برجام منطقه‌ای روحانی با محوریت کویت

تدبیر24 » متین مسلم - تحلیلگر روابط بین‌الملل - در روزنامه «قانون» نوشت: در میان هیاهو و جنجال‌های انتخابات ریاست‌جمهوری ایران و فضای پرآشوب تبلیغاتی و سیاسی  حاکم بر خاورمیانه عربی و خلیج فارس، سخنان نسبتاً مهم هفته گذشته وزیر خارجه بحرین در کویت، چندان مورد توجه افکار عمومی و ناظران امور ایران و منطقه قرار نگرفت. هفته گذشته شیخ خالد بن احمد آل خلیفه وزیر خارجه بحرین در اظهاراتی اعجاب‌آور و نادر از آنچه كه رد و بدل شدن پیام‌هایی میان تهران و پایتخت‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس طی پنج سال گذشته خواند، پرده برداشت و به‌گونه‌ای غیرمستقیم از ثمربخش بودن آن‌ها استقبال کرد.

وی که به مناطق امیرنشین کویت سفر کرده بود، در ملاقات با همتای کویتی خود گفت: «منامه از تلاش‌های امیر کویت در زمینه انجام رایزنی‌های مشترک با تهران حمایت می‌کند و گفت‌وگوهای سیاسی با جمهوری اسلامی ایران ادامه دارد». وی تصریح کرد کشورش امیدوار است این رایزنی‌ها با نتایج مثبتی همراه باشد.

برخی دیپلمات‌های عرب مقیم منامه، تصریح کرده‌اند كه سخنان وزیر خارجه بحرین آشكارا نشان می‌دهد كه مقامات کویتی در مذاکرات محرمانه خود با ایرانی‌ها، بحرین را به عنوان نماد حسن‌نیت تهران در اولویت قرار داده‌اند که در این صورت نوع واکنش ایران در این زمینه بسیار مهم خواهد بود.

ذوب‌شدن یخ روابط عربی - ایرانی به صرف حل اختلافات بحرین و ایران، تا اندازه‌ای خوشبینانه به نظر می‌رسد اما سخنان وزیر خارجه بحرین نشان می‌دهد اقدامات کویتی‌ها پیش‌زمینه شکننده‌ای برای اقدامات بعدی است. در غیر این‌صورت، نه رد و بدل شدن نامه‌هایی میان رئیس‌جمهور ایران و امیر کویت در یک سال گذشته و نه ملاقات رهبران دو کشور بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ و نه البته، اظهارات هفته گذشته وزیر خارجه بحرین معنا نداشت. اما گذشته از ثمربخش بودن این اقدامات پیدا و پنهان، آیا تلاش‌ها به گونه‌ای است که بتوان به  رایزنی‌های مقامات کویتی امیدوار بود؟

پاسخ به این سؤال سهل است و ممتنع! سهل است چراکه به نظر می‌رسد اقدامات دو سال اخیر مقامات کویتی، روزنه‌ای از امید برای طرفین به‌خصوص ایرانی‌ها به‌وجود آورده و ممتنع است به این دلیل که گسترده و عمیق بودن شکاف میان ایران و کشورهای عرب جنوب خلیج فارس به حدی است که نمی‌توان تنها با اقدامات یک عضو شورای همکاری، به ترمیم آن امیدوار بود. به‌عنوان مثال می‌توان از تلاش‌های مقامات عمان طی پنج سال گذشته نام برد که مناسبات خوبی با ایران دارند اما تاکنون موفقیتی کارگشا به‌جز در ارتباط با ایران و ایالات متحده نداشته‌اند.

پس از روی کارآمدن دولت روحانی با توجه به فضای ملایمی که بر سیاست خارجی ایران حاکم شد، اقدامات جدی و مشابهی از سوی مسئولان سلطان‌نشین عمان (مشخصاً بن علوی وزیر خارجه عمان) برای بهبود مناسبات ایرانی - عربی صورت گرفت. ولی بنا به دلایل متعدد تلاش‌های آن‌ها نتیجه ملموسی به بار نیاورد.

در این رابطه یک مقام ارشد مشاور نزدیک به یوسف بن علوی که در زمینه مناسبات تهران و اعراب عضو شورای همکاری فعالیت می‌کند، می‌گوید: «گفت‌وگوهای ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها در عمان ما را نسبت به تحقق شرایط مشابه با اعراب امیدوار کرد. سیاست‌های جدید حسن روحانی و وزیر خارجه‌‌اش ما را امیدوار کرده بود». او در پاسخ به این سؤال كه آیا از نتایج اقدامات کشورش راضی است؟ هم گفته است: «می‌توانستیم راضی‌تر باشیم».

اما چرا کویتی‌ها به جای عمانی‌ها این مسئولیت را بر عهده گرفته‌اند؟ فکر می‌کنم موضوع به نوعی بدبینی کهنه مربوط می‌شود که اعراب به‌خصوص عربستان به مسئولان عمان دارند. ریاض همواره مسقط را به عدم درک منافع اعراب و یک‌جانبه‌گرایی به نفع تهران متهم کرده است. مقامات عمانی هرچند این ادعا را رد می‌کنند، اما داشتن روابط خوب با تهران را نیز تأیید و تصریح کرده‌اند. وجود یک پل ارتباطی میان اعراب و ایران مهم است. هرچند از نگاه مقامات عمان و نیازهای ایران، این مسأله موضعی قابل درک است، اما عملاً به ناکارآمدی دیپلماسی میانجی‌گرایانه عمان طی سال‌های اخیر منجر شده است. اگر از چنین زاویه‌ای به موضوع نگاه شود - که لاجرم چاره‌ای جز این نداریم - آنگاه چرایی پادرمیانی کویتی‌ها قابل درک خواهد بود.

حال با توجه به سیاست کویتی‌ها و نگاهی که اعضای شورای همکاری به‌خصوص عربستان به متحد سنتی خود دارند، این احتمال می‌رود که کویت به جای عمان بتواند نتیجه بهتری از اقداماتش بگیرد و این مسأله چندان دور از انتظار نیست. اگر این اقدامات آن‌گونه که وزیر خارجه بحرین به آن اشاره کرده، بتواند فرصتی در اختیار طرفین قرار دهد، شاید - تاکید می‌کنم شاید - برجام منطقه‌ای حسن روحانی با شورای همکاری خلیج فارس در حال شکل گرفتن باشد.