انتقال سرورهای تلگرام به ایران؛ نقض حریم خصوصی تا ضرب‌الاجلی که مسکوت ماند

تانگو، وی‌چت، وایبر و واتس‌اپ پیام‌رسان‌هایی هستند که هر کدام به تدریج از سال‌های انتهایی دهه ۸۰ برای کسانی که بیشتر با اینترنت و موبایل سر و کار داشتند، باب شد و به مرور این استفاده در جامعه تسری یافت. مردم ایران هم با گسترش گوشی‌هایی که از اینترنت‌های نسل سه و چهار بهره می‌بردند، حضور نسبتا پررنگی را در این پیام‌رسان‌ها رقم زدند. با وجود این، هیچ کدام از پیام‌رسان‌ها به اندازه تلگرام بین مردم رواج نیافته بود.

فیلترینگ کار را برای تلگرام آسان کرد

فیلترینگ، مانند برخی از سایت‌های پرکاربر مانند فیس‌بوک و توییتر، سرنوشت مشابهی را برای برخی از این پیام‌رسان‌ها رقم زد و وی‌چت و تانگو را نسبتا از گردونه رقابت مردم عادی جامعه خارج کرد. البته تا قبل از ظهور تلگرام در اواخر سال ۹۳، هنوز هم وایبر و واتس‌اپ‌ کاربران خود را داشتند، اما زمانی که تلگرام وارد عرصه شد و البته تا امروز هم برابر فیلترینگ مقاومت کرده است، توانست سیل عظیمی از کاربران ایرانی را با خود همراه کند.

در شرایطی که شاید واتس‌اپ هنوز هم برای کاربران غیرایرانی یکی از ‌مهم‌ترین ابزارهای پیام‌رسانی محسوب‌ شود، سرعت و امنیت تلگرام که در ابتدا رمز موفقیتش محسوب می‌شد و به تدریج امکانات دیگری به آن افزوده شد، تقریبا کاربران ایرانی بسیاری را به سوی تلگرام سوق داد.

بنابراین اگر در ابتدا فردی همچنان فضای واتس‌اپ را ترجیح می‌داد، برای اینکه از قافله تلگرامی‌ها عقب نماند، ناچار شد به تلگرام مهاجرت کند. همین موضوع سبب شده امروز بیشترین کاربران تلگرام ایرانی‌ها باشند و تقریبا تمامی کسانی که به گوشی هوشمند دسترسی دارند هم از این پیام‌رسان استفاده کنند.

ضرب‌الاجلی که مسکوت ماند

در همان ماه‌های ابتدایی ورود تلگرام بود که مباحثی در خصوص انتقال سرورهای این پیام‌رسان مطرح شد و از دبیران پیشین شورای عالی فضای مجازی تا کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه در خواست‌های این‌چنینی را داشتند که البته  پاول دورف  - مدیرعامل تلگرام - آن زمان، با واکنش به این اظهارات در توییتر خود اعلام کرد که انتقال سرورها به ایران اتفاق نخواهد افتاد.

پس از این اظهارات غیررسمی بود که کمال هادیانفر -رییس پلیس فتای ناجا- آذر سال ۹۴ اعلام کرد سرورهای تلگرام باید به ایران که بیشترین کاربران را دارد منتقل شود و یک ضرب الاجل یک ماهه به این شرکت داد. تهدیدهایی هم از جانب کارگروه فیلترینگ مطرح بود که اگر تلگرام سرورش را به ایران منتقل نکند، گرفتار سرنوشت شبکه‌های اجتماعی قبلی خواهد شد.

پس از این اما و اگرها، در خرداد ۹۵، شورای عالی فضای مجازی نیز مصوبه‌ای ارائه داد که بر مبنای آن شرکت‌های خارجی پیام‌رسان که در داخل ایران فعالیت دارند را برای ادامه فعالیتشان ملزم کرد ظرف یک سال، اطلاعات و فعالیت مرتبط با شهروندان ایرانی را به داخل منتقل کنند. البته به نظر می‌رسد در حال حاضر این مصوبه از طرف شورا غیرقطعی اعلام شده است.

انتقال سرورها؛ از دولت اصرار و از تلگرام انکار

همچنین تابستان سال گذشته در شرایطی که اولین دیتاسنتر ابری توسط یک شرکت خصوصی راه‌اندازی شده بود، مدیرعامل این شرکت با اشاره به الزام انتقال سرور شبکه‌های اجتماعی خارجی به ایران گفت: پس از اینکه تلگرام ملزم به انتقال سرور به ایران شد، هم‌اکنون دولت ایران چند ارائه‌دهنده خدمات دیتاسنتری خصوصی ایرانی را برای انتقال سرور به ایران تعیین کرده است و این شرکت‌ها ملزمند تا پایان سال سرور خود را در ایران مستقر کنند. پس از آن بود که باز هم تکذیبیه‌ای از طرف مدیر تلگرام منتشر شد و او درباره این اظهارات، ابراز بی‌اطلاعی کرد.

به نظر می‌رسد اظهارنظرها درباره انتقال سرورهای تلگرام و یا فیلترینگ پیام‌رسان‌ها تا اندازه‌ای هم به مسائل سیاسی از جمله انتخابات ریاست جمهوری مربوط باشد. اکنون که حسن روحانی به عنوان رییس جمهور انتخاب شد، باز هم تلگرام به نقل محافل ارتباطی تبدیل شده و سوژه‌ای را به رسانه‌ها و مسئولان داده که لزوم و امکان انتقال سرورها را بررسی و اظهاراتی را درباره اینکه این کار تا چه اندازه با رعایت حقوق کاربران تناسب دارد مطرح کنند.

تلگرام به تهدیدهای دولت روسیه تن داد

در حالی که این روزها، دولت روسیه هم تلگرام را تهدید کرده بود که در صورت عدم ارائه اطلاعات درخواستی، دسترسی به این پیام‌رسان را در خاک خود مسدود خواهد کرد، پاول دورف نهایتا مجبور به قبول همکاری با روسیه شد. البته او اعلام کرد این سامانه، صفحات مربوط به تروریست‌ها و افراط‌گرایان و ترویج‌کننده فساد اخلاقی، خشونت و اعمال خلاف قانون را می‌بندد و توضیح داد حتی یک بایت از اطلاعات شخصی کاربران در تلگرام را به هیج دولتی ارائه نمی‌کند و کاربران مطمئن باشند که هیچ‌گونه همکاری بابت قوانینی که مغایر با حریم خصوصی تلگرام بوده یا زندگی شخصی افراد را به خطر بیندازد انجام نخواهد شد.

انتقال سرورهای شبکه‌های اجتماعی از جمله تلگرام به داخل کشور مزایایی مانند کاهش مصرف پهنای باند بین‌الملل و هزینه اینترنت برای کاربران با تبادل داده در بستر شبکه ملی اطلاعات دارد. با وجود این، هنوز هم مشخص نیست زیرساخت های کشور برای این انتقال فراهم باشد و همچنین کارشناسان معتقدند انتقال سرورهای تلگرام به یک کشور دیگر، می‌تواند امکان هک را بالا ببرد و این موضوع امنیت داده‌ها را که یکی از مهم‌ترین فاکتورهای کاربران برای حضور در تلگرام است، زیر سوال خواهد برد و به همین دلیل شاید تلگرام حاضر به پذیرش این خطر نشود.

تلگرام با توجیه دسترسی به اطلاعات تروریستی و ترویج‌کنندگان فساد اخلاقی، حاضر شده اطلاعاتی را در اختیار دولت روسیه قرار دهد.شواهد نشان میدهد که اکنون کانال‌ها با مطالبی مغایر با فرهنگ‌ اسلامی و ایرانی و حتی معاند با نظام جمهوری اسلامی در تلگرام وجود دارد که نوع پلتفرم این پیام‌رسان و قابلیت رمزگذاری آن، امکان فیلترینگ هوشمند را سلب کرده و این مطالب بدون اینکه نظارتی روی آنها وجود داشته باشد، در حال گسترش هستند.

شبکه‌های بومی به خارجی‌ها رجحان دارند

پس از اینکه تلگرام از موضع خود کمی کوتاه آمده و حداقل حاضر به همکاری با دولت روسیه برای جلوگیری از اقدامات خلاف قانون شد، محمود واعظی -وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات- نیز درباره بحث انتقال سرورهای شبکه‌های اجتماعی به داخل کشور گفته است: شورای عالی فضای مجازی مصوبه‌ای برای انتقال سرورها نداشته است اما این موضوع با مصوبات دیگری درباره اولویت‌ و نحوه ارائه تسهیلات به شبکه‌های بومی و خارجی پیگیری شده که بر این اساس شبکه‌های خارجی دارای سرور در ایران و شبکه‌های بومی نسبت به شبکه‌های خارجی بدون سرور در ایران امتیاز می‌گیرند.

وی توضیح داد: در ارتباط با شبکه‌های اجتماعی برنامه‌ریزی‌های کاملی در شورای عالی فضای مجازی انجام دادیم و قرار شد تا شبکه‌هایی که صد درصد بومی هستند اگر تعداد اعضایشان از سه تا پنج میلیون بیشتر شود ما اجازه انواع و اقسام خدمات مالی و تبلیغاتی را خواهیم داد، اما شبکه‌های خارجی در این حوزه اگر می‌خواهند تسهیلاتی را دریافت کنند، باید خودشان را با مصوبات دولت در این خصوص وفق دهند.

همچنین در رسانه‌ها، اخباری از قول  محمدجواد آذری جهرمی -مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت- نقل شد که در پاسخ به انتقال سرورهای تلگرام به ایران، اظهار کرد: تنها بحث انتقال سرور یک سرویس خاص مانند تلگرام مطرح نیست و نقطه تمرکز بر سرویس‌های فیلترشده در کشور است. قرار است زمینه انتقال سرویس‌های مهم به کشور ایجاد شود و اگر قرار باشد سرور یک سرویس خاص به داخل کشور منتقل شود آن را با شفافیت تمام اعلام خواهیم کرد.

نقض حریم خصوصی تعامل با سرویس‌دهنده‌ها را به هم می‌زند

او همچنین با اشاره به اظهارات رئیس‌جمهور درباره حفظ حریم خصوصی افراد توضیح داد: نقض حریم خصوصی باعث می‌شود تعامل با سرویس‌دهندگان خارجی بهم بریزد و در نهایت این تعامل‌ها به نتیجه نرسد. طبیعتاً اگر ما به دنبال این موضوع برویم هیچ سرویس‌دهنده‌ای حاضر به همکاری با ما نخواهد بود. البته احترام به فرهنگ اسلامی ایرانی همواره مورد تأکید است.

واعظی نیز در نهایت هفته‌ای که گذشت با انتشار فیلمی از سخنان رئیس‌جمهور، که بر امنیت زندگی خصوصی مردم و اعتماد آنها به امانت‌داری وزارت ارتباطات تاکید می‌کند، در اینستاگرامش نوشت: رعایت حریم خصوصی افراد جامعه و تلاش برای جلوگیری از نقض آن همواره مورد تاکید رییس‌جمهور محبوب و این وزارت بوده و سیاست ما بر ادامه این مسیر با جدیت بیشتر در سال‌های آتی است. لازمه‌ی رشد سرویس‌های بومی و نیز تعامل سازنده با سرویس‌دهنده‌های بین‌المللی احترام به حقوق کاربران است. تاکید ما بر رعایت الزامات فرهنگی جامعه و حفظ حریم خصوصی به عنوان دو بال توسعه سرویس‌های مجازی است.

رئیس‌جمهور در اظهارات خود به اعتماد مردم به وزارت ارتباطات اشاره می‌کند و می‌گوید: همان‌طور که در اسلام و قانون اساسی آمده است، ما حق نداریم در زندگی خصوصی مردم دخالت کنیم. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات امین مردم است و مردم به آنها اعتماد کردند. ما باید توجه کنیم از ابزار بهترین استفاده‌ها را ببریم و چطور مانع سوءاستفاده از آنها شویم. مهم‌ترین اصل ما در این جا امانت است و مردم باید به ما اعتماد داشته باشند. اگر هر کاری که انجام می‌دهیم، در نهایت موجب شود امنیت زندگی مردم پایین بیاید، ما به هدف خود نرسیده‌ایم.

اینکه زیرساخت‌های کشور تا چه اندازه آمادگی انتقال سرورهای پیام‌رسان‌های خارجی را دارند، اینکه این انتقال تا چه حد باعث افزایش نگرانی مردم از زیر سوال رفتن حریم خصوصی‌شان می‌شود و در نهایت اینکه آیا تلگرام حاضر به این کار می‌شود و یا مقام‌های داخلی مجبور به فیلتر کلی این پیام‌رسان خواهند شد؟ همه و همه انتقال سرورهای تلگرام به داخل را به تصمیمات چندین مرجع  وابسته می‌کند و تا آن زمان روند فعلی تلگرام و یکه‌تازی‌اش در بازار پیام‌رسان‌ها، ادامه دارد.