام شد؟

 در پی دریافت گزارش‌هایی از برخی دانشگاه‌ها در مورد نارضایتی از رئيس دانشگاه نیز تصمیم هایی گرفته است که البته تنها محدود به 4 دانشگاه بود. در این اقدام روسای دانشگاه‌های علامه طباطبایی، صنعتی اصفهان، یاسوج و علوم اقتصادی تغییر کردند. اینها در واقع برنامه‌های کوتاه مدتی بود که در وزارت علوم پیاده شد.
در کنار این اقدام به گزارشگیری از تمام کشور کردیم تا بتوانیم اعلام کنیم در حوزه‌های آموزش عالی، تحقیقات و فناوری کشور را در چه شرایطی تحویل گرفتیم. در کنار اینها برنامه‌های بلند مدتی در مورد کیفیت آموزش عالی با توجه به گسترش کمی‌ای که در چند سال اخیر در دانشگاه‌ها انجام شده است، تجاری‌سازی در دانشگاه ها، توسعه پارک‌های آموزشی و حمایت از طرح‌های پژوهشی، توجه به مسائل فرهنگی دانشگاه‌ها با توجه به تصویب سند اسلامی کردن دانشگاه‌ها و توجه به ارزش‌های اخلاقی و اسلامی از دیگر برنامه‌های بلند مدتی برای وزارت علوم بود که از سوی من پیشنهاد شده است.

چه تعداد از اقدام‌های شما در حوزه آموزش عالی به نتیجه رسید و کدام یک از برنامه‌هایتان نیاز به پیگیری دارد؟

مطمئنا تمام برنامه هایی که آغاز شده است باید پیگیری شود. البته بحث دانشجویان ستاره‌دار به نتیجه رسید و بسیاری از آنها سر کلاس بازگشتند اما رسیدگی به شکایت‌ها همچنان ادامه دارد. متناسب با زمان بخشی از کارها عملیاتی شده است و بخشی دیگر نیاز به زمان بیشتری دارد.

 اشاره به نتيجه بخش بودن اقدام‌ها در مورد دانشجویان ستاره دار کردید. لطفا در این مورد کمی بیشتر توضیح دهید و بگویید چه تعداد دانشجوی ستاره‌دار را شناسایی کردید؟

در مورد تعداد دقیق دانشجویان ستاره دار هنوز بررسی‌ها ادامه دارد. در سال 1392 با وجودی که مسئله دانشجویان ستاره دار در حال تکرار بود اما از آن جلوگیری کردیم و اصلا مسئله دانشجوی ستاره دار شکل نگرفت. برای سال‌های 1391 و 1390 نیزبه شکایت 130 دانشجوی ستاره دار پاسخ مثبت داده شد و مجوز بازگشت به دانشگاه را گرفتند. به هر حال رسیدگی به حق ضایع شده زمان بردار نیست و به سرعت بررسی‌ها ادامه دارد و می‌تواند به سال‌های پیش تر هم برسد. اگر اثبات شود که در مورد پرونده‌ای حقی ضایع شده است حتما رسیدگی می‌شود.

به طور کلی چند مورد شکایت از سوی دانشجویان ستاره دار به کمیته رسیدگی به شکایات وزارت علوم ارسال شده است؟

در کل 400 مورد شکایت دریافت کردیم که از این تعداد 130 مورد بررسی و موجه شناخته شد.

 این شکایت‌ها مربوط به چه سال‌هایی می‌شود؟

آن 130 موردی که بررسی شد مربوط به سال‌های 1390 و 1391 می‌شود. در کل شکایت‌ها برای سال‌های مختلف است.
 

یعنی با این حساب کمیته رسیدگی به شکایت‌ها تقریبا به تمام شکایت‌ها پاسخ مثبت داده است؟

بله، قطعا همینطور است. کمیته بدون سخت‌گیری زیاد شکایت‌ها را بررسی کرد و به نظر من بسیاری از دانشجویان محروم از تحصیل استحقاق بازگشت به دانشگاه را دارند.

در مورد استادان بازنشسته چطور؟ چه تعداد استاد دوباره دعوت به کار شده‌اند؟

صادقانه، هنوز آمار دقیق در این مورد به دست من نرسیده است. البته وضعیت استادان بازنشسته قدری پیچیده تر از وضعیت دانشجویان محروم از تحصیل است. در مواردی استادان با تقاضای خود بازنشسته شده‌اند اما از دانشگاه‌ها خواستیم که با تایید گروه آموزشی در صورت امکان از این استادان دوباره دعوت به کار شود. در مواردی هم استاد بدون میل هیات علمی و گاهی بدون رعایت ضوابط بازنشسته شده است که اینها نیز در حال بررسی است. به هر حال موارد متنوع و پیچیده است.

برای سال تحصیلی 93-92‌13 استادی دوباره دعوت به کار شده است؟

بله، تعدادی از استادان بازنشسته برای امسال دوباره دعوت به کار شده اند و به دانشگاه بازگشته‌اند.
 

آقای دکتر توفیقی برخی تحلیلگران معتقدند که با برنامه ریزی رئيس جمهور، شما در 67 روزی که در وزارت علوم حضور داشتید عمده تغییرات ضروری را انجام دادید. آیا این تحلیل را قبول دارید؟ فکر می‌کنید تغییرات ضروری دیگری نیز باید انجام شود؟

ببینید، در این مدت 67 روز زمان کافی برای پیاده سازی همه برنامه هایمان نبود. مواردی انجام شد که برخی به نتیجه رسید و برخی نیز باید پیگیری شود. بنابراین من فکر می‌کنم کارهای زیادی باید انجام شود. گزارش هایی باید از دانشگاه‌ها گرفته شود، هیات‌های بازرسی باید به بسیاری از دانشگاه‌ها اعزام شوند. در برخی دانشگاه‌ها مدت زمان قانونی ریاست دانشگاه‌ها سپری شده است که اینها باید بررسی شود، برخی آیین نامه‌ها باید بازنگری شود، بنابراین کار زیاد است و تنها بخشی از آنها در آن 67 روز آغاز شده است و بخشی دیگر هنوز در انتظار تصمیم گیری است.
 

اقدام‌های شما در حوزه آموزش عالی واکنش منفی برخی از گروه‌ها به ویژه اصولگرایان تندرو را در پی داشته است که این موجب شده موضع‌گیری‌ها علیه آقای فرجی دانا، وزیر علوم نیز شدید باشد. فکر می‌کنید با جوی که به وجود آمده است، آقای فرجی دانا بتوانند با همان روند قبلی کارها را به پیش ببرند؟

ببینید اقدام هایی که در آن 67 روز انجام شد همه در چهارچوب قانون بود و هیچ اقدامی به صورت غیرقانونی و افراطی انجام نشد. به نظر من برخی واکنش‌ها بدون داشتن اطلاع کافی انجام شده است. یکی از واکنش‌ها در مجلس به عزل و نصب‌ها بود. واقعیت این است که تعداد جابه جایی‌ها بین روسای دانشگاه‌ها و معاونت‌ها وزارت علوم به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد. در وزارت علوم 12 معاون وجود دارد که از این تعداد فقط 3 معاونت که برخی از آنها نیز به درخواست خودشان بود جا به جا شدند. در دانشگاه‌ها نیز تنها 4 رئيس دانشگاه جا به‌جا شدند که برخی از آنها به خاطر سپری شدن مدت قانونی ریاست شان جا به جا شدند. هر آنچه که در این 67 روز انجام شد صد در صد بر اساس قانون و اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بوده است به این خاطر جای هیچ نگرانی‌ای نیست. به طور قطع آقای فرجی دانا نیز بر اساس اختیارات قانونی عمل خواهند کرد. برنامه‌های ایشان نیز بر اساس اسناد بالادستی که مورد تایید نظام است، تدوین شده است. برنامه‌های من هم با اتکا به اسناد بالادستی بوده است. هر آنچه که انجام شده و انجام خواهد شد بر اساس قانون و با نگاه به اسناد بالادستی است. بنابراین درخواست من از نمایندگان مجلس و دیگر دست اندرکاران این است که با آقای فرجی دانا همکاری کنند تا شاهد پیشرفت علمی کشور باشیم.

به موضوع پیشرفت اشاره کردید. برخی معتقدند در 8 سال گذشته سوءمدیریت‌ها و تصمیم‌های نادرست دولت موجب عقب ماندگی آموزش عالی شد. نظر شما در این مورد چیست. شما وزارت علوم را چگونه تحویل گرفتید؟

به هر حال کشور ما در مسیر پیشرفت علمی است اما سرعت این رشد مهم است. من نمی‌توانم از واژه عقب ماندگی استفاده کنم چرا که به هر حال بخشی از رشد علمی بر دوش دانشگاهیان است. تولید مقالات علمی و تحقیقات از سوی دانشگاهیان انجام می‌شود و من فکر می‌کنم دانشگاهیان با وجود همه سختی‌ها به وظایف خود عمل می‌کنند. بسیاری از فعالیت‌های علمی در ایران نهادینه شده است. آنچه که ما به دنبال آن هستیم افزایش سرعت رشد علمی است بنابراین بحث حاکمیت شور و نشاط در دانشگاه‌ها با همین نگاه مطرح شده است. می‌خواهیم دانشگاهیان به رغبت بیشتری کارها ما ظرفیت‌های خوبی در دانشگاه‌ها داریم از جمله وجود چهار و نیم میلیون دانشجو و 700 هزار عضو هیات علمی. بنابراین می‌خواهیم از این ظرفیت‌ها حداکثر استفاده را بکنیم. بنابراین تحلیل من این است که هنوز از ظرفیت‌های موجود استفاده بهینه نمی‌شود و می‌توانیم با برخی تغییرات و اصلاحات سرعت تحولات را افزایش دهیم.

آقای دکتر توفیقی به بحث افزایش شور و نشاط در دانشگاه‌ها اشاره کردید. نظر شما در مورد افزایش فعالیت تشکل‌های دانشجوی و بازگشت فضای دانشگاه‌ها به سال‌های فعالیت دولت اصلاحات چیست؟ اساسا تعریف شما از دانشگاه سیاسی چیست؟

اعتقاد دارم که دانشگاه‌ها علاوه بر مسئولیت‌های علمی، مسئولیت‌های اجتماعی و فرهنگی نیز بر عهده دارند بنابراین در کنار فعالیت‌های علمی خود باید نسبت به توسعه فرهنگی و اجتماعی در دانشگاه‌ها اقدام بکنند. پیش از این نیز اشاره کرده بودم که اگر فعالیت‌های سیاسی تشکل‌های دانشجویی به درستی مدیریت شود می‌تواند روی کارکردهای علمی دانشگاه نیز تاثیر مثبت بگذارد. بنابراین من همیشه مدافع بازبودن فضای دانشگاه‌ها برای فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دانشگاه‌ها بوده ام چرا که معتقدم وقتی دانشجو در صحنه است همین در صحنه بودن به انجام فعالیت‌های علمی او کمک می‌کند. خط قرمز من این است که فعالیت‌های تشکل‌های دانشجویی باید به گونه‌ای مدیریت شود که به فعالیت‌های علمی دانشگاه لطمه نزند. در واقع تنها خط قرمز موجود برای فعالیت‌های دانشجویی همین است. در کشور قوانینی وجود دارد که به خوبی نحوه فعالیت تشکل‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دانشجویان را مشخص کرده است. دانشجویان در این زمینه باید تشویق و حمایت شوند. باید سلیقه‌های مختلف در تشکل‌ها حمایت شود تا فضای تک جناحی در دانشگاه‌ها حاکم نشود اما باید مدیران دانشگاهی کاملا غیرسیاسی رفتار کنند تا شکافی بین مدیران دانشگاه و دانشجویان ایجاد نشود. در تمام اسناد بالادستی از جمله سند نقشه جامع علمی کشور، سند دانشگاه اسلامی و چشم انداز علمی کشور انتظاراتی از دانشگاه‌هاست که انسان‌های اخلاق مدار، بااعتماد به نفس، کارآفرین، خلاق، نوآور و دیندار تربیت کنند. این امر بدون ایجاد فضای آزاد در دانشگاه‌ها میسر نیست. حتی در حوزه سیاسی نیز باید به دانشگاهیان اجازه اظهار نظر داده شود. این فرآیند نیز با استفاده از قوانین مدیریت می‌شود.

چه توصیه‌ای برای وزیر جدید علوم دارید؟

باید یک واقعیت را پذیرفت و آن اینکه انتخابات 24 خرداد 1392 پیام مشخصی را به همراه داشت؛ مردم از بسیاری سیاست‌های 8 سال گذشته را قبول ندارند و خواستار تغییر هستند. مردم از دولت جدید مطالباتی دارند و خواستار برخی تغییرات هستند. این خواست را باید به رسمیت شناخت و دولت باید به آن احترام بگذارد. در وزارت علوم نیز ترجمه این پیام این است که دانشگاهیان با حضور در انتخابات خواستار برخی تغییرات در وزارت علوم هستند.
همچنان که مقام معظم رهبری خطاب به دولت جدید فرمودند که هر دولتی که سرکار می‌آید باید نقاط ضعف دولت پیشین را شناسایی و برطرف کند و نقاط قوت را ادامه دهد. همه از جمله دولت و مجلس باید کمک کنند تا مطالبات مردم پاسخ داده شوند. یکی از مهم ترین بخش‌ها دانشگاه است. باید حرف دانشگاهیان شنیده شود و به مطالبات آنها که اغلب کاملا معقول است در نظر گرفته شود. باید از دانشگاهیان در کشور بیشتر استفاده شود. من به خاطر حضورم در کمیته آموزش علوم ستاد انتخاباتی آقای روحانی در جریان مطالبات دانشگاهیان هستم و جالب اینکه هیچ یک از این مطالبات به موضوع مالی دانشگاهیان اشاره نداشت و همه نگران وضعیت علمی و پیشرفت کشور بودند. من مطمئن هستم که ظرفیت‌های بی‌نهایتی در کشور داریم که با اتکا به آنها می‌توانیم بسیاری از مشکلات را پشت‌سر بگذاریم.