آیا تصمیم جدید FATF به بهبود روابط بانکی ایران با دنیا منجر می‌شود؟

کمی قبل از انتشار این بیانیه یک منبع آگاه به ایسنا درباره‌ روند این مذاکرات توضیح داده بود که لابی‌های گسترده‌ای از سوی برخی کشورهای عربی و دولت آمریکا به راه افتاده است که FATF بار دیگر اقدامات مقابله‌ای علیه ایران را وضع کند. با این حال این لابی‌ها موفق نشده و مقامات ایرانی قادر شده‌اند با ارائه‌ گزارشی از عملکرد ایران در یک سال گذشته آن‌ها را مجاب کنند که اقدامات مقابله‌ای علیه ایران وضع نشود. با این حال نتیجه حاصل آمده‌ چندان مورد قبول نبوده چرا که ایران از لیست سیاه خارج نشده است و آن گونه که بسیاری از کارشناسان می‌گویند گرچه اقدامات مقابله علیه ایران اعمال نخواهد شد ولی این بیانیه جدید نیز منجر به آن نخواهد شد که ایران وضعیت بهتری در روابط بین المللی بانکی پیدا کند.

در روزهای گذشته اندیشکده خدمات متحد سلطنتی انگلیس درباره تصمیم جدید FATF درباره ایران در گزارشی آورده است: شاید مهم‌ترین مانع پیش روی ایران در بر قراری روابط بانکی با دنیا،‌ قرار گرفتن ایران در فهرست سیاه FATF همراه با کره شمالی باشد. هر چند که از سال گذشته FATF اقدامات مقابله جویانه علیه ایران را تعلیق کرده و در بیانیه جدید نیز تصمیم بر تعلیق اقدامات مقابله جویانه بدون قید زمان شده است ولی اقداماتی که ایران در یک سال گذشته انجام داده است برای این گروه برای خارج شدن از فهرست سیاه کافی نبوده است.

این گزارش همچنین به تعیین ضرب الاجل 12 ماهه FATF برای ایران اشاره کرده است که  ایران بتواند خود را با استانداردهای تعیین شده تطبیق دهد و گفته است: ضرب‌الاجل 12 ماهه FATF که در گذشته صادر شده بود غیر سازنده بود زیرا نهادهای مالی بین المللی را به انتظاری یک ساله برای دیدن نتیجه کار تشویق می‌کرد به همین دلیل شاهد اقدامات موثری از جهت آنها نبوده‌ایم. 

در بخش دیگری از این گزارش به موثر نبودن تصمیم اخیر FATF در بهبود روابط بانکی ایران با کشورهای دنیا اشاره شده و بیان شده است: بااین حال پیام‌های دوگانه‌ای از بیانیه FATF به گوش می‌رسد که بهبود دسترسی ایران به نظام موثر مالی بین المللی غیرممکن تر می‌کند. ضمن این که نمی‌تواند هشدارهایی که این کارگروه کماکان در خصوص لزوم هوشیاری بیشتر نهادهای مالی در روابط مالی با ایران می‌دهد چشم پوشی کرد.

آن گونه که کارشناسان ایرانی‌ نیز میگویند: بیانیه اخیر FATF نمی‌تواند منجر به آن شود که ایران روابط بانکی بهتری با دنیا برقرار کند. در واقع گرچه انتظارها بر این بود که ایران پس از بیانیه سال جاری امکان بیشتری برای برقراری روابط بانکی با دنیا داشته باشد، ولی خارج نشدن ایران از لیست سیاه باعث خواهد شد که روابط کارگزاری ایران همچنان با مشکل رو به رو شود. در واقع ما هنوز نمی‌توانیم مثل زمان قبل تحریم ها بدون محدودیت روابط و عملیات ارزی با کشورهای دنیا بر قرار کنیم و به این ترتیب عملیات ارزی ما کنترل شده و با اسناد برای اهداف روشن و از طریق بانک‌های خاص انجام خواهد شد.همچنین همانگونه که در دو سال اخیر مشاهده شده است برای روابط بانکی ایران یک بانک خاص تعیین شده و عملا بانک‌های بزرگ دنیا برای برقراری روابط بانکی با ایران اقدام نخواهند کرد.

بنابر آنچه گفته شد نمیتوان بیانیه FATF را گامی به جلو دانست، همان گونه که از بیانیه مرکز اطلاعات مالی و دبیرخانه شورای عالی مبارزه با پول شویی هم مشخص است تصمیم اخیر FATF رضایتمندی مقامات ایران را هم بهدنبال نداشته است.

ایران چه موانعی دارد؟

به زعم کارشناسان ایران برای جلب نظر FATF موانع سنگینی را پیش روی خود دارد. ابتدا مسائل مربوط به منطقه است و لابی گسترده ای که برخی کشورهای عربی اعمال می کنند. این موضوع در کنار تغییر دولت آمریکا و تلاش های دولت ترامپ برای منزوی کردن ایران نیز قابل توجه است. انگونه که یک منبع آگاه از مذاکرات به ایسنا توضیح داده است نماینده برخی کشورها در FATF اظهار کرده اند که این هجمه وارده علیه ایران برای جلوگیری از تصمیم FATF در زمینه خروج ایران از لیست سیاه بی سابقه بوده است.

از سوی دیگر کارشناسان  شرایطی که FATF تعیین کرده تا ایران برای خروج از لیست سیاه به آن عمل کند را بسیار سنگین ارزیابی کرده و معتقدند عمل به آن مستلزم ارتقای شفافیت بالا در روابط مالی ایران است که با توجه به بدوی بودن بسیاری از سیستم‌های اطلاعاتی در ایران نمی‌توان انتظار داشت که ایران به همین سادگی و در مدت زمان کوتاه بتواند شفافیت در مبادلات مالی در ایران را افزایش داده و اعتماد FATF را جلب کرد.

مثلا یکی از درخواست‌های FATF از ایران این بوده است که سهامدارانی که شرکتی را ثبت می‌کنند باید اطلاعات مربوط به سایر شرکت‌هایی که آنها در آن سهم دارند نیز روشن شود به این ترتیب مشخص شود هر کسی دقیقا و در کجا چقدر سهم دارد و به همین ترتیب همه مسائل و اطلاعات مربوط به مالکیت افراد ثبت شود. این در حالی است که چنین سیستمی در ایران وجود ندارد و در حوزه ثبت اطلاعات مالکیت بسیار ضعیف هستیم.در زمینه‌ی فقر اطلاعات مالی در ایران همین بس که دولت در سال‌های گذشته نتوانست اطلاعات لازم را در جهت تمول افراد جامعه را به دست آورد و به موجب آن برای ساماندهییارانه‌های آنها تصمیم گیری کند.

آنگونه که برخی کارشناسان میگویند در نتیجه اطلاعات تار عنکبوتی مورد نیاز FATF برای شفافیت درباره‌ی سهامداران در ایران قابل اکتساب نیست و در موارد بسیاری دیده می‌شود که دولت اطلاعات کافی در این زمینه ندارد که حتی برخی نهادها به چه کسانی تعلق دارد چقدر دارایی دارد و غیره و به این ترتیب در موارد بسیاری خیلی دیر به اسامی افراد می‌رسد. 

ضمن اینکه در شرایط کنونی قوانین و  مقررات لازم را هم برای ارتقاء شفافیت در ایران نداریم.کارشناسان  افزایش شفافیت و ارتقای دسترسی به اطلاعات مالی افراد را در ایران موضوعی نمی‌دانند که طی یک تا دو سال قابل حصول باشند و به این ترتیب اگر دولت عزمی جدی در این زمینه داشته باشد حداقل به چهار یا پنج سال زمان لازم است.

هیاهوهای سیاسی علیه تعامل ایران با FATF

اگر از مهم ترین دلایل انجام مذاکرات هسته‌ای بتوان به مورد تمایل ایران برای برقراری روابط اقتصادی با جهان بین الملل اشاره کرد، برقراری روابط بانکی با جهان مهم ترین لازمه‌ روابط اقتصادی است. به این منظور ایران ناگزیر است که برای جلب اعتماد بانک‌های دنیا به پروتکل‌ها و قراردادهای بانکی میان کشورها ملحق شود. FATF یا گروه  اقدام مالی یکی از سازمان‌های مهمی است که ایران برای برقراری روابط بانکی بین المللی با دنیا باید با آن تعامل داشته باشد. FATF یا گروه ویژه اقدام مالی یک سازمان بین المللی متشکل از 198 کشور است که برای مبارزه با پول شویی و تامین مالی تروریسم تشکیل شده است و چون بنای این سازمان ارتباطات متقابل میان بانک‌های دنیا است. عدم تعامل ایران با این سازمان منجر به آن خواهد شد که بانک‌های مختلف در کشورهای دنیا تمایلی برای ارتباط با ایران نداشته باشند چون در غیر این صورت به موجب قوانین و مقررات این سازمان با تحریم و اقدامات متقابل سایر بانک‌ها در دنیا روبه‌رو خواهند شد. 

بنابر آنچه گفته شد گرچه تصمیم اخیر FATF چندان مورد رضایت ایران نبوده و بهبود روابط بانکی ایران منجر نخواهد شد ولی به هر حال ایران نیز برای بهبود روابط بانکی خود با دنیا گریزی ندارد جز اینکه امور تصدی گرانه خود را کاهش داده و در عوض بیشتر توان خود را صرف اموری کند که به ارتقای شفافیت منجر شده و  بتواند تعاملات سازنده تری را با نظام مالی دنیا بر قرار کند.