امر به معروف و نهی از منکر؛ ضامن بقای آموزه های اسلامی

تدبیر24»امر به معروف و نهی از منکر از احکام عملی مسلمانان محسوب می شود که «معروف» در اصطلاح به عمل و اقدامی که شرع و عقل، خوب بودن آن تایید کرده باشند، گفته می شود در صورتی که عالمان دینی در ارتباط با «منکر» رای به زشت و ناپسند بودن آن داده اند. در حقیقت در ارتباط با معروف انجام دادن آن ترجیح دارد و منکر امری که انجام ندادن آن بهتر است.

عمومی شدن امر به معروف و نهی از منکر یکی از راه هایی به شمار می رود که اجرای احکام دینی را در جامعه ضمانت می کند. در فرهنگ اسلام، افراد جامعه همانند سرنشینان یک کشتی هستند، چنانچه یکی از آن ها بخواهد دیواره کشتی را سوراخ کند، همگی وظیفه دارند که مانع او شوند وگرنه این عمل سبب غرق شدن آنها خواهد شد.

برخی امر به معروف و نهی از منکر را موجب از دست رفتن آزادی افراد، دخالت در امور شخصی دیگران و عامل ایجاد اعمال خشونت آمیز می دانند در حالی که این امر به احیای احکام الهی، کنترل جامعه و جلوگیری از هرج و مرج می انجامد و اگر امر به معروف و نهی از منکر با توجه به شرایط تعیین شده در احکام دینی به اجرا در آید، هیچ گاه با آزادی های فردی و سلب امنیت افراد منافاتی نخواهد داشت.

رسول اکرم(ص) در بیان اهمیت فریضه امر به معروف و نهی از منکر می فرمایند: «امتم همواره در خیر و نیکی خواهند بود، مادامی که امر به معروف و نهی از منکر و تعاون بر نیکی کنند؛ ولی اگر چنین نکنند، برکات از آن ها گرفته، بعضی از آن ها بر بعضی دیگر مسلط می شوند در حالی که نه در زمین و نه در آسمان یار و یاوری ندارند.»

احترام به شخصیت افراد، ارشاد تدریجی، نرمخویی و محبت، تشویق به ارزش‌ها و ایجاد فضای امر و نهی از جمله بهترین و موثرترین راهکارها و شیوه های عملی است که عالمان و اندیشمندان برای تاثیرگذار بودن امر به معروف و نهی از منکر برشمرده اند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت بیست و ششمین روز از ماه پرفضیلت رمضان با آیت الله «کاظم صدیقی» امام جمعه موقت تهران و تولیت حوزه علمیه امام خمینی(ره) به گفت وگو پرداخت.

آیت الله صدیقی امر به معروف و نهی از منکر را تنها امتیاز اسلام بر دیگر ادیان برشمرد و گفت: خداوند بلند مرتبه در آیه 110 سوره آل‏عمران می فرماید: «شما بهترین امّتی هستید که برای مردم ظاهر (وگزیده) شده‏اید. به خوبی‏ها فرمان می‏دهید و از بدی‏ها و زشتی‏ها، نهی می‏کنید و به خدا ایمان دارید و اگر اهل کتاب (نیز به چنین آیین درخشانی) ایمان آورده بودند، قطعاً برایشان بهتر بود. برخی از آنان مومنند، ولی بیشترشان فاسق‏اند.» بنابراین امر به معروف و نهی از منکر نشانه حیات، جوشش و وجود حساسیت های مردم در برابر آسیب ها و ناهنجاری ها یک جامعه است. اگر این فریضه از اسلام، دین و مردم گرفته شود دین اسلام حالت بقا نخواهد داشت چراکه بقای اسلام به حیات جامعه بستگی دارد و زندگی اجتماعی زمانی پویایی خواهد داشت که افراد آن در برابر آسیب ها و ناهنجاری های موجود، واکنش نشان دهند.

امام جمعه موقت تهران کارکرد امر به معروف و نهی از منکر را مشابه نقش گلبول های سفید در حفاظت از بدن انسان دانست و یادآور شد: جامعه ای که امر به معروف و نهی از منکر ندارد در حقیقت جامعه ای مرده است. قرآن کریم از این جهت مسلمانان را بهترین امت ها می داند چراکه نسبت به فساد، انحراف، بدی ها و کاستی ها حساس هستند و عکس العمل نشان می دهند و در مواقع لزوم برای برطرف کردن مشکلات جامعه با اقتدار به صحنه می آیند. بزرگان دین در روایت های مختلف به این موضوع می پردازند که بقای تمام فرایض موجود در شریعت اسلام به امر به معروف و نهی از منکر بستگی دارد. بنابراین مهم ترین اصل برای رشد، حفظ، حیات، موجودیت و هویت دینی جامعه عمل به امر به معروف و نهی از منکر به شمار می رود.

تولیت حوزه علمیه امام خمینی(ره) در ارتباط با موارد مختلف امر به معروف و نهی از منکر، بیان کرد: انجام دادن این فریضه نسبت به امور واجب و محرمات، واجب اما نسبت به مستحبات و مکروهات، مستحب است و این فریضه در زمان هایی که عمل به آن اثر ندارد و سبب مفسده شود و فساد را تشدید کند حرام خواهد شد. امر به معروف و نهی از منکر را همچنین زمانی که مال، آبرو و جان انسان با انجام دادن آن در معرض خطر قرار بگیرد حرام دانسته اند مگر آن که اساس دین در خطر باشد، مانند قیام سید و سالار شهیدان امام حسین(ع) که ایشان برای نجات دین و امر به معروف و نهی از منکر، شهادت را انتخاب کرد. پس زمانی که پایه اخلاق، هویت و استقلال جامعه در مخاطره باشد امر به معروف و نهی از منکر واجب است.

وی ماه مبارک رمضان را به عنوان فرصتی ارزشمند برای نهادینه سازی فریضه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه قلمداد و تصریح کرد: برای فرهنگ سازی و نهادینه کردن امر به معروف و نهی از منکر یک حرکت فراگیر ملی لازم است و رسانه ها، مطبوعات و دستگاه تبلیغی مانند مسوولان حوزوی، امامان جماعت ها، صاحبان تریبون و وزارت خانه و سازمان هایی که عهده دار امور فرهنگی هستند باید در این مسیر گام بردارند اما در صورت بی توجهی آنان به این مهم، عذر از مردم پذیرفته نیست و مردم باید احساس تکلیف کنند و در هر جایی فساد و انحرافی مشاهده کردند، تذکر دهند. خداوند متعال در آیه 71 سوره توبه می فرماید: «مردان مؤمن و زنان مؤمن دوستان یکدیگرند به نیکی فرمان می دهند و از ناشایست باز می دارند و نماز می گذارند و زکات می دهند و از خدا و پیامبرش فرمانبرداری می کنند خدا اینان را رحمت خواهد کرد، خدا پیروزمند و حکیم است.»

آیت الله صدیقی در ادامه، رمضان را ماه کاهش عیوب، مشکلات اخلاقی و درونی دانست و گفت: رمضان ماه مبارزه با نفس محسوب می شود و به برکت این مبارزه با هواهای نفسانی است که انسان می تواند در این روزهای طولانی و گرم، روزه بگیرد و به این ترتیب اراده انسان تقویت شده و قادر خواهد بود تا با بازدارندگی در برابر هوا و هوس، الگوهایی شایسته را برای اطرافیان ترسیم کند به عنوان مثال فردی که بتواند در پرتو فضیلت های ماه مبارک رمضان، راستگویی را در خود نهادینه کند اطرافیان و اعضای خانواده از او راستگویی را خواهند آموخت. به طور طبیعی الگوها اثرگذاری بیشتری از گویندگان دارند. الگو خود حقیقت را نشان می دهد در حالی که فردی که با زبان، امر به معروف و نهی از منکر می کند تنها حقیقت را بر زبان جاری می سازد و هر فردی در شعاع شخصیت خویش می تواند اثر گذار باشد. علما و بزرگان دینی و استادان و آموزگاران اگر خود را به عنوان الگویی شایسته در جامعه نشان دهند اثر آن بیشتر از امر به معروف و نهی از منکر زبانی خواهد بود. اسوه و قهرمان اثر وجودی دارد و تاثیر وجودی بالاتر از اثر کلامی است.

امام جمعه موقت تهران در پایان، ماه رمضان را فصل محبت و عشق به خدا تعبیر کرد و اظهار داشت: به این دلیل رمضان را ماه ضیافت الهی نامیده اند که خداوند انسان ها را دعوت می کند تا با حضور در این ضیافت از برکت بی شمار آن بهره مند شوند بنابراین انسان باید شکرگزار درگاه الهی باشد و این حالت معنوی را در دیگر روزهای سال حفظ کند.