گفتمان غالب در روابط تهران-آنکارا

تدبیر24» پیوندهای جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی و اقتصادی میان دو کشور بسیار مهم بوده و تلاش برای حل و فصل عقلانی و خردمندانه مشکلات در روابط دو کشور هدف اصلی مسئولان هر دو کشور است. مهم‌ترین تحولی که در خاورمیانه می‌تواند اتفاق بیفتد، تحول در روابط ایران و ترکیه است و بسیاری از تحولات در منطقه ما می‌تواند مقدمه‌ای برای این تحول اساسی تلقی شود. طراح‌هایی وجود دارد که می‌خواهد روابط ایران و ترکیه را بر اساس منافع دیگری تغییر دهد. این طراح‌ها نه تنها از سوی کشورهای منطقه، بلکه از سوی قدرت‌های بزرگ خارج از منطقه هم دنبال می‌شود. همکاری‌های دوستانه ایران و ترکیه تاثیر فوق‌العاده‌ای بر منافع دو کشور، کشورهای خاورمیانه و حتی فراتر از آن مناطق پیرامونی مثل بالکان، قفقاز، آسیای مرکزی، شبه‌قاره، خلیج فارس و همچنین جهان اسلام و روابط بین‌الملل خواهد داشت. اگر به نقشه ایران و ترکیه بدون خطوط و مرزهای سیاسی نگاه کنیم می‌بینیم که هارتلند واقعی از دریای اژه تا شبه‌قاره هند تشکیل می‌شود. بنابراین وقتی دو کشور ایران و ترکیه با دارایی‌های عظیم جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی و اقتصادی می‌توانند منشأ تحول باشند، دیگران برای چنین تحولی برنامه‌ریزی می‌کنند و اگر این تحول را مهم‌ترین تحول در منطقه خاورمیانه بدانیم، یقینا اشتباه نکرده‌ایم. لذا باید کاملا مراقب باشیم تا تحول کنترل شده و در مسیری قرار نگیرد که برگشت‌ناپذیر باشد. باید نگاه ترکیه را به تحولات منطقه و نظام بین‌الملل به خوبی رصد کنیم و آن را بشناسیم. نگاه دو کشور تا حدودی تحت تاثیر احساسات قرار دارد و این قهر و آشتی احساسی هم ناشی از توقعات برادرانه‌ای است که دو کشور نسبت به هم دارند. اگر نسبت به رفتار یکدیگر در محیط پیرامونی خود شناخت داشته باشیم، دیگر قهر و آشتی‌های احساسی در ارتباط دو کشور جایی نخواهد داشت. روابط ایران و ترکیه در طول تاریخ روابط بسیار مهمی بوده و از این روابط دیگران هم نفع برده‌اند و هم ضرر کرده‌اند. الان شاهد هستیم که دوری و نزدیکی ما به یکدیگر، باعث می‌شود که مناسبات ما با دیگران هم تحت تاثیر قرار بگیرد. ما به‌طور همزمان شاهد وجود سه گفتمان تقابل، گفتمان رقابت و همکاری و گفتمان تعامل در روابط ایران و ترکیه هستیم. در گفتمان تقابل، قدرت‌های بیرونی (فرامنطقه‌ای) حضور فعالی دارند و سرمایه‌گذاری‌های زیادی هم برای تشدید روند تقابل ایران و ترکیه انجام می‌دهند. عربستان، رژیم صهیونیستی و آمریکا قدرت‌هایی هستند که در این گفتمان حضور بارزی دارند و منافع آنها در این است که روابط ایران و ترکیه با چالش مواجه شود و برای این منظور سرمایه‌گذاری‌های کلانی هم انجام می‌دهند. در روابط بین ایران و ترکیه این گفتمان هم به لحاظ تاریخی و هم به لحاظ ذهنیتی ظرفیت رشد دارد. بنابراین باید کاملا مراقب باشیم. گفتمان رقابت و همکاری، گفتمان غالب در روابط بین ایران و ترکیه محسوب می‌شود. مشکل این گفتمان این است که در روابط دو کشور، پیوندهای قوی میان دو کشور شکل نمی‌گیرد. به عبارتی روابط را به شکل سنتی اداره می‌کنیم و مراقب هستیم که از طرف مقابل آسیبی به ما نرسد و تا آنجا که ممکن است از این رابطه نفع ببریم. به همین دلیل زمان زیادی صرف می‌شود و کار جدی انجام نمی‌شود. گفتمان تعامل، گفتمانی است که از سال 1996 و مرحوم نجم‌الدین اربکان تجربه کردیم و دولت‌های‌جمهوری اسلامی ایران و ترکیه توانستند در این مسیر با هم حرکت کنند و قرارداد صادرات گاز و توافقات مهمی در همین گفتمان شکل گرفت. این گفتمان در دوره آک‌پارتی هم ادامه پیدا کرده و الان هم زمینه‌هایش وجود دارد.

علیرضا بیگدلی، سفیر سابق ایران در ترکیه