دموکراسی در ایران به کدام سمت‌وسو می‌رود؟

تدبیر24»کسانی که علاقه‌مند به دموکراسی هستند و حقوق انسان‌ها برایشان محترم است، از این جهت شاید نگرانی‌های دوچندانی نسبت به آینده کشور داشته باشند. اجازه دهید فرضیه‌ای برای خود طرح کنیم و آینده 50سال آینده ایران را ترسیم کنیم. شاید برخی با این کار موافق نباشند و معتقد باشند آینده‌ای که ما در آن حضور نداریم اهمیت نداشته و مدتی که ما با آن سروکار داریم جالب است، اما به همین دلیل باید نگاهی بلندمدت‌تر داشته باشیم و به تاریخ ملت‌ها به دوره‌ای طولانی‌تر از عمرخود توجه کنیم. فکر می‌کنیم در50سال آینده، ایران چه رنگ ‌و بویی از دموکراسی دارد؟ کشورهای منطقه و خاورمیانه و حتی سایرکشورهای را در منظر آینده دموکراسی بررسی کنیم. اگر به تاریخ چهار قرن اخیر بیندیشیم، متوجه می‌شویم که چند عامل باعث حرکت ملل به سمت دموکراسی بوده است. نخست مساله رشد علمی، فرهنگی و افزایش آگاهی انسان‌هاست. سطح توقعات مردم به‌علاوه عوامل قبلی باعث شده که دشوارتر بتوان انسان مدرن را به زنجیر کشید. عامل دیگر، رشد ارتباطات است که مربوط به حدود 40سال اخیر است. در یک دوره صد‌ساله شاهد حضور ارتباطات از راه دور هستیم، امواج رادیویی به‌مرور زمان، قاره‌ها را فراگرفته و به‌تدریج امواج الکترومغناطیسی بارور حجم وسیعی از اطلاعات در دنیا شده است. از عمر اینترنت بیش از چند دهه نگذشته و شبکه‌های مجازی یک دهه نیست که به وجود آمده‌اند. رشد پاینده ارتباطات و آگاهی مردم از وضع و نظر دیگران عامل بسیار تاثیرگذاری است که جوامع را به سمت دموکراسی سوق داده است. نکته دیگری که به این فرایند دامن زده، کمبود امکانات مادی در سطح زمین و تلاش برای به صلح رسیدن در جهت بهره‌برداری از این امکانات است. امکاناتی از قبیل آب، خاک، انرژی و جغرافیایی، امکاناتی محدود است و به زحمت می‌توان ادعا کرد که منابع زمین برای 10‌میلیارد جمعیت انسان‌ها ظرفیت زندگی داشته باشد. با این جمعیت موجود، بهره‌برداری از منابع زمین نیاز به آرامش و صلح داشته و این صلح جز دموکراسی از راه دیگری به دست نخواهد آمد. باید یاد گرفت که از این سفره خداوند به نحوی آرام استفاده کرد و این تنها محصول دموکراسی است. اگر به حدود 50سال آتی ایران بنگریم، چاره‌ای جز حرکت به سمت دموکراسی نخواهیم داشت. قادر نیستیم تنها با اتکا به نیروهای انسانی داخلی و با سطح دانش و فناوری موجود به بهره‌وری از منابع کشور نائل شویم و ناچاریم از تکنولوژی روز استفاده کنیم. برای دستیابی به این تکنولوژی باید با جوامع دیگر ارتباط برقرار کنیم و لازمه این ارتباط، قانون و دموکراسی است. ده‌ها دلیل نشان می‌دهد که گریزی از این فرایند و روند وجود ندارد و ما ناگزیر به این سمت حرکت خواهیم کرد. در بسیاری از کشورها دفعات متعدد کودتای نظامی سبب شده قدرت از یک گروه به گروه مقتدری دیگر برسد و شاهد خونریزی‌های گسترده‌ای باشیم. در کشور خودمان می‌توانیم از کودتای رضاخان و کودتای 28مرداد نام ببریم. اما اگر دقت کنیم متوجه می‌شویم که در این موارد، نظامی‌ها به‌مرور دریافته‌اند که قادر به اداره کشور نیستند. نظامی‌ها پس از مدتی متوجه می‌شوند که سیاست چیز دیگری است و کار را به تکنوکرات‌ها و سیاسیون واگذار می‌کنند. طبیعی است که اگر بخش‌های نظامی قصد ورود به مسائل سیاسی داشته باشند، معادلات سیاسی پیچیده‌ای را پیش روی همگان قرار می‌دهند و حل‌وفصل آن نیز با دشواری روبه‌رو می‌شود و از این طریق، روند دموکراسی ضربه‌پذیر خواهد شد. این احتمال، چیزی نیست که فرض کنیم در ایران رخ نخواهد داد و قواعد بشری برای این کشور اتفاق نمی‌افتد. گاهی میانبرهایی برای دور زدن قانون به وجود می‌آید که باعث خدشه به قانون می‌شود. به دلیل برخی رویکردها، بخشی از فرایند دموکراسی به شدت آسیب‌پذیر شده، اما به‌مرور این رویه تغییر می‌کند و حرکت به سوی دموکراسی متوقف نخواهد شد. اگر منظور از آینده دموکراسی در ایران مربوط به پنج سال آینده باشد شاید تغییرات محسوس نباشد، اما 10 سال آتی دوره‌ای است که در آن تغییرات به سمت دموکراسی محسوس خواهد بود.

احمد شیرزاد، تحلیلگر سیاسی و استاد دانشگاه