اقتصاد ایران در مرحله Takeoff

تدبیر24»علیرضا مهدی‌خواه در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا به تشریح وضعیت اقتصادی و جایگاه کشور پرداخت و گفت: ما در مرحله خیز اقتصادی که اصطلاحا Takeoff اقتصادی هم گفته می‌شود قرار داریم. هواپیمایی را در نظر بگیرید که قصد پرواز دارد و در مرحله Takeoff قرار می‌گیرد، اما نمی‌تواند پرواز کند، اقتصاد کشور ما دقیقا مانند این هواپیماست و توان پرواز نداریم.

این اقتصاددان در پاسخ به سوال که دقیقا اقتصاد ایران چند سال است که در مرحله خیز اقتصادی قرار دارد، عنوان کرد: پیش از انقلاب تقریبا بعد از انقلاب صنعتی ایران حرکت به سمت گسترش صنایع شروع شد، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی کشور با مشکلات عدیده و چالش‌های فراوانی از جمله جنگ و تحریم‌های متعدد مواجه شد و این موانع موجب توقف اقتصاد در مرحله خیز اقتصادی شد.

وی با بیان اینکه ایران حدود 40 سال است که در این مرحله قرار دارد، افزود: تلاش‌های بسیاری در بخش اقتصاد انجام شده و دستاوردهای خوبی حاصل شده است، اما قطعا مجموعه این تلاش‌ها کافی نبوده و نتوانسته‌ایم از مرحله خیز اقتصادی عبور کنیم.

مهدی‌خواه بیان کرد: در کنار موانع خارجی یک سری موانع داخلی هم وجود دارد. در داخل کشور طی سالیان متمادی با عدم تدبیر هم مواجه بودیم. اگر برنامه مناسب‌تری تدوین می‌شد و مهمتر از این موضوع برنامه‌ها به درستی اجرا می‌شدند و نظارت کافی و مستمر بر اجرای آن صورت می‌گرفت، می‌توانستیم شاهد کاهش زمان توقف در مرحله خیز اقتصادی کشور باشیم.

این استاد دانشگاه با بیان این نکته که بسیاری از کشورهای اروپایی تقریبا 100 سال قبل از این مرحله عبور کرده‌اند، اظهار کرد: ما با این کشورها فاصله زیادی داریم و نمی‌توان اقتصاد ایران را در مقام مقایسه با این کشورها قرار داد.

وی ادامه داد: در برخی اقلام در حوزه تولید داخل به خودکفایی رسیده‌ایم، تولیداتی که حتی قابل رقابت با دیگر کشورهاست و بخصوص در سال‌های اخیر پیشرفت خوبی داشته‌ایم، اما تمامی این موارد باعث نمی‌شود تصور کنیم اقتصادمان در جایگاه مطلوب یا حتی متوسطی قرار دارد و نمی‌توان این اقتصاد را با اقتصاد کشورهایی نظیر آلمان، اسکاندیناوی، سوییس، انگلیس و ... مقایسه کرد.

مهدی‌خواه، شرایط اقتصاد ایران را قابل مقایسه با کشورهای جنوب شرقی آسیا یا کشورهای منطقه خاورمیانه دانست و افزود: ما اقتصاد متکی و وابسته به نفت داریم و کشورهایی که در مناطق گفته شده مستقر هستند نیز اغلب تک اقتصادی و وابسته به نفت هستند و اقتصاد کشور ما بیشتر به این کشورها شباهت دارد.

این استاد دانشگاه افزود: البته ما به جز نفت در بخش صنعت هم حرکت‌هایی داشته‌ایم و به همین دلیل نسبت به کشورهای مذکور می‌توان گفت وضعیت مناسب‌تری داریم، اما این پیشرفت و دستاوردهای حاصل شده چندان محسوس نیست که بتوانیم خود را با کشورهای اروپایی و آمریکایی مقایسه کنیم.

این اقتصاددان با تاکید بر این نکته که به جای حرکت لاک‌پشتی در بخش اقتصاد باید سرعت را در حدی بالا ببریم که توان پرواز و عبور از مرحله خیز اقتصادی را داشته باشیم، عنوان کرد: یکی دیگر از عوامل داخلی که این توقف را ایجاد کرده است، ترجیح دادن منافع شخصی به منافع جامعه است. باید منافع اجتماع جایگزین منفعت شخصی شود ولی متاسفانه در کشور ما اینگونه نیست و افراد منافع جمع را قربانی منافع شخصی می‌کنند.

وی در پاسخ به این سوال که کشورهای اروپایی چه زمانی از مرحله خیز اقتصادی عبور کرده‌اند، گفت: تقریبا 130 سال قبل بسیاری از کشورهای اروپایی از این مرحله گذر کرده‌اند. به عنوان نمونه طی شدن دوران خیز اقتصادی برای انگلستان از سال 1802 تا سال 1883 به طول انجامید و بعد از این دوران وارد بلوغ اقتصادی شد.

این اقتصاددان در توضیح مرحله بلوغ اقتصادی، گفت: رسیدن به بلوغ اقتصادی به معنای تبدیل شدن تامین اجتماعی به رفاه اقتصادی است. در این مرحله اقتصادی، تقاضا بر عرضه اولویت دارد و هر آنچه مصرف کننده نیاز دارد برای او مهیاست و این بهترین شرایط اقتصادی است.

وی با تصدیق این گفته که با توجه به تجربه‌های جهانی در خصوص عبور از دوران خیز اقتصادی، قاعدتا نباید این دوران برای ایران مانند انگلیس 80 سال به درازا بینجامد، عنوان کرد: در کنار تجربه‌های جهانی باید به موضوع شرایط حاکم در جهان در دوره‌های مختلف نیز توجه شود.

مهدی‌خواه ادامه داد: انگلیس در شرایطی حدود 80 سال در دوران خیز اقتصادی قرار داشت که کشورهای دنیا به صورت اقتصاد سنتی یعنی همان اقتصاد کشاورزی اداره می‌شدند و کشورهایی مانند انگلیس در این زمان و با این شرایط به سمت صنعت حرکت کردند.

وی با اشاره به مزیت‌های دوران بلوغ اقتصادی که شامل مواردی از جمله در اختیار بودن رفاهیات و کاهش تبعیض اقتصادی است، تاکید کرد: باید از مرحله خیز اقتصادی عبور کنیم و نباید تلاش برای این مهم متوقف شود. امروز شرایط مناسب‌تری برای گذر از این دوران نسبت به گذشته وجود دارد و باید با سرعت بیشتری حرکت کرده و از این دوران عبور کنیم. دستیابی به این مهم خیلی دور از ذهن نیست و با تلاش مضاعف و عزم ملی امکانپذیر خواهد بود.

این اقتصاددان ژاپن را مصداقی از کشورهای موفق در گذر از دوران خیز اقتصادی دانست و بیان کرد: این کشور به سرعت به سمت صنعتی شدن حرکت کرد و به یک کشور توسعه یافته تبدیل شد و امروز در بخش قطعات الکترونیک حرف اول را در دنیا می‌زند.

وی در ادامه به مقایسه دو کشور هند و چین پرداخت و افزود: چین هم از دیگر کشورهای موفق در این زمینه بود و جمعیت یک میلیارد و 400 میلیون نفری برای این کشور یک مزیت محسوب می‌شود در صورتی که جمعیت یک میلیارد و 200 میلیون نفره هند نه تنها یک مزیت نیست بلکه یک مانع است، این تفاوت بین این دو کشور به دلیل ناتوانی هند در عبور از مرحله خیز اقتصادی است.

مهدی‌خواه عنوان کرد: در کنار چالش‌هایی که وجود دارد استفاده از فرصت‌ها و عزم جدی ملی و در کنار آن برخورداری از برنامه‌ای مشخص برای رسیدن به بلوغ اقتصادی بسیار اهمیت دارد. به عنوان نمونه چین برای دست‌یابی به موقعیت کنونی از تکنیک‌ها و برنامه‌های مشخصی استفاده می‌کند و از جمله این موارد می‌توان به تکنیک قیمت‌شکنی و بینواکردن کشور همسایه اشاره کرد که به این صورت توانسته بازار بسیاری از کشورها را تسخیر کند.

این اقتصاددان در پاسخ به این سوال که آیا حرکتی که به گذر از دوران خیز اقتصادی برای کشور منتهی شود، شروع شده است؟ گفت: تاکنون این حرکت شروع نشده است. امروز بیشتر صنایعی که حدود نیم قرن از فعالیت آنها سپری می‌شود تولیدی پایین‌تر از ظرفیت اسمی خود دارند، برای شروع حرکت قطعا باید نواقص کشف شود.