شورای شهر مطلوب از منظر مهندسی

تدبیر24» در ٢٩ اردیبهشت ١٣٩٦ برای پنجمین‌بار مردم ایران در همه شهرها و روستاها پای صندوق‌های رأی می‌روند تا منتخبان‌شان را برای اداره محل سکونت خود برگزینند. عملکرد ١٨ساله شوراها و خصوصا عملکرد شهرداری‌ها اعم از کلان‌شهرها و سایر شهرهای کشور امروزه به عنوان آیینه‌ای روشن روبه‌روی مردم قرار دارد و قابل قضاوت است. به بیان دیگر هر آنچه در محیط شهرهای ایران می‌بینیم، خصوصا آنچه در این سال‌ها اتفاق افتاده، همگی قابل ‌رؤیت و نقد است. تردیدی نیست که مردم هر شهر دغدغه توسعه و پایداری شهر را بیشتر از هر کسی دارند و برای رفع مشکلات و توسعه شهر نیز نسخه بومی دارند. اصولا در همه سطوح جغرافیایی، نسخه‌های متأثر از تفکرات محلی، اثربخشی بالاتری دارند. به همین دليل و با توجه به سوابق و به منظور کمک به مردم شریف کشورمان در انتخاب افراد لایق و مفید برای اداره شهر، در این یادداشت عناصر مهم و دیدگاه خود را برای داشتن یک شورای شهر مطلوب از منظر مهندسی به شرح ذیل برشمرده‌ام كه امیدوارم در انتخاب مردم عزیز مؤثر افتد:  ١- نکته‌ای که در دوره جدید و در دوره‌های بعد باید بسیار بیشتر از گذشته روی آن مطالعه و کار شود، تقویت و توسعه فرهنگ و ارزش‌های اسلامی و معماری و شهرسازی ایران است. گسستگی و وجود سلایق گوناگون در مدیریت‌های شهری و شوراهای شهر متأسفانه باعث کم‌رنگ‌شدن ارزش‌های اسلامی و ایرانی در معماری و شهرسازی شهرها شده است. شوراهای جدید و افرادی که در این دوره انتخاب می‌شوند، باید دارای تخصص، رویکرد و مواضع روشن در این زمینه باشند و بر تقویت و توسعه ارزش‌های ایرانی و اسلامی در معماری و شهرسازی پافشاری کنند.

 ٢- از اصول مهم شهرنشینی و شهرسازی که مقررات ملی ساختمانی ایران نیز بر آن بنا نهاده شده، ایمنی، آسایش و بهداشت است که در حقیقت ترجمان سکینه، سکونت و مسکن است. متأسفانه امروزه به این موارد بسیار مهم در شهرهای ایران کمتر توجه شده‌، هرچند بخش مهمی از رعایت این موارد به مردم هر شهر مربوط است. اما اساسا قاعده اصلی این موضوعات به طرح‌های بالادستی شهری از جمله طرح‌های جامع و تفصیلی مرتبط است. همه می‌دانیم که تقریبا در اکثر شهرهای ایران به‌ویژه شهرهای بزرگ و از همه مهم‌تر پایتخت کشور با پرداخت پول و با نام‌های متعدد از جمله جریمه و عوارض، درباره تراکم، توافق و... به‌راحتی فروخته شده و فضاهای عمودی و افقی شهرها به افراد واگذار می‌شود. با پرداخت پول کاربری‌ها عوض می‌شود و قواعد شهر‌سازی و قوانین ملی با مصوبات کم‌ارزش تغییر مي‌كند و زیر پا گذاشته و حقوق مردم نادیده گرفته می‌شود.

 در حقیقت این همان برهم‌زدن آرامش و آسایش است. شوراهای جدید باید به سرعت در این مورد با این پدیده غیرقانونی و خلاف شرع مقابله کنند و به بهانه درآمدزایی و پایداری و استقلال مالی شهرداری‌ها چوب حراج به حقوق مردم و قواعد شهرسازی نزنند. این‌ موضوع سبب شده در بسیاری از محلات شهر، نیازهای اجتماعی و عمومی مردم به تناسب و نیاز توزیع نشود و بسیاری از محلات، به دلیل فروش کاربری‌های ضروری به کاربری‌های پول‌زا، فضاهای آموزشی، تفریحی، هنری و... کافی نداشته باشند. 

٣- از موارد بسیار مهم وضعیت امروزی شهرهای ایران، مسئله ترافیک و آمدوشد مردم است. از اصول اولیه مهندسی ترافیک، ارتباط منطقی معابر است، به‌طوری‌که به‌عنوان مثال کوچه‌ها که در ابتدا باید به شبکه‌های کندرو و سپس به سرعت متوسط و بعد به سرعت بالا وصل شوند، مشاهده می‌شود که در جاهای بسیار زیادی به‌هیچ‌وجه این موارد رعایت نشده است. 

٤- شهرسازی در حقیقت تصویری از سبک زندگی است. سبک زندگی یعنی اینکه همه افراد محله حتی افراد کهنسال به همان شیوه و روش در هر زمان به اماکن و فضاهای عمومی محلشان بدون مزاحمت و استرس دسترسی داشته باشند. مشاهده می‌شود در بسیاری از شهرها سبک زندگی مردم محلات و سهولت دسترسی آنان به اماکن محله با پرداخت هزینه‌های نامتعارف دچار تغییر شده و در حقیقت سبک زندگی به‌هم خورده است. 

٥- مسئله رنج‌آور و تأسف‌بار امروز تعداد زیادی از شهرهای ایران پدیده حاشیه‌نشینی است. این موضوع از دو منظر درخورتأمل است؛ یکی اینکه همه کسانی را که بدون اجازه قانون و مدیریت شهری به حاشیه‌نشینی روی آورده‌اند با استفاده از قوه قهریه مجازات و از حواشی شهرها اخراج کرد و دیگر اینکه هرچند آنها کار ناصواب و خلافی انجام داده‌اند اما ریشه رجوع آنها به حاشیه شهرها را بررسی و دست‌کم و اضطرارا حقوق اجتماعی و معیشتی آنها را ادا و در کنار آن برای جابه‌جایی یا ساماندهی اصولی آنها اقدام کرد. آنچه مسلم است آنها به‌خاطر معیشت و شغل به حاشیه شهرها پناه آورده‌اند. قطع نظر از ناهنجاری‌هایی که این پدیده در شهرها به وجود آورده‌، باید فعلا به آنها روان‌بخشی شهری داد و برای فرزندان آنها راه نجاتی پیدا کرد. 

٦- از جمله معضلات دیگر شهرهای ایران بی‌قوارگی شهرهاست. از اهم این بی‌قوارگی‌ها نیز نماهای ساختمان‌ها و بناهای شهر است. گذشته از کهنگی و فرسودگی بخش بسیار مهمی از این بناها، عدم تقارن و تناسب در این نماها بیش از هر چیز آزار‌دهنده است. نماهایی که هیچ احساس و پیامی را به شهروندان و رهگذران منتقل نمی‌کنند و اصولا هویت مشخصی ندارند. باید در دوره جدید با برنامه‌ریزی و نظارت بر شهرداری‌ها، برای هر شهر طرح مدونی تهیه كرد و در قالب طرح‌های بالادستی نما و منظر شهری یا اصلاح و ویرایش آنها، ‌طرح‌های متناسب با هویت ایرانی، اسلامی و سازگاری با طبیعت و اقلیم ایران و متناسب با اوضاع اقتصادی هر شهر و هر محله تهیه و به اجرا بگذارند. 

٧- از دیگر مسائل امروز در شهرهای ایران نحوه فعالیت مشاغل کارگاهی و خدماتی در شهرهاست. در سالیان گذشته هرچند در شهرهای بزرگ ایران طرح‌های متعددی با عنوان طرح ساماندهی مشاغل و... تهیه و گاهي تا حدودی نیز اجرا شد؛ اما به‌دلیل نبود اراده لازم در مدیریت شهر و تطابق‌نداشتن با اوضاع اقتصادی و اجتماعی مردم نتیجه‌ای حاصل نشد. آنچه برای همه مهم است چرخه اقتصاد شهری همراه با آسایش، آرامش و ایمنی شهروندان است. به ‌نظر من هر شغلی که در چارچوب این اهداف باشد، در هر جای شهر جای گیرد، اشکالی ندارد و اصولا جانمایی صحیح برخی از مشاغل که افراد محله با سنت آن شغل خو گرفته‌اند و شغل اجداد آن محله، فامیل خانوادگی و حتی نام آن محله را به وجود آورده‌اند باید مورد توجه باشد و منظور از ساماندهی نیز لزوما خروج مشاغل و کسب‌وکارهای اقتصادی از کالبد شهرها نیست. 

٨- از موارد دیگر مورد توجه، ایمنی شهروندان و شهرنشینان شهرهاست. در اینجا نیز متأسفانه به دلایل خاص در مدل اداره شهرداری‌ها عملا کنترل و برنامه خاصی بر نحوه بهره‌برداری ساختمان‌ها ندارند. نباید اجازه داد به‌راحتی کاربری و اشکوب واحدها و بناهای شهری به‌دلیل سهل‌انگاری شهرداری‌ها یا مالکان و بهره‌برداران آن نادیده گرفته شود. انتظار از شوراهای جدید این است که در دوره جدید برای همه شهرهای ایران طرح‌های ایمنی تهیه کنند و به همین منظور در قالب شرکت‌های کنترل و بازرسی همه بناهای شهری را مورد ارزیابی ایمنی قرار دهند و از ادامه فعالیت آن‌دسته از ساختمان‌هایی که تغییر کاربری غیرقانونی داده یا در بهره‌برداری، ایمنی را رعایت نمی‌کنند جلوگیری کنند. 

٩- مسئله مهم دیگری که در عصر حاضر و برای نسل‌های بعد ما اهمیت دارد، حفظ محیط زیست و توسعه فضای سبز است. فرهنگ زیست‌محیطی و گسترش فضای سبز با عنوان اصول توسعه پایدار در بین مردم گسترش یابد و شهرداری‌ها کاشت درخت را تا فرسنگ‌ها به حاشیه شهرها و در کانون‌های گردوغبار و تشکیل سیلاب و... گسترش دهند. این کار علاوه بر کنترل آلودگی‌های غیرمترقبه باعث استفاده مردم از فضاهای تفریحي و طبیعی آن نیز می‌شود.